ટ્રમ્પ અને ચીનના કારનામાથી એ તો ખરેખર સ્પષ્ટ છે કે યુદ્ધ અને રાજકારણમાં દરેક વસ્તુ વાજબી છે. આ પતનના થોડા દિવસો પહેલા જ યુએસ રાષ્ટ્રપતિ ટ્રમ્પે કોરોનાના વૈશ્વિક વિસ્તરણ માટે ચીનને જવાબદાર ઠેરવતા યુએન પાસેથી કડક કાર્યવાહી કરવાની માગ કરી હતી. ટ્રમ્પના દાવાઓની પુષ્ટિ કરવી મુશ્કેલ છે, પરંતુ તે નિશ્ચિત છે કે કોરોના ચીનમાં જ ઉદભવ્યો હતો.
આ દુર્ઘટનામાં ચીન સૌથી મોટી સુપર પાવર બનવા માટે વ્યાકુળ છે. આ રોગચાળાએ ભારત સહિતના ઘણા દેશોની અર્થવ્યવસ્થાઓને બરબાદ કરી દીધી, જેને લીધે અસંગઠિત ક્ષેત્ર અને ગરીબોને સૌથી વધુ સહન કરવું પડ્યું હતું.
કોરોના યુગમાં નોકરીઓ અને ધંધા ગુમાવનારા દુ:ખી લોકોને મદદ કરવાના નામે, હજારો ડિજિટલ એપ્લિકેશનોએ લાખોની ખુશી છીનવી લીધી છે. તેલંગાણા પોલીસે કરેલી પ્રારંભિક તપાસ મુજબ લોન એપની રેકેટમાં ચીની એક ગેંગ પણ કામ કરી રહી છે.
લોકડાઉનના અંધકારમાં વિકસિત આ વ્યવસાયને ત્રણ ભાગોમાં સમજી શકાય છે. પ્રથમ ડિજિટલ લોન એપ્લિકેશન્સ. દેશમાં 100 કરોડથી વધુ મોબાઇલ છે, જેમાં લોકો ફેસબુક અને વોટ્સએપ જેવી એપ્સ ચલાવે છે. ગૂગલ અને એપલના પ્લેટફોર્મ પર હાલમાં લગભગ 47 લાખ એપ્સ સાથે તમામ પ્રકારના બિઝનેસ કાર્યરત છે.
વર્ષ 2000માં એપ્લિકેશન અને વેબસાઇટ્સ વગેરે માટે આઇટી કાયદો લાગુ કરવા છતાં, ભારતમાં તેમની નોંધણી, નિયમન અને કરવેરા માટે હજી સુધી કોઈ અસરકારક સિસ્ટમ બનાવવામાં આવી નથી.
દેશમાં ગરીબોની સહાય માટે હજારો યોજનાઓ ચાલી રહી છે, પરંતુ ભાગ્યે જ કોઈ બેંક જરૂરિયાતમંદોને સમયસર લોન આપવા માટે આગળ આવે છે, તેથી કાગળ-શીટ વિના ત્વરિત લોન આપતી આ એપ્સનો ધંધો શરૂ થયો. લોન એપ્સે ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં વેપાર અને રિકવરી માટે પૂણે, બેંગ્લોર, નોઇડા, હૈદરાબાદ અને ચેન્નાઈ જેવા આઇટી હબમાં તેના કોલ સેન્ટર્સ ખોલ્યા છે.
તેલંગાણા પોલીસે સમગ્ર દેશમાં ચાલી રહેલા આ ધંધાનો ખુલાસો કર્યો હતો. માત્ર એક રાજ્યની પોલીસની તપાસમાં આશરે 1.4 મિલિયન ટ્રાન્ઝેક્શનમાં 21 હજાર કરોડના ધંધાનો ખુલાસો થયો છે. સેન્ટ્રલ એજન્સી ઓફ એન્ફોર્સમેન્ટ ડિરેક્ટોરેટ (ઇડી) એ પણ ચાઇના અને અન્ય દેશોમાં લોન કૌભાંડની મોટી રકમ ટ્રાન્સફર કરવાના પુરાવા પછી ફોજદારી કેસ નોંધ્યા હતા.
આ કૌભાંડની બીજી બાજુ પીડિતો અને ગરીબ લોકો છે જે આ લોન એપ્લિકેશંસની ચુંગાલમાં ફસાઈ ગયા છે. ભારતના આશરે 80 કરોડ લોકોને કોરોના સમયગાળા દરમિયાન સરકારી અનાજ મળ્યું હતું.
તેમાંના કરોડો જરૂરિયાતમંદ લોકો માંદગી, શિક્ષણ, લગ્ન વગેરે માટે આ નવા જમાનાના ડિજિટલ પૈસા આપનારાઓ પાસેથી વિશાળ વ્યાજ દરે નાની લોન લેતા હતા. માન્ય કરાર વિના લોનના બદલામાં, લાચાર લોકોએ આ મોબાઇલ કંપનીઓ અને તેમના મોબાઇલ ડેટા અને આધાર વગેરે વિગતો ગિરવી લીધી છે.
