હમણાં વડોદરાના પોલીસ ઈન્સ્પેકટર અજય દેસાઈની પત્ની સ્વીટી પટેલના હત્યા કેસમાં ધરપકડ કરવામાં આવી. સ્વીટી પટેલ ગુમ થયા પછી બે મહિના થયા છતાં વડોદરા પોલીસ ગોકળગાયની ગતિએ તપાસ કરી રહી હતી. એક પોલીસ ઈન્સ્પેકટરની પત્ની ગુમ થાય, આમ છતાં વડોદરા પોલીસ જે રીતે કામ કરી રહી હતી, તેની ઉપરથી અંદાજ આવે ભગવાન ના કરે કે તમારા અને મારા જેવા સામાન્ય માણસ સાથે આવું કંઈક બને તો પોલીસ કેટલી સક્રિયતા દાખવશે. વડોદરા પોલીસ બિનકાર્યક્ષમ હતી તેવું પણ નથી. અમદાવાદ ક્રાઈમ બ્રાન્ચે જે ઝડપ અને ચપળતાથી કેસ ઉકેલી નાખ્યો, એટલી જ ક્ષમતા વડોદરા પોલીસ પાસે હતી અને છે. સવાલ ઈચ્છાશકિત અને ઈરાદાઓનો હતો. વડોદરાની આ ઘટનાને કારણે હું વડોદરા પોલીસનાં સંસ્મરણોમાં ખોવાઈ ગયો. પોલીસની ઈચ્છાશકિત હોય તો પોલીસ કેવાં કામ કરી શકે તેવી કેટલીક ઘટનાઓ મને યાદ આવી.
2015 માં મારી બદલી વડોદરા થઈ. કામના ભાગ રૂપે મારો પરિચય એક પોલીસ ઈન્સ્પેકટર સાથે થયો. તેઓ પોતાના કામમાં પ્રામાણિક હોવાને કારણે થોડોક સ્વભાવ આકરો પણ ખરો, છતાં માણસ તરીકેના માર્ક આપવા હોય તો એકસોમાંથી એકસો માર્ક આપવા પડે. જો કે પોલીસમાં માત્ર સારો માણસ હોવો પૂરતું નથી. સારા માણસની સાથે શ્રેષ્ઠ પોલીસ અધિકારી હોવું પણ જરૂરી હોય છે. પોલીસ સ્ટેશનનાં પગથિયાં કોઈ સ્વેચ્છાએ ચઢતું નથી, જયારે કોઈ આરો ના હોય ત્યારે જ સામાન્ય માણસ મદદ માટે પોલીસના દ્વારે આવે છે.
પોલીસના દરવાજે આવેલો માણસ કોઈ પણ હોય, પણ પ્રશ્ન જીવન-મરણનો જ હોય છે.આપણી શાસનવ્યવસ્થા જ એવી છે કે પોલીસ સ્ટેશન હોય કે સરકારી કચેરી, પણ ત્યાં જનાર કોણ છે તેના આધારે તંત્રની સક્રિયતામાં વધારો અને ઘટાડો થાય છે કારણ આપણે તમામને મન માત્ર માણસની કોઈ કિંમત નથી, માણસ કોણ છે, કયા હોદ્દા ઉપર છે, કેટલી સંપત્તિનો માલિક છે, ભવિષ્યમાં આપણને કેટલો મદદરૂપ થઈ શકે છે તેના આધારે સરકારી કચેરીમાં આવનારને આવકાર અથવા જાકારો મળે છે.
