રાહુલ ગાંધી રાયબરેલી કે અમેઠીથી ચૂંટણી લડશે, તેવી છેલ્લા ૧૫ દિવસથી ચાલી રહેલી ચર્ચાઓ પર પૂર્ણવિરામ મૂકતાં રાહુલ ગાંધીએ રાયબરેલીથી ચૂંટણી લડવાનો નિર્ણય કર્યો છે, જ્યારે સોનિયા ગાંધીના પ્રતિનિધિ કિશોરીલાલ શર્માને અમેઠીથી ઉમેદવાર બનાવવામાં આવ્યા છે. રાહુલ ગાંધીના રાયબરેલીથી ચૂંટણી લડવાને લઈને કોંગ્રેસના નેતાઓમાં જ નહીં, પરંતુ રાયબરેલીનાં સામાન્ય લોકોમાં પણ ભારે ઉત્સાહ જોવા મળ્યો હતો.રાહુલ ગાંધી દ્વારા ઉઠાવવામાં આવેલું આ સાહસિક કદમ છે. શુક્રવાર સવાર સુધી કોઈને અંદાજ ન હતો કે કોંગ્રેસ પાર્ટી એવો નિર્ણય લેશે જે બધાને ચોંકાવી દેશે. ગુરુવારે મોડી રાત સુધી એવું માનવામાં આવતું હતું કે રાહુલ ગાંધી અમેઠીથી ચૂંટણી લડશે; પરંતુ ગુરુવારે રાતની બેઠકમાં શું થયું તેનો કોઈને ખ્યાલ નહોતો.
રાયબરેલી બેઠક ગાંધી પરિવારની પરંપરાગત બેઠક માનવામાં આવે છે. જો કે, કેટલાક પ્રસંગો એવા બન્યા છે જ્યારે પરિવારે અહીંથી નજીકના વ્યક્તિને મેદાનમાં ઊતાર્યા છે. સોનિયા ગાંધી પહેલાં કેપ્ટન સતીશ શર્મા રાજીવ ગાંધીના મિત્ર તરીકે અહીંથી ચૂંટણી લડ્યા હતા, પરંતુ ૨૦૦૪થી સોનિયા ગાંધી સતત રાયબરેલીથી સાંસદ છે. ૨૦૨૪ની લોકસભા ચૂંટણી પહેલાં રાયબરેલીનાં સાંસદ સોનિયા ગાંધી રાજ્યસભામાં ગયાં હતાં, જે બાદ રાયબરેલીના લોકોમાં ઉત્સુકતા થવા લાગી કે આ વખતે રાયબરેલીથી કોણ ચૂંટણી લડશે?
લગભગ ૨૦ વર્ષ સુધી રાયબરેલીથી સાંસદ રહેલાં સોનિયા ગાંધીએ રાજ્યસભામાં ગયા બાદ રાયબરેલીનાં લોકો પ્રત્યે આભાર વ્યક્ત કરતો પત્ર જારી કર્યો હતો. અગાઉ ચર્ચા એવી હતી કે રાહુલ ગાંધી અમેઠીથી અને પ્રિયંકા ગાંધી રાયબરેલીથી ચૂંટણી લડશે. હવે રાયબરેલીથી રાહુલ ગાંધીની લડાઈ પાછળની વ્યૂહરચના વિશે વાત કરતાં રાયબરેલીના વરિષ્ઠ પત્રકાર મહેશ ત્રિવેદી કહે છે કે રાહુલ ગાંધી તેમની માતાનો વારસો લેવા આવી રહ્યા છે. આ કોંગ્રેસ માટે સકારાત્મક સંદેશ છે. કિશોરીલાલ શર્મા તેમની નજીક છે. તેથી તેઓ અમેઠીમાં ચૂંટણીના મેદાનમાં મજબૂત ઊભા રહેશે.
રાયબરેલી ગાંધી પરિવારનો ગઢ રહ્યો છે. ઈન્દિરા ગાંધી રાયબરેલીથી સાંસદ રહીને દેશના વડા પ્રધાન રહી ચૂક્યા છે, પરંતુ ૧૯૭૭માં ઈમર્જન્સી પછી ઈન્દિરા ગાંધી જનતા પાર્ટીના રાજ નારાયણ સામે ચૂંટણી હારી ગયાં હતાં. આ હારનાં સાડા ત્રણ વર્ષમાં રાયબરેલીના લોકોએ ૧૯૮૦માં ઈન્દિરા ગાંધીને પાછા ચૂંટ્યાં હતાં. જો કે, પછી તેણે આ સીટ છોડી દીધી અને મેડક સીટ પોતાની પાસે રાખી હતી. અમેઠીથી કિશોરીલાલ શર્માને મેદાનમાં ઉતારવા અંગે ચાંદ ખાન કહે છે કે અમેઠી કોંગ્રેસની પ્રાથમિક શાળા છે અને કિશોરીલાલ શર્મા ગાંધી પરિવારના સભ્ય જેવા છે, તેથી તેમને અમેઠીથી ઉમેદવાર બનાવવામાં આવ્યા છે.