જ્યારે લોકો લોનની પ્રિન્સીપલ વેલ્યુ ચૂકવ્યા બાદ પણ મોટું વ્યાજ ચૂકવવામાં નિષ્ફળ ગયા, ત્યારે આ કંપનીઓએ બ્લેકમેઇલિંગ યુક્તિથી લોન લેનારાઓને ત્રાસ આપવાનું શરૂ કર્યું. લોનની રકમ પરત ન કરી શકવાના કારણે આ એપ્સે લોન લેનાર વ્યક્તિને ધમકાવવાનું શરૂ કરી દીધું હતું અને તેના સંબંધીઓ અને બાતમીદારોને બોલાવવાનું શરૂ કર્યું હતું.
ફોટાઓ સાથે ચેડાં કરીને ગેરવહીવટ, ધમકીભર્યા કોલ્સ અને નકલી કાનૂની નોટિસ પણ વોટ્સએપમાં લોન લેનારા અને તેમના પરિચિતોને મોકલવામાં આવી હતી. આ કંપનીઓ પાસેથી લોન લેનારા લોકો નબળા અને નબળા વર્ગમાંથી આવે છે, જે આ ડિજિટલ પ્લેટફોર્મ સામે પોલીસ ફરિયાદ કરવામાં ડરતા હોય છે.
આ સિવાય નાના શહેરો અને શહેરોમાં પોલીસનું કોઈ સાયબર સેલ નથી. થોડા હજાર લોન લેનારા પીડિતો પણ રાહત માટે કંટાળાજનક અને ખર્ચાળ કોર્ટ સિસ્ટમમાં જઈ શક્યા ન હતા, અને ઘણાએ ત્રાસથી કંટાળીને પોતાનો જીવ આપી દીધો હતો.
નાણાં ધિરાણ અધિનિયમ હેઠળ રાજ્યોમાં લોન લેવડદેવડ માટે જુદા જુદા નિયમો છે, પરંતુ આરબીઆઈના નિયમો અનુસાર ફક્ત બેંકો અને એનબીએફસી કંપની જ લોનનો વેપાર કરી શકે છે. જેમ જેમ દેશભરમાં લોન એપ્લિકેશન્સનું મર્જર વધ્યું, રિઝર્વ બેંકે ફિન્ટેક કંપનીઓ અને ઓનલાઇન લોનના વ્યવસાયને નિયંત્રિત કરવા માટે એક સમિતિની રચના કરી.
પરંતુ ગયા વર્ષે 24 જૂન, 2020 ના રોજ રિઝર્વ બેંક દ્વારા જારી કરાયેલા આદેશને જો યોગ્ય રીતે લાગુ કરવામાં આવે તો લોન એપ્સની ડિજિટલ ગેંગ દ્વારા તોડી શકાય છે. રિઝર્વ બેંકના આદેશથી સ્પષ્ટ છે કે ડેટા અને ડેટ કલેક્શનના દુરૂપયોગ માટે લોન એપ્સ દ્વારા ડિજિટલ પહેલ ગેરકાયદેસર છે. આ હુકમથી તે સ્પષ્ટ પણ થાય છે કે બેંકો અને એનબીએફસી કંપનીઓની વેબસાઇટ્સ પર તમામ ડિજિટલ લોન એપ્લિકેશનોની સંપૂર્ણ વિગતો હોય છે, જેથી તેઓ કોઈપણ ગેરરીતિ માટે જવાબદાર પણ બની શકે.
રિઝર્વ બેંકના જણાવ્યા મુજબ, ધિરાણ સમયે ગ્રાહકોને લેખિત સ્વીકૃતિ પત્ર આપવો જરૂરી છે, જેમાં બેંક અને એનબીએફસી કંપનીનો સંપૂર્ણ ખુલાસો કાનૂની મર્યાદામાં વ્યાજ દરની વિગતો સાથે જરૂરી છે. ભારતમાં એપ્લિકેશન્સ દ્વારા ધિરાણ ચલાવનારાઓ મોટે ભાગે ગેરકાયદેસર ધંધો કરે છે અને લોન વસૂલાત માટે જે યુક્તિઓ વપરાય છે તે સંપૂર્ણ ગુનાહિત છે.
આ મુદ્દે દેશવ્યાપી નારાજગી પછી, ગૂગલે તેના પ્લેટફોર્મ પરથી કેટલીક લોન એપ્લિકેશન્સને દૂર કરી હતી. પરંતુ ડિજિટલ એપ્લિકેશન્સ લોહીના બીજ જેટલા વ્યાપક છે, જે લોકોને છેતરવા માટે સ્વરૂપ પણ બદલી નાખે છે. ગૂગલ અને એપલના પ્લે સ્ટોરમાંથી વેચાયેલી આ એપ્સની ડેવલપર નીતિ, બેંકો અને એનબીએફસી કંપનીઓના સંપૂર્ણ જાહેરનામાના અભાવને કારણે સંપૂર્ણપણે નિષ્ફળ ગઈ છે.