હું જે પોલીસ ઈન્સ્પેકટરની વાત કરી રહ્યો છું, તેમની કામ કરવાની પધ્ધતિ કંઈક આવી હતી. દરેક પોલીસ સ્ટેશનમાં પોલીસ ઈન્સ્પેકટરની સામે એક બોર્ડ હોય છે. આ બોર્ડમાં કોર્ટની તારીખ કયારે છે, અધિકારીની મિટીંગ કયારે છે, વગેરે નોંધ લખવામાં આવે છે, જેથી કરી ફરજ ઉપરના અધિકારીને કોર્ટની તારીખ અને મિટીંગ યાદ રહે છે. આ પોલીસ ઈન્સ્પેકટરના બોર્ડ ઉપર આવી નોંધ તો રહેતી, પરંતુ તેની સાથે જે ગુનાઓનો ભેદ ઉકેલાયો નથી, ખાસ કરી કોઈની હત્યા થઈ હોય, પછી તે શ્રીમંત હોય કે કોઈ રસ્તે રઝળતો ગરીબ માણસ હોય, તેનું ચિત્ર અને નોંધ કરી રાખતા હતા. આ જરા વિચિત્ર બાબત હતી. આ અંગે તેમને જયારે મેં પૂછયું ત્યારે તેમણે જવાબ આપ્યો કે હું જયારે રોજ સવારે ઓફિસમાં આવું ત્યારે મને આ બોર્ડ યાદ અપાવે કે હજી કયું કામ મેં કર્યું નથી. ખાસ કરી જેમની હત્યા થઈ છે, તેમને ન્યાય મળે તે ખૂબ જરૂરી હોય છે. હું મારા સ્ટાફને કાયમ કહું છું કે આપણા માટે મરનાર કોણ છે તેના કરતાં મરનાર માણસ હતો તે જ મહત્ત્વનું છે.
મરનાર વ્યકિત પોતાને ન્યાય મળે તે માટે કંઈ કરી શકતો નથી. માણસ તો મરી જાય છે, પરંતુ તેનો આત્મા ન્યાય મળે તે માટે ભટકતો હોય છે. તે આત્માને ન્યાય અપાવવાનું કામ પોલીસનું છે. આ તો હત્યાની વાત થઈ, પણ કેટલીક નાની ઘટનાઓ પણ માણસના જીવનમાં બહુ મહત્ત્વની હોય છે. આ પોલીસ ઈન્સ્પેકટરની નાઈટ ડયુટી હતી. રાત્રે પેટ્રોલિંગમાં હતા ત્યારે તેમણે રસ્તાના કિનારે એક કારને પાર્ક થયેલી જોઈ.
ડ્રાઈવિંગ સીટમાં બેસી એક માણસ સૂઈ રહ્યો હતો. તેમણે પોતાની જીપ ઊભી રખાવી સાથે રહેલા સ્ટાફને કારમાં જઈ તપાસ કરવાનું કહ્યું, સ્ટાફે કારમાં બેઠેલા માણસને ઉઠાડયો, તે એકદમ ઝબકી બહાર આવ્યો. તે માણસનો પહેરવેશ કોઈ કંપનીના એકઝીકયુટીવ જેવો હતો. ઈન્સ્પેકટર પોતાની જીપમાં બેઠેલા હતા. તેમણે કારમાંથી આવેલા માણસની પૂછપરછ કરી. પોલીસની નજર પારખી. નજરને સમજાઈ ગયું કે કારચાલકે દારૂ પીધો છે. કારચાલક ખૂબ ડરેલો હતો.
કારચાલકે કહ્યું, સાહેબ, હું સોફટવેર એન્જીનિયર છું. મહિના પહેલાં નોકરી છૂટી ગઈ, નોકરી શોધવા રોજ ફરું છું, પણ કામ મળતું નથી. ડીપ્રેશનમાં આવી ગયો, આજે દારૂ પીધો, પણ હવે આ સ્થિતિમાં ઘરે જઈશ તો, પત્ની નારાજ થશે અને ગુસ્સો કરશે એટલે કારમાં જ સૂઈ ગયો હતો. ઈન્સ્પેકટર વિચારમાં પડી ગયા. કાયદો તો કહેતો હતો કે કેસ કરવો જોઈએ, પણ અંદરનો માણસ કહેતો હતો તેને મદદ કરવી જોઈએ.
