જો કે તો વચ્ચે બહુ લાંબો રસ્તો છે! કારણ કે એક તરફ અશોક ગેહલોતનું નામ ગાંધી પરિવારના પીઠબળથી આગળ આવ્યું છે અને જગજાહેર છે. અશોક ગેહલોત સોનિયા ગાંધી અને રાહુલ ગાંધીનાં નજીકનાં ગણાય છે.શશી થરૂર તે સરખામણીમાં એટલા વફાદાર નથી.ચૂંટણી માટે ઉમેદવારીપત્ર ભરવાની પ્રક્રિયા ૨૪ થી ૩૦ સપ્ટેમ્બર દરમિયાન યોજાશે. જો ચૂંટણી થાય છે, તો તે ૧૩૭ વર્ષ જૂની પાર્ટીના ઇતિહાસમાં તે ફકત પાંચમી વખત હશે. ૧૯૩૮ માં, નેતાજી સુભાષચંદ્ર બોઝે પટ્ટાભી સિતારમૈયાને હરાવ્યા બાદમાં મહાત્મા ગાંધીના નામાંકિત તરીકે ગણવામાં આવતા હોવા છતાં તેઓ ભારે માર્જિનથી જીત્યા હતા. પુરુષોત્તમ દાસ ટંડને ૧૯૫૦ માં જે.બી. કૃપાલાનીને હરાવ્યા હતા.
સીતારામ કેસરીએ ૧૯૯૭ માં શરદ પવાર અને રાજેશ પાયલટને હરાવ્યા હતા અને સોનિયા ગાંધીએ ૨૦૦૦ માં જીતેન્દ્ર પ્રસાદાને હરાવવ્યા હતા. કોંગ્રેસના લોકસભા સાંસદ શશિ થરૂરે ૧૯ સપ્ટેમ્બરના પાર્ટી અધ્યક્ષ સોનિયા ગાંધીને મળ્યા હતા અને સંગઠનના પ્રમુખપદની ચૂંટણી લડવા માટે મંજૂરી મેળવી હતી! આ ઘટનાક્રમથી એવું લાગે છે કે પ્રમુખપદ માટે ચૂંટણી શશી થરૂર અને રાજસ્થાનના મુખ્યમંત્રી અશોક ગેહલોત વચ્ચે થશે. અહીં મોટો તફાવત એ છે કે જો નેહરૂ-ગાંધી પરિવારમાંથી કોઈ પણ મેદાનમાં આવે તો ગેહલોત મેદાનમાં ન પણ ઊતરે. ગાંધીવંશજ રાહુલ ગાંધીએ હજુ સુધી સ્પષ્ટતા કરી નથી કે તેઓ ૧૭ ઓક્ટોબરે યોજાનારી ચૂંટણી લડશે કે નહીં.
જો તેઓ તેમની ટોપી રિંગમાં ફેંકે છે, તો તેમની સામે અન્ય કોઈ ચૂંટણી લડી શકશે નહીં. જો રાહુલ રેસ નાપસંદ કરે છે તો ગેહલોત-થરૂર વચ્ચે હરીફાઈ થવાની સંભાવના છે. જો કોંગ્રેસના બે અલગ મિજાજ ધરાવતા નેતાઓ વચ્ચે ચૂંટણી થાય છે, તો કારણો છે કે જેના લીધે ગેહલોત થરૂર કરતાં આગળ રહેશે! ગેહલોત નેહરૂ-ગાંધી વફાદાર માનવામાં આવે છે. સોનિયા અને રાહુલ ગાંધી બંને મહત્ત્વપૂર્ણ બાબતો પર તેમની સલાહ લે છે. જ્યારે રાહુલને એન્ફોર્સમેન્ટ ડિરેક્ટોરેટ દ્વારા જૂનમાં પાંચ દિવસ અને પચાસ કલાકથી વધુ સમય માટે અને સોનિયાને જુલાઈમાં ત્રણ દિવસ માટે બોલાવવામાં આવ્યા ત્યારે તેમણે કોંગ્રેસ દ્વારા યોજાયેલા વિરોધ પ્રદર્શનમાં સક્રિય ભૂમિકા ભજવી હતી.
