દિલ્હી : આયુષ મંત્રાલય દર વર્ષે ધન્વંતરી જયંતિ પર આયુર્વેદ દિવસ ઉજવે છે અને આ વર્ષે તે 23 ઓક્ટોબરે ઉજવવામાં આવશે. આયુર્વેદ એટલે જીવનનું વિજ્ઞાન અને જ્ઞાન જ્યાં – આયુર એટલે જીવન અને વેદ એટલે વિજ્ઞાન અથવા જ્ઞાન. આયુર્વેદિક પ્રથા પાંચ હજાર વર્ષ જૂની છે અને ત્રણ મૂળભૂત ત્રણ સિદ્ધાંતો અથવા દોષો (વાત, પિત્ત અને કફ) પર કામ કરે છે.
આયુર્વેદિક જડીબુટ્ટીઓની ભૂમિકા
પ્રાચીન કાળથી, ભારતીઓ જડીબુટ્ટીઓનો ઉપયોગ વિવિધ રોગોની સારવાર માટે, રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવા, તંદુરસ્ત ત્વચા, વાળ વગેરે માટે કરે છે. આયુર્વેદમાં હજારો જડીબુટ્ટીઓનો ઉપયોગ બીમારીઓની સારવાર માટે કરવામાં આવે છે જ્યાં સક્રિય ઘટકો પાંદડા, મૂળ, ફૂલો, છાલમાંથી મેળવવામાં આવે છે.
અશ્વગંધા
અશ્વગંધાનું નામ સંસ્કૃત શબ્દ પરથી લેવામાં આવ્યું છે જ્યાં અશ્વ એટલે ઘોડો અને ગંધનો અર્થ થાય છે ગંધ. પરંપરાગત વર્ણન મુજબ, તે સ્ત્રી અને પુરુષ પ્રજનન અને ચેતાતંત્રને પોષણ આપતી વખતે ઘોડાની શક્તિ અને સહનશક્તિ લાવી શકે છે. તેને ‘વિન્ટર ચેરી’ અથવા ‘ઇન્ડિયન જિનસેંગ’ પણ કહેવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે, અશ્વગંધાનાં મૂળનો ઉપયોગ આયુર્વેદિક ઉપચારો તૈયાર કરવા માટે થાય છે. તેના નિયમિત સેવનથી રોગપ્રતિકારક શક્તિમાં વધારો, તણાવ માં ઘટાડો, યાદશક્તિ અને સમજશક્તિમાં વધારો થાય છે, સાથે જ આ ઔષધિ વજન નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે અને
પ્રજનનક્ષમતામાં વધારો કરે છે.
બ્રાહ્મી
બ્રાહ્મી પરંપરાગત આયુર્વેદિક વનસ્પતિ છે જેનો ઉપયોગ ખાસ કરીને ન્યુરોલોજીકલ ડિસઓર્ડરની સારવાર માટે કરવામાં આવે છે. તેમાં બળતરા વિરોધી અને એન્ટીઑકિસડન્ટ ગુણધર્મો છે. આ છોડના પાંદડા ખૂબ જ શુદ્ધ અને અસરકારક માનવામાં આવે છે. બ્રાહ્મીના સેવનથી આ મુજબના ફાયદા થાય છે: યાદશક્તિ, એકાગ્રતા અને બુદ્ધિમાં વધારો થાય છે, નર્વસ સિસ્ટમના કાર્યમાં સુધારો થાય છે, તણાવ અને હતાશા ઘટે છે.
શતાવરી
શતાવરી ઉત્તમ સ્વાસ્થ્ય લાભો ધરાવતી ઔષધીય વનસ્પતિ છે. શતાવરીને ‘ઔષધિઓની રાણી’ પણ કહેવામાં આવે છે. તેમાં સેપોનિન્સની હાજરીને કારણે તેમાં એન્ટીઑકિસડન્ટ ગુણધર્મો છે. તમારી રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવા અને સ્ત્રી પ્રજનન પ્રણાલી માટે તે ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. આવો જાણીએ શતાવરીના કેટલાક ફાયદા
રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવી, બળતરા ઘટાડે છે, સ્ત્રી પ્રજનન પ્રણાલીની પ્રવૃત્તિમાં સુધારો, શ્વસન લક્ષણોને દૂર કરવામાં અસરકારક છે, એસિડિટીના લક્ષણોને દૂર કરવા માટે ઉત્તમ કામ કરે છે, અન્નનળી, પેટ અને આંતરડાના અલ્સરને મટાડવામાં મદદ કરે છે.
લીમડો
લીમડો તેના કડવા સ્વાદને કારણે જાણીતી વનસ્પતિ છે. “લીમડો” શબ્દ સંસ્કૃત નિમ્બા પરથી ઉતરી આવ્યો છે – જેનો અર્થ છે સારા સ્વાસ્થ્ય આપનાર. આયુર્વેદમાં લગભગ 75% ફોર્મ્યુલેશનમાં તેનો ઉપયોગ થાય છે. લીમડામાં એન્ટિસેપ્ટિક, એન્ટિ-માઇક્રોબાયલ અને એન્ટિફંગલ ગુણ હોય છે. ખીલ, ખરજવું અને ચામડીના રોગોની સારવારમાં મદદરૂપ છે, લીમડાની પેસ્ટ વાળ માટે ઉત્તમ છે અને ડેન્ડ્રફને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે.
અમલા
આયુર્વેદમાં આમળા એક શક્તિશાળી કાયાકલ્પ કરનાર ઔષધિ છે. તેનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવા માટે થાય છે. તેમાં મોટા પ્રમાણમાં એન્ટીઑકિસડન્ટ ગુણધર્મો રહેલા છે. આમળાના સેવનથી થતા ફાયદાઓમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ વધારવી, હૃદયના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા, વાળ, ત્વચા, આંખો અને નખને સ્વસ્થ રાખવા, હાઈ બ્લડ સુગર લેવલ ઘટાડવું અને એસિડિટીથી રાહતનો સમાવેશ થાય છે.
હરડે
આયુર્વેદિક ચિકિત્સા પદ્ધતિમાં હરિતકીને ‘ઔષધિઓના રાજા’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તે ઊર્જા, જાગૃતિ અને બુદ્ધિને મજબૂત કરવા માટે ઉપયોગી છે. હરડે ના ફાયદા આ મુજબ છે: શરીરના મહત્વપૂર્ણ કાર્યોને મજબૂત બનાવે છે, જેમ કે મજબૂત પાચન, પોષક તત્વોનું શોષણ, કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર ઘટાડવું અને ફેફસાના ચેપને અટકાવવું.