ઈન્સ્પેકટરે પોતાની ડાયરીમાં યુવકની ડીગ્રી અને કામની નોંધ લખી અને કહ્યું, અત્યારે તું ઘરે જા, આવતી કાલે સવારે આવી મને પોલીસ સ્ટેશન મળજે, કારચાલક ડરેલો હતો, તેને ઈન્સ્પેકટરનો વ્યવહાર ખબર પડી નહીં, બીજા દિવસે તે ડરતો ડરતો પોલીસ સ્ટેશનમાં આવ્યો, ઈન્સ્પેકટરના ચહેરા ઉપર સ્મિત હતું. તેમણે પેલા યુવકને કહ્યું, ફલાણી કંપનીમાં મેં તારી નોકરી માટે વાત કરી છે. તેઓ તને કામ આપવા તૈયાર છે. જા, હવે નોકરી ઉપર લાગી જા. પેલો યુવક ત્યાં રડી પડયો. એક મહિના પછી પેલો યુવક હાથમાં પેંડાના બોકસ સાથે આવ્યો. તેની નવી નોકરીનો પહેલો પગાર હતો.
આમ એક પોલીસ અધિકારી ડંડા પછાડયા વગર પણ સામાન્ય માણસના જીવનમાં ઘણું કામ કરી શકે છે આ તેનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. સામાન્ય માણસને પોલીસનો ડર લાગે છે અને પોલીસથી દૂર રહેવાનું પસંદ કરે છે, પરંતુ સારા પોલીસ અધિકારીની સંખ્યા પણ નાની નથી, પણ સારી ઘટનાઓ આપણા સુધી પહોંચતી નથી અથવા બહુ મોડી પહોંચે છે. જો મનમાં ઈચ્છાશકિત હોય તો નાનો પોલીસવાળો પણ બહુ મોટું કામ કરી જાય છે. – આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
હમણાં વડોદરાના પોલીસ ઈન્સ્પેકટર અજય દેસાઈની પત્ની સ્વીટી પટેલના હત્યા કેસમાં ધરપકડ કરવામાં આવી. સ્વીટી પટેલ ગુમ થયા પછી બે મહિના થયા છતાં વડોદરા પોલીસ ગોકળગાયની ગતિએ તપાસ કરી રહી હતી. એક પોલીસ ઈન્સ્પેકટરની પત્ની ગુમ થાય, આમ છતાં વડોદરા પોલીસ જે રીતે કામ કરી રહી હતી, તેની ઉપરથી અંદાજ આવે ભગવાન ના કરે કે તમારા અને મારા જેવા સામાન્ય માણસ સાથે આવું કંઈક બને તો પોલીસ કેટલી સક્રિયતા દાખવશે. વડોદરા પોલીસ બિનકાર્યક્ષમ હતી તેવું પણ નથી. અમદાવાદ ક્રાઈમ બ્રાન્ચે જે ઝડપ અને ચપળતાથી કેસ ઉકેલી નાખ્યો, એટલી જ ક્ષમતા વડોદરા પોલીસ પાસે હતી અને છે. સવાલ ઈચ્છાશકિત અને ઈરાદાઓનો હતો. વડોદરાની આ ઘટનાને કારણે હું વડોદરા પોલીસનાં સંસ્મરણોમાં ખોવાઈ ગયો. પોલીસની ઈચ્છાશકિત હોય તો પોલીસ કેવાં કામ કરી શકે તેવી કેટલીક ઘટનાઓ મને યાદ આવી.