રાજસ્થાનના સીએમ રસ્તા પર વિરોધ પ્રદર્શન દરમિયાન હાજર હતા. વિરોધ પ્રદર્શન દરમિયાન અનેક કલાકો સુધી તેમની અટકાયત પણ કરવામાં આવી હતી. તેમણે સોનિયા અને રાહુલના બચાવમાં આગેવાની લીધી અને દિલ્હીમાં અનેક પ્રેસ કોન્ફરન્સ કરી. રાજસ્થાનના સીએમ હોવા ઉપરાંત તેઓ ગુજરાત માટે વરિષ્ઠ નિરીક્ષક પણ છે જે આગામી બે મહિનામાં વિધાનસભાની ચૂંટણીનો સામનો કરી રહી છે. બીજી તરફ થરૂર નેહરૂ-ગાંધી પરિવારનાં વફાદાર તરીકે જાણીતા નથી. તેમને અસંમત માનવામાં આવે છે.
થરૂર કોંગ્રેસના જી ૨૩ જૂથના નેતાઓમાંના એક હતા. જેમણે સોનિયા ગાંધીને પત્ર લખીને ટોચના સ્તરે પક્ષના આંતરિક સુધારા અને નિર્ણય લેવામાં પારદર્શિતાની માંગ કરી હતી. ગેહલોત કોંગ્રેસના પાકા રંગે રંગાયેલા છે અને તેઓ લાંબી રાજકીય પૃષ્ઠભૂમિ પણ ધરાવે છે. તેઓ પાંચ વખત લોકસભામાં ચૂંટાયા હતા.ગેહલોત પાંચ સત્રથી ધારાસભ્ય પણ છે. તેઓ અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસ સમિતિના મહાસચિવ પણ રહી ચૂક્યા છે. જ્યાં સુધી થરૂરની વાત છે, તેઓ ૨૦૦૯ માં પાર્ટીમાં જોડાયા બાદ કોંગ્રેસમાં પ્રમાણમાં નવા પ્રવેશકર્તા છે. તેઓ કેરળના તિરૂવનંતપુરમથી ૨૦૦૯ થી સતત ત્રણ વખત સાંસદ છે. તેઓ ઓલ ઈન્ડિયા પ્રોફેશનલ્સ કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ પણ છે. ગેહલોત પાંચ ટર્મ ધારાસભ્ય પણ છે. તેઓ અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસ સમિતિના મહાસચિવ પણ રહી ચૂક્યા છે. જ્યાં સુધી થરૂરની વાત છે, તેઓ ૨૦૦૯ માં પાર્ટીમાં જોડાયા બાદ કોંગ્રેસમાં પ્રમાણમાં નવા પ્રવેશકર્તા છે. તેઓ ઓલ ઈન્ડિયા પ્રોફેશનલ્સ કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ પણ છે.
ગેહલોત પાસે સરકારમાં વ્યાપક વહીવટી અનુભવ છે. તેઓ ત્રણ વખત કેન્દ્રીય મંત્રી હતા અને ત્રણ કોંગ્રેસ પીએમ ઈન્દિરા ગાંધી, રાજીવ ગાંધી અને પીવી નરસિમ્હા રાવની કેબિનેટમાં હતા. શશી થરૂર બે વખત કેન્દ્રીય મંત્રી રહી ચૂક્યા છે. બંને પ્રસંગોએ તે ટૂંકા ગાળા માટે હતા.તેમણે ૨૩ પુસ્તકો લખ્યાં છે. થરૂરે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ૨૯ વર્ષ સુધી વિવિધ ક્ષમતાઓમાં સેવા આપી, જેમાં અન્ડર સેક્રેટરી જનરલ તરીકેનો સમાવેશ થાય છે.તેમણે કોફી અન્નાનના અનુગામી યુએન સેક્રેટરી જનરલના પદ માટે ચૂંટણી લડી હતી. જો કે દક્ષિણ કોરિયાના વિદેશ પ્રધાન બાન કી-મૂન સુરક્ષા પરિષદના પાંચ કાયમી સભ્યોના વીટો-સંચાલિત સભ્યોના ફેવરિટ તરીકે ઉભરી આવ્યા બાદ તેમણે પીછેહઠ કરી હતી.