જ્યારે રાહુલ ગાંધી નોમિનેશન માટે રાયબરેલી પહોંચ્યા ત્યારે બીજેપી સમર્થકોએ ‘રાહુલ ગાંધી ગો બેક’ના નારા લગાવીને રાહુલ ગાંધીનો વિરોધ કર્યો હતો. બિઝનેસમેન અને બીજેપી સમર્થક અનુપ ત્રિપાઠીએ કહ્યું હતું કે જ્યારે રાહુલ ગાંધી નોમિનેશન માટે રાયબરેલી આવ્યા હતા, ત્યારે તેમને વિરોધનો સામનો કરવો પડ્યો હતો, કારણ કે છેલ્લાં પાંચ વર્ષથી સાંસદ રહીને સોનિયાજી રાયબરેલીમાં નથી આવ્યાં. બીજી તરફ ભારતીય જનતા પાર્ટીના ઉમેદવાર દિનેશ સિંહ ફરી એક વાર ચૂંટણી મેદાનમાં છે. તેમણે શુક્રવારે પોતાનું નામાંકન પણ ભર્યું હતું. તેમના નોમિનેશન વખતે પણ બીજેપી કાર્યકર્તાઓની ભીડ જોવા મળી હતી. જો કે રાહુલ ગાંધીની સરખામણીમાં અહીં ઓછી ભીડ જોવા મળી હતી.
નોમિનેશન ભર્યા બાદ તેમણે રાહુલ ગાંધી પર નિશાન સાધતાં કહ્યું કે આજે કોંગ્રેસ રાહુલ ગાંધીની હારથી ડરી ગઈ છે, તેથી જ દરેક વ્યક્તિ ઉમેદવારી નોંધાવવા માટે આગળ આવ્યા છે. જ્યારે સોનિયાજી કોંગ્રેસનાં અધ્યક્ષ નહોતાં અને રાયબરેલીથી સાંસદ હતાં ત્યારે તેઓ શું કોંગ્રેસને રાયબરેલી આવવાની મંજૂરી ન હતી. તે એ વાતનું પ્રતીક છે કે તેઓ પોતે કેટલા ડરી ગયા છે કે સોનિયા, ખડગે અને પ્રિયંકા તેમની સાથે આવ્યા છે. દિનેશ સિંહના નોમિનેશનમાં રાજ્યના નાયબ મુખ્યમંત્રી બ્રજેશ પાઠક પણ હાજર રહ્યા હતા. દિનેશ સિંહે એવો પણ દાવો કર્યો છે કે તેમની રેલીમાં લોકોની મોટી ભીડ હતી.
હિન્દુ યુવા વાહિનીના જનરલ સેક્રેટરી મારુત ત્રિપાઠીએ કહ્યું કે આ દિનેશસિંહનું નામાંકન નથી, આ એક વિજય સરઘસ છે અને રાહુલ ગાંધીની ટાટા-ટાટા બાય-બાયનો અંત આવી રહ્યો છે. ભાજપના નેતા શશિકાંત શુક્લાએ કહ્યું કે ‘‘કોંગ્રેસે રાયબરેલીથી રાહુલ ગાંધીને મેદાનમાં ઊતાર્યા છે. રાહુલ અમેઠીથી વાયનાડ અને વાયનાડથી રાયબરેલી ગયા છે. રાયબરેલીથી તેઓ ઈટાલી જશે. આ હેતુથી અમે આ વખતે ચૂંટણી લડીશું અને ભાજપના ઉમેદવારો જંગી મતોથી જીતીને અમે તમને કમળનું ફૂલ ખવડાવીશું.’’