2015 માં મારી બદલી વડોદરા થઈ. કામના ભાગ રૂપે મારો પરિચય એક પોલીસ ઈન્સ્પેકટર સાથે થયો. તેઓ પોતાના કામમાં પ્રામાણિક હોવાને કારણે થોડોક સ્વભાવ આકરો પણ ખરો, છતાં માણસ તરીકેના માર્ક આપવા હોય તો એકસોમાંથી એકસો માર્ક આપવા પડે. જો કે પોલીસમાં માત્ર સારો માણસ હોવો પૂરતું નથી. સારા માણસની સાથે શ્રેષ્ઠ પોલીસ અધિકારી હોવું પણ જરૂરી હોય છે. પોલીસ સ્ટેશનનાં પગથિયાં કોઈ સ્વેચ્છાએ ચઢતું નથી, જયારે કોઈ આરો ના હોય ત્યારે જ સામાન્ય માણસ મદદ માટે પોલીસના દ્વારે આવે છે.
પોલીસના દરવાજે આવેલો માણસ કોઈ પણ હોય, પણ પ્રશ્ન જીવન-મરણનો જ હોય છે.આપણી શાસનવ્યવસ્થા જ એવી છે કે પોલીસ સ્ટેશન હોય કે સરકારી કચેરી, પણ ત્યાં જનાર કોણ છે તેના આધારે તંત્રની સક્રિયતામાં વધારો અને ઘટાડો થાય છે કારણ આપણે તમામને મન માત્ર માણસની કોઈ કિંમત નથી, માણસ કોણ છે, કયા હોદ્દા ઉપર છે, કેટલી સંપત્તિનો માલિક છે, ભવિષ્યમાં આપણને કેટલો મદદરૂપ થઈ શકે છે તેના આધારે સરકારી કચેરીમાં આવનારને આવકાર અથવા જાકારો મળે છે.
હું જે પોલીસ ઈન્સ્પેકટરની વાત કરી રહ્યો છું, તેમની કામ કરવાની પધ્ધતિ કંઈક આવી હતી. દરેક પોલીસ સ્ટેશનમાં પોલીસ ઈન્સ્પેકટરની સામે એક બોર્ડ હોય છે. આ બોર્ડમાં કોર્ટની તારીખ કયારે છે, અધિકારીની મિટીંગ કયારે છે, વગેરે નોંધ લખવામાં આવે છે, જેથી કરી ફરજ ઉપરના અધિકારીને કોર્ટની તારીખ અને મિટીંગ યાદ રહે છે. આ પોલીસ ઈન્સ્પેકટરના બોર્ડ ઉપર આવી નોંધ તો રહેતી, પરંતુ તેની સાથે જે ગુનાઓનો ભેદ ઉકેલાયો નથી, ખાસ કરી કોઈની હત્યા થઈ હોય, પછી તે શ્રીમંત હોય કે કોઈ રસ્તે રઝળતો ગરીબ માણસ હોય, તેનું ચિત્ર અને નોંધ કરી રાખતા હતા. આ જરા વિચિત્ર બાબત હતી. આ અંગે તેમને જયારે મેં પૂછયું ત્યારે તેમણે જવાબ આપ્યો કે હું જયારે રોજ સવારે ઓફિસમાં આવું ત્યારે મને આ બોર્ડ યાદ અપાવે કે હજી કયું કામ મેં કર્યું નથી. ખાસ કરી જેમની હત્યા થઈ છે, તેમને ન્યાય મળે તે ખૂબ જરૂરી હોય છે. હું મારા સ્ટાફને કાયમ કહું છું કે આપણા માટે મરનાર કોણ છે તેના કરતાં મરનાર માણસ હતો તે જ મહત્ત્વનું છે.
મરનાર વ્યકિત પોતાને ન્યાય મળે તે માટે કંઈ કરી શકતો નથી. માણસ તો મરી જાય છે, પરંતુ તેનો આત્મા ન્યાય મળે તે માટે ભટકતો હોય છે. તે આત્માને ન્યાય અપાવવાનું કામ પોલીસનું છે. આ તો હત્યાની વાત થઈ, પણ કેટલીક નાની ઘટનાઓ પણ માણસના જીવનમાં બહુ મહત્ત્વની હોય છે. આ પોલીસ ઈન્સ્પેકટરની નાઈટ ડયુટી હતી. રાત્રે પેટ્રોલિંગમાં હતા ત્યારે તેમણે રસ્તાના કિનારે એક કારને પાર્ક થયેલી જોઈ.