કોંગ્રેસે ૨૦૧૮ ની રાજસ્થાન વિધાનસભાની ચૂંટણી ગેહલોતના પ્રતિસ્પર્ધી સચિન પાયલટ સાથે રાજ્ય પ્રદેશ અધ્યક્ષ તરીકે લડી હતી. સચિન પાયલટના દાવાની અવગણના કરવામાં આવી હતી અને ગેહલોતને રાજસ્થાનના મુખ્યમંત્રી તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા.ગેહલોત પર હવે ચૂંટણી લડવા માટે નેતૃત્વ દ્વારા દબાણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. તેથી, તેમની અને થરૂર વચ્ચે મતદાન માટે લાયક ૯૦૦૦ પ્રતિનિધિઓમાંથી બહુમતીનું સમર્થન હોવાની સંભાવના છે. નેહરૂ ગાંધી પાર્ટીમાં બહુમતી ટેકો આપે છે. રાહુલને કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત કરવા માટે પશ્ચિમ બંગાળ, ઓડિશા, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, તમિલનાડુ, બિહાર, છત્તીસગઢ અને ગુજરાત – આઠ પ્રદેશ કોંગ્રેસ સમિતિઓ (પીસીસી) દ્વારા પસાર કરાયેલા ઠરાવોનો સરળ પુરાવો સામે છે. પ્રતિનિધિઓ જેઓ મતદાર યાદી બનાવે છે, સોનિયા ગાંધી દ્વારા નિયુક્ત કરવામાં આવશે, તે સંભવ છે કે તેઓ તેમની પસંદગીના ઉમેદવારને પણ પસંદ કરશે! અશોક ગેહલોત આમ પણ વહેણ જોઈને ભૂસકો મારશે,તેમાં બંને હાથમાં લાડુ રહે તેવી શકયતા વધારે છે!
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
જો કે તો વચ્ચે બહુ લાંબો રસ્તો છે! કારણ કે એક તરફ અશોક ગેહલોતનું નામ ગાંધી પરિવારના પીઠબળથી આગળ આવ્યું છે અને જગજાહેર છે. અશોક ગેહલોત સોનિયા ગાંધી અને રાહુલ ગાંધીનાં નજીકનાં ગણાય છે.શશી થરૂર તે સરખામણીમાં એટલા વફાદાર નથી.ચૂંટણી માટે ઉમેદવારીપત્ર ભરવાની પ્રક્રિયા ૨૪ થી ૩૦ સપ્ટેમ્બર દરમિયાન યોજાશે. જો ચૂંટણી થાય છે, તો તે ૧૩૭ વર્ષ જૂની પાર્ટીના ઇતિહાસમાં તે ફકત પાંચમી વખત હશે. ૧૯૩૮ માં, નેતાજી સુભાષચંદ્ર બોઝે પટ્ટાભી સિતારમૈયાને હરાવ્યા બાદમાં મહાત્મા ગાંધીના નામાંકિત તરીકે ગણવામાં આવતા હોવા છતાં તેઓ ભારે માર્જિનથી જીત્યા હતા. પુરુષોત્તમ દાસ ટંડને ૧૯૫૦ માં જે.બી. કૃપાલાનીને હરાવ્યા હતા.
સીતારામ કેસરીએ ૧૯૯૭ માં શરદ પવાર અને રાજેશ પાયલટને હરાવ્યા હતા અને સોનિયા ગાંધીએ ૨૦૦૦ માં જીતેન્દ્ર પ્રસાદાને હરાવવ્યા હતા. કોંગ્રેસના લોકસભા સાંસદ શશિ થરૂરે ૧૯ સપ્ટેમ્બરના પાર્ટી અધ્યક્ષ સોનિયા ગાંધીને મળ્યા હતા અને સંગઠનના પ્રમુખપદની ચૂંટણી લડવા માટે મંજૂરી મેળવી હતી! આ ઘટનાક્રમથી એવું લાગે છે કે પ્રમુખપદ માટે ચૂંટણી શશી થરૂર અને રાજસ્થાનના મુખ્યમંત્રી અશોક ગેહલોત વચ્ચે થશે. અહીં મોટો તફાવત એ છે કે જો નેહરૂ-ગાંધી પરિવારમાંથી કોઈ પણ મેદાનમાં આવે તો ગેહલોત મેદાનમાં ન પણ ઊતરે. ગાંધીવંશજ રાહુલ ગાંધીએ હજુ સુધી સ્પષ્ટતા કરી નથી કે તેઓ ૧૭ ઓક્ટોબરે યોજાનારી ચૂંટણી લડશે કે નહીં.
