કેન્સર (Cancer) એક એવો રોગ (Disease) છે જે દર વર્ષે એક કરોડથી વધુ લોકોના જીવ લે છે. માનવ શરીરમાં 100 થી વધુ પ્રકારના કેન્સર થઈ શકે છે. આ રોગ ગુપ્ત રીતે શરીરના એક ભાગને ઉધઈની જેમ ખાવા લાગે છે અને તેને સંપૂર્ણ રીતે નષ્ટ કરી દે છે. ફેફસાના કેન્સરના મોટાભાગના કેસો પુરુષોમાં અને સ્તન કેન્સર (Breast Cancer) સ્ત્રીઓમાં જોવા મળે છે. કેન્સરના મોટાભાગના કેસ મોડેથી ઓળખાય છે જેના કારણે ઈલાજની શક્યતાઓ નહિવત્ હોય છે. જો કેન્સરની વહેલી ખબર પડી જાય તો જીવન બચાવી શકાય છે. IIT રૂરકીએ શ્વાસ (Inhalation) દ્વારા સ્તન, ફેફસા અને મોઢાના કેન્સરને શોધવા માટે એક ઉપકરણ (Device) વિકસાવ્યું છે. BLO ડિટેક્ટર નામના આ ઉપકરણનો ઉપયોગ મોટી વસ્તીની તપાસમાં થઈ શકે છે. IIT રૂરકી અને ટાટા સ્ટીલના ન્યૂ મટિરિયલ્સ બિઝનેસ (NMB) વચ્ચે ટેક્નોલોજી ટ્રાન્સફર તાજેતરમાં થઈ છે.
ટાટા સ્ટીલના NMB અને IIT રૂરકી વચ્ચે 17 ઓક્ટોબર 2022ના રોજ કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. આ ઉપકરણ કેલરીમેટ્રીના સિદ્ધાંતો પર કામ કરે છે. શ્વાસના આધારે તે સ્તન કેન્સર, ફેફસાના કેન્સર અને મોઢાના કેન્સરની હાજરી શોધી શકે છે. BLO ડિટેક્ટરની પ્રારંભિક ક્લિનિકલ ટ્રાયલ કેન્સર રિસર્ચ ઇન્સ્ટિટ્યૂટ, દેહરાદૂન ખાતે કરવામાં આવી છે. આમાં ઉપકરણની સંવેદનશીલતા 96.11% અને સ્પષ્ટીકરણ 94.67% હોવાનું જાણવા મળ્યું હતું.
BLO ડિટેક્ટર દ્વારા મોટા પાયે વસ્તીનું સ્ક્રીનીંગ શક્ય બનશે. જો પરિણામ સકારાત્મક છે તો ટૂંક સમયમાં નિદાન માટે ડૉક્ટરને વિગતો ઉપલબ્ધ થશે. સારવાર પણ જલ્દી થઈ શકે છે. પરિણામે કેન્સરના દર્દીઓનો જીવિત રહેવાનો દર વધશે. ટાટા સ્ટીલ BLO ડિટેક્ટરના પ્રોટોટાઇપની ડિઝાઇનમાં સુધારો કરશે. ટાટા મેડિકલ સેન્ટર કોલકાતાના સહયોગથી તેની અસરકારકતાનું ફરીથી પરીક્ષણ કરવામાં આવશે. જે બાદ તેને કોમર્શિયલ માર્કેટમાં લોન્ચ કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવશે.
કેન્સર સાથે જીવતા ભારતીયોની સંખ્યા 2021માં 26.7 મિલિયનથી વધીને 2025માં 29.8 મિલિયન થવાનો અંદાજ છે. કેન્સરના કોષો શરીરના કોઈપણ ભાગમાં દેખાઈ શકે છે. પછી તેઓ લસિકા ગાંઠો દ્વારા ફેલાય છે. લસિકા ગાંઠો સમગ્ર શરીરમાં સ્થિત રોગપ્રતિકારક કોષોના ક્લસ્ટરો છે.
કેન્સરના ઘણા કારણો છે અને કેટલાક અટકાવી શકાય તેવા છે. ઉદાહરણ તરીકે ભારતમાં દર વર્ષે ઘણા લોકો સિગારેટ પીવાથી અને અન્ય સ્વરૂપોમાં તમાકુનું સેવન કરવાથી મૃત્યુ પામે છે. ધૂમ્રપાન ઉપરાંત કેન્સરના જોખમી પરિબળોમાં આલ્કોહોલનું વધુ પડતું સેવન, શરીરનું વધુ પડતું વજન, શારીરિક નિષ્ક્રિયતા, નબળું પોષણ વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. વૈજ્ઞાનિક સંશોધનોએ નવી દવાઓ અને સારવાર તકનીકોના વિકાસને વેગ આપ્યો છે. ડૉક્ટરો સામાન્ય રીતે કેન્સરના પ્રકાર, નિદાનના તબક્કા અને વ્યક્તિના એકંદર આરોગ્યને આધારે સારવાર સૂચવે છે.
