પશ્ચિમ બંગાળમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી છેલ્લાં દસ વર્ષથી સત્તામાં રહેલી તૃણમૂલ કોંગ્રેસ માટે નાક અને શાખનો પ્રશ્ન બની ગઈ છે અને ભાજપ આ વખતે સત્તાના સૌથી મોટા દાવેદાર તરીકે ઉભરી રહ્યું છે.
છેલ્લા પાંચ દાયકામાં આ ત્રીજી વખત છે જ્યારે 294 બેઠકોવાળી આ વિધાનસભાની ચૂંટણી દેશમાં જ નહીં પણ વિદેશમાં પણ હેડલાઇન્સ બનાવી રહી છે. આ અગાઉ 1977 ની સાલમાં અને તે પછી 2011 ની વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ હેડલાઇન્સ બની હતી.
જો કે, બિહાર વિધાનસભાની ચૂંટણી પહેલાં રાજ્યમાં રાજકીય ઉત્સાહીઓ તીવ્ર થઈ ગઈ હતી, પરંતુ ચૂંટણીની તારીખ જાહેર થયા બાદ બંને મુખ્ય દાવેદારોએ તેમની વ્યૂહરચનાને વધુ તીવ્ર બનાવવાની શરૂઆત કરી દીધી છે.
તેમના અસ્તિત્વ માટે લડતા ડાબેરી અને કોંગ્રેસ પણ આ બંનેના વિકલ્પ હોવાનો દાવો કરીને મેદાનમાં ઉતર્યા છે. આ ઉપરાંત, ઇન્ડિયન સેક્યુલર મોરચાના પીરઝાદા અબ્બાસી અને અસદુદ્દીન ઓવૈસી પણ રાજ્યના લગભગ ત્રીસ ટકાની લઘુમતી વોટબેંકમાં પોતાની હાજરી દર્શાવવાના હેતુથી ચૂંટણી લડવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે.
બિહાર અને ઉત્તર પ્રદેશથી વિપરીત, બંગાળની ચૂંટણીઓમાં જ્ઞાતિના રાજકારણનો ક્યારેય દબદબો રહ્યો નથી, પરંતુ રાજ્યના રાજકારણમાં, ખાસ કરીને છેલ્લી લોકસભાની ચૂંટણીઓમાં, ભાજપ દ્વારા મળેલી સફળતા પછી, આ વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં પહેલી વાર જાતિનું રાજકારણ રહ્યું.
સત્તાધારી તૃણમૂલ કોંગ્રેસ સહિત ભાજપની આ રાજકીય વ્યૂહરચના પણ પછાત જાતિઓને એકત્રિત કરવા આ આક્રમક વ્યૂહરચના અપનાવવા મજબૂર થઈ રહી છે. ડાબેરી મોરચા અને ત્યાર બાદ તૃણમૂલ કોંગ્રેસના શાસનના પ્રારંભિક તબક્કામાં અહીં પાર્ટીની રાજનીતિ વર્ચસ્વ ન હતી પરંતુ રાજકારણમાં હતી. ખાસ કરીને ગ્રામીણ વિસ્તારોના મતદારો પોતાને તે જ રાજકીય પક્ષ સાથે જોડતા હતા કે જેને તેઓ ટેકો આપે છે.
પરંતુ પ્રથમ વખત ચૂંટણીના રાજકારણમાં મટુઆ, અનુસૂચિત જાતિ, અનુસૂચિત જનજાતિ અને દલિત વોટ બેંકોની ચર્ચા થઈ રહી છે. રાજકીય વિશ્લેષકોના મતે, છેલ્લા ચાર-પાંચ દાયકામાં બંગાળના રાજકારણમાં આ સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ પરિવર્તન છે.
ભાજપ જ્યારે રાજ્યની 294 બેઠકોમાંથી બસોથી વધુ બેઠકો મેળવીને સત્તા પર આવવાનો દાવો કરી રહી છે, ત્યારે દસ વર્ષથી શાસન કરી રહેલી મમતા બેનર્જીની તૃણમૂલ કોંગ્રેસ પણ સત્તાની હેટ્રિકનો દાવો કરી રહી છે. જો કે, આ બંનેમાંથી કોઈનો માર્ગ એટલો સરળ નથી.
ચૂંટણી વ્યૂહરચનાકાર પ્રશાંત કિશોરની મદદ હોવા છતાં, તૃણમૂલ કોંગ્રેસ આંતરિક જૂથવાદ સાથે સંઘર્ષ કરી રહી છે. બીજી તરફ, તૃણમૂલનો વાસ્તવિક અને એક માત્ર વિકલ્પ હોવાનો દાવો કરનાર ભાજપ પાસે ન તો મુખ્યમંત્રીનો ચહેરો છે કે ન તો કોઈ ખાસ મુદ્દા છે. આ જ કારણ છે કે બંગાળમાં પાર્ટીનો ચૂંટણી પ્રચાર વડા પ્રધાન, અમિત શાહ, કેન્દ્રીય ગૃહ પ્રધાન અમિત શાહ અને પાર્ટી અધ્યક્ષ જેપી નડ્ડા જેવા કેન્દ્રીય નેતાઓના હાથમાં છે.