જો તેઓ તેમની ટોપી રિંગમાં ફેંકે છે, તો તેમની સામે અન્ય કોઈ ચૂંટણી લડી શકશે નહીં. જો રાહુલ રેસ નાપસંદ કરે છે તો ગેહલોત-થરૂર વચ્ચે હરીફાઈ થવાની સંભાવના છે. જો કોંગ્રેસના બે અલગ મિજાજ ધરાવતા નેતાઓ વચ્ચે ચૂંટણી થાય છે, તો કારણો છે કે જેના લીધે ગેહલોત થરૂર કરતાં આગળ રહેશે! ગેહલોત નેહરૂ-ગાંધી વફાદાર માનવામાં આવે છે. સોનિયા અને રાહુલ ગાંધી બંને મહત્ત્વપૂર્ણ બાબતો પર તેમની સલાહ લે છે. જ્યારે રાહુલને એન્ફોર્સમેન્ટ ડિરેક્ટોરેટ દ્વારા જૂનમાં પાંચ દિવસ અને પચાસ કલાકથી વધુ સમય માટે અને સોનિયાને જુલાઈમાં ત્રણ દિવસ માટે બોલાવવામાં આવ્યા ત્યારે તેમણે કોંગ્રેસ દ્વારા યોજાયેલા વિરોધ પ્રદર્શનમાં સક્રિય ભૂમિકા ભજવી હતી.
રાજસ્થાનના સીએમ રસ્તા પર વિરોધ પ્રદર્શન દરમિયાન હાજર હતા. વિરોધ પ્રદર્શન દરમિયાન અનેક કલાકો સુધી તેમની અટકાયત પણ કરવામાં આવી હતી. તેમણે સોનિયા અને રાહુલના બચાવમાં આગેવાની લીધી અને દિલ્હીમાં અનેક પ્રેસ કોન્ફરન્સ કરી. રાજસ્થાનના સીએમ હોવા ઉપરાંત તેઓ ગુજરાત માટે વરિષ્ઠ નિરીક્ષક પણ છે જે આગામી બે મહિનામાં વિધાનસભાની ચૂંટણીનો સામનો કરી રહી છે. બીજી તરફ થરૂર નેહરૂ-ગાંધી પરિવારનાં વફાદાર તરીકે જાણીતા નથી. તેમને અસંમત માનવામાં આવે છે.
થરૂર કોંગ્રેસના જી ૨૩ જૂથના નેતાઓમાંના એક હતા. જેમણે સોનિયા ગાંધીને પત્ર લખીને ટોચના સ્તરે પક્ષના આંતરિક સુધારા અને નિર્ણય લેવામાં પારદર્શિતાની માંગ કરી હતી. ગેહલોત કોંગ્રેસના પાકા રંગે રંગાયેલા છે અને તેઓ લાંબી રાજકીય પૃષ્ઠભૂમિ પણ ધરાવે છે. તેઓ પાંચ વખત લોકસભામાં ચૂંટાયા હતા.ગેહલોત પાંચ સત્રથી ધારાસભ્ય પણ છે. તેઓ અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસ સમિતિના મહાસચિવ પણ રહી ચૂક્યા છે. જ્યાં સુધી થરૂરની વાત છે, તેઓ ૨૦૦૯ માં પાર્ટીમાં જોડાયા બાદ કોંગ્રેસમાં પ્રમાણમાં નવા પ્રવેશકર્તા છે. તેઓ કેરળના તિરૂવનંતપુરમથી ૨૦૦૯ થી સતત ત્રણ વખત સાંસદ છે. તેઓ ઓલ ઈન્ડિયા પ્રોફેશનલ્સ કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ પણ છે. ગેહલોત પાંચ ટર્મ ધારાસભ્ય પણ છે. તેઓ અખિલ ભારતીય કોંગ્રેસ સમિતિના મહાસચિવ પણ રહી ચૂક્યા છે. જ્યાં સુધી થરૂરની વાત છે, તેઓ ૨૦૦૯ માં પાર્ટીમાં જોડાયા બાદ કોંગ્રેસમાં પ્રમાણમાં નવા પ્રવેશકર્તા છે. તેઓ ઓલ ઈન્ડિયા પ્રોફેશનલ્સ કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ પણ છે.