જો કે, રાયબરેલીમાં ગાંધી પરિવાર પ્રત્યે કોઈ પણ પ્રકારની નારાજગીની લાગણી નથી. યુપીએ સરકાર દરમિયાન સાંસદ તરીકે સોનિયા ગાંધીના કાર્યકાળ દરમિયાન રાયબરેલીને રેલ કોચ ફેક્ટરી, એઈમ્સ અને એનઆઈએફટી જેવી રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરની સંસ્થાઓ મળી હતી, પરંતુ જ્યારે યુપીએ સરકારે કેન્દ્ર છોડ્યું, ત્યારે સોનિયા ગાંધીની રાયબરેલીની મુલાકાતો ઓછી થઈ ગઈ હતી.
કેન્દ્રમાં સરકારની ગેરહાજરીને કારણે સોનિયા ગાંધી પાસે રાયબરેલીનાં લોકોને એમપી ફંડ યોજનાઓના લાભો સિવાય બીજું કંઈ જ બચ્યું ન હતું. ભાજપના નેતાઓએ આ મુદ્દો ઘણી વખત ઉઠાવ્યો છે કે સાંસદ સોનિયા ગાંધી રાયબરેલીમાં આવતાં નથી. પરંતુ તેની અસર રાયબરેલીના સામાન્ય યુવાનો પર બહુ દેખાતી નથી. રાયબરેલીના એક યુવક સંજય યાદવે કહ્યું કે રાહુલ ગાંધી રાયબરેલીમાંથી જીતશે તે ૧૦૦ ટકા નિશ્ચિત છે. અહીં જે કંઈ છે તે કોંગ્રેસનું યોગદાન છે. ભાજપે છેલ્લાં દસ વર્ષમાં રાયબરેલીમાં કોઈ કામ કર્યું નથી.
અહીં અશ્વિની પણ આ વાત સાથે સહમત જણાય છે. તેઓ કહે છે કે રાયબરેલીમાં જે પણ વિકાસ થયો છે તે કોંગ્રેસે કર્યો છે. ભાજપે ૧૦ વર્ષમાં કંઈ કર્યું નથી. રાહુલ ગાંધી જંગી માર્જિનથી જીતવાના છે. સરકારી નોકરીની તૈયારી કરી રહેલી પૂજા પટેલે કહ્યું કે અમે ઈચ્છતા હતા કે રાહુલ ગાંધી રાયબરેલીથી ચૂંટણી લડે અને તેઓ જંગી મતોથી જીતે. તેઓ યુવાનોની વાત કરે છે. અમે રાહુલ ગાંધી પાસેથી આશા રાખી છે, કારણ કે તેઓ વિદ્યાર્થીઓની વાત કરે છે અને રાહુલ ગાંધી સરળતાથી જીતી જશે. રાયબરેલીના વરિષ્ઠ પત્રકાર સંજય મૌર્યે કહ્યું કે ગાંધી પરિવારમાંથી કોઈ ઉમેદવાર આવશે તેવી લાંબી રાહ અને અટકળો ચાલી રહી હતી. રાહુલ ગાંધીના આગમનથી ઉત્સાહ વધી ગયો છે. દિનેશ પ્રતાપ સિંહ ગત વખતે પણ સારી રીતે ચૂંટણી લડ્યા હતા. તેમણે ત્રણ લાખ ૬૮ હજાર મત મેળવ્યા હતા. ગત વખતે નરેન્દ્ર મોદીના નામની લહેર હતી.
રાયબરેલી જિલ્લામાં અંદાજે ૧૮ લાખ મતદારો છે. જો કે જાતિના આંકડાઓ અંગે કોઈ નક્કર માહિતી નથી, પરંતુ અંદાજ મુજબ સૌથી વધુ દલિત મતદારો રાયબરેલીમાં છે. રાયબરેલીમાં લગભગ ૩૫ ટકા દલિત મતદારો છે અને સૌથી વધુ મતદારો પાસી સમુદાયના છે, જેમની સંખ્યા લગભગ સાડા ચાર લાખ છે, જ્યારે બ્રાહ્મણ, યાદવ અને મુસ્લિમ મતદારો લગભગ ૧૨-૧૨ ટકા છે. રાજપૂત મતદારોની સંખ્યા લગભગ પાંચ ટકા છે, જ્યારે લોધી ૬ ટકા અને કુર્મી ૪ ટકા છે. રાયબરેલીમાં મુસ્લિમ કરતાં હિન્દુ મતદારો વધુ હોવાથી ભાજપને તેનો લાભ મળશે. રાહુલ ગાંધી માટે રાયબરેલીથી ચૂંટણી લડવી તે બોલ્ડ નિર્ણય છે. જો તેઓ જીતી જશે તો તેમની વાહવાહ થશે; પણ હારી જશે તો તેમણે વાયનાડની બેઠક પોતાના હાથમાં જ રાખી છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