સત્તાના મુખ્ય દાવેદાર તરીકે ઉભરેલા ભાજપ દ્વારા ઉભા કરાયેલા કઠિન પડકારોને કારણે તૃણમૂલ કોંગ્રેસના વડા અને મુખ્ય પ્રધાન મમતા બેનર્જીની મુશ્કેલીઓ સતત વધી રહી છે. ઉપરથી પાર્ટીમાં વધતા અસંતોષ અને બળવાએ તેમનો માર્ગ વધુ મુશ્કેલ બનાવ્યો છે. રાજકીય વર્તુળોમાં, આ મમતાની રાજકીય કારકીર્દિનો સૌથી મુશ્કેલ સમય માનવામાં આવે છે.
સરકાર અને પક્ષમાં જે નેતાની વાત સરકારની અને પાર્ટીમાં છે તે માઇલસ્ટોન સાબિત થઈ રહી છે ત્યારે તાજેતરમાં જ આ સવાલ ઊભો થયો છે. જો કે, આંતરિક પડકારો સામે લડતાં, અલગ પક્ષ રચ્યા પછી, મમતા ડાબેરીઓથી પીછેહઠ કરવાને બદલે આ પડકારોનો સામનો કરવા માટે એક વ્યૂહરચના બનાવવામાં કામ કરી રહ્યા છે.
2006 ની વિધાનસભાની ચૂંટણી પછી છેલ્લાં પંદર વર્ષથી તૃણમૂલ કોંગ્રેસ અને મમતા બેનર્જી એક બીજાના પર્યાય બની ગયા હતા. પક્ષના કોઈ પણ નેતામાં તેમના કોઈ પણ નિર્ણય પર આંગળી ચીંધવાની હિંમત નહોતી. પરંતુ હવે તેની પકડ છેલ્લાં ત્રણ-ચાર વર્ષોમાં નબળી પડી છે.
લગભગ દસ વર્ષ સત્તામાં રહ્યા પછી નેતાઓમાં કેટલાક અસંતોષ અને નારાજગી માન્ય છે, પરંતુ જે રીતે ખાસ કરીને ગત લોકસભાની ચૂંટણીઓથી ભાજપ આક્રમક વલણ અપનાવી રહી છે અને પક્ષના નેતાઓને તેની કોર્ટમાં ખેંચી રહી છે, તે મમતા માટે ગંભીર પડકાર બની ગયો છે.
લોકસભાની ચૂંટણીનાં પરિણામો પછી, મમતાએ ચૂંટણી વ્યૂહરચનાકાર પ્રશાંત કિશોરની સેવાઓ લીધી હતી, પરંતુ તેમનું વલણ થોડુંક પાછળ તરફ વળ્યું હોય તેવું લાગે છે. પ્રશાંત કિશોર જ ઘણા નેતાઓ પક્ષ છોડીને પાર્ટીમાં અસંતોષ ફેલાવવાનું મૂળ કારણ બની ગયા છે, પરંતુ આ હોવા છતાં મમતાનો વિશ્વાસ યથાવત્ છે.
બીજી તરફ, મમતા બેનર્જીની સત્તાને પડકારતી ભાજપ માટે સૌથી મુશ્કેલ સમસ્યા એ છે કે તેનો મુખ્યમંત્રી પદ માટે કોઈ ચહેરો નથી. પક્ષને બહુમતી મળે તો આ પદ માટે ઓછામાં ઓછા અડધો ડઝન ઉમેદવારો છે. તેથી, ટોચનું નેતૃત્વ કોઈ પણ ચહેરાનો સામનો કરી શકશે નહીં. એવી અપેક્ષા છે કે આંતરિક જૂથવાદ વધુ તીવ્ર બનશે.
આ સિવાય મમતા બેનર્જીની વિરુદ્ધ ઊભા રહી શકે તેવા આવા કદના કોઈ નેતા નથી. હાલમાં, તે વધુ અને વધુ તૃણમૂલ બળવાખોરોને તેના ગણોમાં દોરવાની વ્યૂહરચના બનાવી રહી છે. પાર્ટીએ તૃણમૂલ કોંગ્રેસ તરફથી આવતા તમામ કલંકિત અને બળવાખોરો માટે તેના દરવાજા ખોલ્યા. જો કે, પાર્ટીમાં વધતા અસંતોષ બાદ તેણે તેના પર થોડો અંકુશ મૂક્યો છે.
બીજી તરફ, ડાબેરીઓ અને કોંગ્રેસના જોડાણ અંગે પણ સવાલો ઊભા થઈ રહ્યા છે કે શું તે લડાઇને વધુ રસપ્રદ બનાવી શકે છે? 2011 પછી, ડાબેરીઓ અને કોંગ્રેસનું રાજકીય ક્ષેત્ર સતત લપસી રહ્યું છે, પરંતુ આ જોડાણ હવે તૃણમૂલ કોંગ્રેસ અને ભાજપથી કંટાળેલા લોકો માટે એક વિકલ્પ હોઇ શકે છે.