ગેહલોત પાસે સરકારમાં વ્યાપક વહીવટી અનુભવ છે. તેઓ ત્રણ વખત કેન્દ્રીય મંત્રી હતા અને ત્રણ કોંગ્રેસ પીએમ ઈન્દિરા ગાંધી, રાજીવ ગાંધી અને પીવી નરસિમ્હા રાવની કેબિનેટમાં હતા. શશી થરૂર બે વખત કેન્દ્રીય મંત્રી રહી ચૂક્યા છે. બંને પ્રસંગોએ તે ટૂંકા ગાળા માટે હતા.તેમણે ૨૩ પુસ્તકો લખ્યાં છે. થરૂરે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ૨૯ વર્ષ સુધી વિવિધ ક્ષમતાઓમાં સેવા આપી, જેમાં અન્ડર સેક્રેટરી જનરલ તરીકેનો સમાવેશ થાય છે.તેમણે કોફી અન્નાનના અનુગામી યુએન સેક્રેટરી જનરલના પદ માટે ચૂંટણી લડી હતી. જો કે દક્ષિણ કોરિયાના વિદેશ પ્રધાન બાન કી-મૂન સુરક્ષા પરિષદના પાંચ કાયમી સભ્યોના વીટો-સંચાલિત સભ્યોના ફેવરિટ તરીકે ઉભરી આવ્યા બાદ તેમણે પીછેહઠ કરી હતી.
કોંગ્રેસે ૨૦૧૮ ની રાજસ્થાન વિધાનસભાની ચૂંટણી ગેહલોતના પ્રતિસ્પર્ધી સચિન પાયલટ સાથે રાજ્ય પ્રદેશ અધ્યક્ષ તરીકે લડી હતી. સચિન પાયલટના દાવાની અવગણના કરવામાં આવી હતી અને ગેહલોતને રાજસ્થાનના મુખ્યમંત્રી તરીકે નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા હતા.ગેહલોત પર હવે ચૂંટણી લડવા માટે નેતૃત્વ દ્વારા દબાણ કરવામાં આવી રહ્યું છે. તેથી, તેમની અને થરૂર વચ્ચે મતદાન માટે લાયક ૯૦૦૦ પ્રતિનિધિઓમાંથી બહુમતીનું સમર્થન હોવાની સંભાવના છે. નેહરૂ ગાંધી પાર્ટીમાં બહુમતી ટેકો આપે છે. રાહુલને કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ તરીકે નિયુક્ત કરવા માટે પશ્ચિમ બંગાળ, ઓડિશા, મહારાષ્ટ્ર, રાજસ્થાન, તમિલનાડુ, બિહાર, છત્તીસગઢ અને ગુજરાત – આઠ પ્રદેશ કોંગ્રેસ સમિતિઓ (પીસીસી) દ્વારા પસાર કરાયેલા ઠરાવોનો સરળ પુરાવો સામે છે. પ્રતિનિધિઓ જેઓ મતદાર યાદી બનાવે છે, સોનિયા ગાંધી દ્વારા નિયુક્ત કરવામાં આવશે, તે સંભવ છે કે તેઓ તેમની પસંદગીના ઉમેદવારને પણ પસંદ કરશે! અશોક ગેહલોત આમ પણ વહેણ જોઈને ભૂસકો મારશે,તેમાં બંને હાથમાં લાડુ રહે તેવી શકયતા વધારે છે!
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.