ડ્રાઈવિંગ સીટમાં બેસી એક માણસ સૂઈ રહ્યો હતો. તેમણે પોતાની જીપ ઊભી રખાવી સાથે રહેલા સ્ટાફને કારમાં જઈ તપાસ કરવાનું કહ્યું, સ્ટાફે કારમાં બેઠેલા માણસને ઉઠાડયો, તે એકદમ ઝબકી બહાર આવ્યો. તે માણસનો પહેરવેશ કોઈ કંપનીના એકઝીકયુટીવ જેવો હતો. ઈન્સ્પેકટર પોતાની જીપમાં બેઠેલા હતા. તેમણે કારમાંથી આવેલા માણસની પૂછપરછ કરી. પોલીસની નજર પારખી. નજરને સમજાઈ ગયું કે કારચાલકે દારૂ પીધો છે. કારચાલક ખૂબ ડરેલો હતો.
કારચાલકે કહ્યું, સાહેબ, હું સોફટવેર એન્જીનિયર છું. મહિના પહેલાં નોકરી છૂટી ગઈ, નોકરી શોધવા રોજ ફરું છું, પણ કામ મળતું નથી. ડીપ્રેશનમાં આવી ગયો, આજે દારૂ પીધો, પણ હવે આ સ્થિતિમાં ઘરે જઈશ તો, પત્ની નારાજ થશે અને ગુસ્સો કરશે એટલે કારમાં જ સૂઈ ગયો હતો. ઈન્સ્પેકટર વિચારમાં પડી ગયા. કાયદો તો કહેતો હતો કે કેસ કરવો જોઈએ, પણ અંદરનો માણસ કહેતો હતો તેને મદદ કરવી જોઈએ.
ઈન્સ્પેકટરે પોતાની ડાયરીમાં યુવકની ડીગ્રી અને કામની નોંધ લખી અને કહ્યું, અત્યારે તું ઘરે જા, આવતી કાલે સવારે આવી મને પોલીસ સ્ટેશન મળજે, કારચાલક ડરેલો હતો, તેને ઈન્સ્પેકટરનો વ્યવહાર ખબર પડી નહીં, બીજા દિવસે તે ડરતો ડરતો પોલીસ સ્ટેશનમાં આવ્યો, ઈન્સ્પેકટરના ચહેરા ઉપર સ્મિત હતું. તેમણે પેલા યુવકને કહ્યું, ફલાણી કંપનીમાં મેં તારી નોકરી માટે વાત કરી છે. તેઓ તને કામ આપવા તૈયાર છે. જા, હવે નોકરી ઉપર લાગી જા. પેલો યુવક ત્યાં રડી પડયો. એક મહિના પછી પેલો યુવક હાથમાં પેંડાના બોકસ સાથે આવ્યો. તેની નવી નોકરીનો પહેલો પગાર હતો.
આમ એક પોલીસ અધિકારી ડંડા પછાડયા વગર પણ સામાન્ય માણસના જીવનમાં ઘણું કામ કરી શકે છે આ તેનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. સામાન્ય માણસને પોલીસનો ડર લાગે છે અને પોલીસથી દૂર રહેવાનું પસંદ કરે છે, પરંતુ સારા પોલીસ અધિકારીની સંખ્યા પણ નાની નથી, પણ સારી ઘટનાઓ આપણા સુધી પહોંચતી નથી અથવા બહુ મોડી પહોંચે છે. જો મનમાં ઈચ્છાશકિત હોય તો નાનો પોલીસવાળો પણ બહુ મોટું કામ કરી જાય છે. – આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.