પ્રમુખની સરકારના સ્વરૂપની જેમ એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી ભાજપના એજન્ડામાં રહ્યું છે. સંઘ પરિવાર અને તેના રાજકીય હાથ ભાજપમાં આ બંને મુદ્દાઓનો અવાર નવાર ઉલ્લેખ જોવા મળ્યો હતો, અટલ બિહારી વાજપેયીના શાસન દરમિયાન પણ એલ કે અડવાણી દ્વારા કેટલીક વખત આ મુદ્દાઓની ચર્ચા કરાઈ હતી. પણ આ મુદ્દાઓ ક્યારેય આગળ વધી શક્યા નથી. તેમ છતાં આ મુદ્દાઓ તેમના હૃદયમાં જડિત હતા. એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી મુદ્દો હવે કેન્દ્રમાં છે જ્યારે નરેન્દ્ર મોદી સરકારે સમાન વિચારધારાવાળાઓની આઠ સભ્યોની સમિતિની જાહેરાત કરી છે. એક માત્ર અપવાદ લોકસભામાં કોંગ્રેસના નેતા અધીર રંજન ચૌધરી હતા જેમણે આ ઓફરને નકારી કાઢવાનું પસંદ કર્યું હતું.
જો કે, સૌથી મોટું આશ્ચર્ય એ ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામ નાથ કોવિંદની નિમણૂક છે, જે સ્વતંત્ર ભારતમાં પહેલાં ક્યારેય બન્યું ન હતું તેવું અભૂતપૂર્વ પગલું. હજુ સુધી અન્ય આશ્ચર્યજનક પરંતુ સંપૂર્ણપણે અણધારી બાબત એ હતી કે કોંગ્રેસના ભૂતપૂર્વ દિગ્ગજ નેતા અને ડેમોક્રેટિક પ્રોગ્રેસિવ આઝાદ પાર્ટી (ડીપીએપી)ના સ્થાપક ગુલામ નબી આઝાદનું સમિતિમાં નામાંકન. આઝાદે સ્વીકૃતિ કે અસ્વીકાર કોઈપણ રીતે પ્રતિક્રિયા આપી ન હોવાથી, તે એક પૂર્વગ્રહપૂર્ણ નિષ્કર્ષ છે કે તેમને પેનલમાં લેતા પહેલા તેમની સંમતિ ચાલુ હતી. અત્યાર સુધી તેઓ ભાજપ સાથે કોઈક ‘સમજૂતી’માં હોવાના તેમના વિરોધીઓના આરોપને સખત રીતે નકારી રહ્યા છે.
પરંતુ, ડીપીએપીની રચના થઈ ત્યારથી તેમણે જમ્મુ અને કાશ્મીરના રાજકારણમાં તેમની સ્વતંત્ર પ્રગતિ દર્શાવવા માટે કંઈ કર્યું નથી જ્યારે કે તેમનો નવો પક્ષ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ-કેન્દ્રિત છે. એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી સમિતિમાં તેમના નામનો સમાવેશ એ તેમના વિરોધીઓ જે આક્ષેપો કરી રહ્યા હતા તેની પુષ્ટિ છે. હકીકત એ છે કે પેનલમાં શાસક પક્ષના સમર્થનમાં અથવા તેની તરફ નરમાઈનું વલણ ધરાવતા લોકો છે. રાજકારણમાં કોઈના મૃત્યુની આગાહી કરવી હંમેશા અયોગ્ય છે. શું આઝાદના કિસ્સામાં આવું બન્યું છે?
તેઓ જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં પોતાના માટે એક નવો મતવિસ્તાર બનાવવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે. શરૂઆતના થોડા મહિનાઓને બાદ કરતાં જ્યારે તેમણે પોતાની સ્વચ્છ અને રાષ્ટ્રવાદી છબીને ફાયદો થવા સાથે નવો વિકલ્પ પૂરો પાડવાનું વચન આપ્યું હતું, ત્યારે તેઓ મોટે ભાગે તેમના વતન ચેનાબ ખીણ અને કાશ્મીર પ્રદેશમાં ભાજપના સહયોગી હોવાના કારણે લોકોની નજરમાં શંકાસ્પદ બની ગયા હતા જેમને તે પોતાની વોટબેંક તરીકે માનતા હતા.આઝાદ સિવાય અન્ય કોઈએ આ વાર્તાની પુષ્ટી કરી નથી અને ભાજપના મોટા-મોટા લોકો સાથે તેમની નિકટતા અંગેની આ બધી શંકાઓને દૂર કરી હતી. અને તે કે ડીપીએપી એ કેન્દ્ર શાસિત પ્રદેશ (યુટી)માં કેન્દ્રના નવા રાજકીય પ્રયોગનો ભાગ હતો.
જેમ કે આઝાદે ભારતમાં મુસ્લિમોના ખાસ કરીને જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં તેમના મૂળ અંગે કરેલા નિવેદનો દ્વારા યુટીમાં સંબંધિત વિસ્તારોમાં વિવાદ ઉભો કર્યો હતો જે દેખીતી રીતે ધર્માંતરણના સંબંધમાં હતા. તેના પર આક્રોશ ફેલાતા તેમણે તેમની સ્થિતિ સ્પષ્ટ કરતો વિડિયો સંદેશ બહાર પાડ્યો હતો. પ્રવર્તમાન સંજોગોમાં અને વિવાદાસ્પદ મુદ્દાની પૃષ્ઠભૂમિને ધ્યાનમાં રાખીતા સમિતિમાં તેમની સભ્યતા ચોક્કસપણે તેમના માટે રાજકીય રીતે વધુ મુશ્કેલ બનાવશે. કોંગ્રેસે તેમને રાજ્યસભામાં બીજી ટર્મ આપવાથી કેમ ઈનકાર કર્યો? તે સમયે ગ્રાન્ડ-જૂની પાર્ટીએ આકરી ટીકાનો સામનો કરવો પડ્યો હતો અને ટીકાનો મુખ્ય લક્ષ્ય રાહુલ ગાંધી હતા. ત્યારબાદ, મિસ્ટર આઝાદે કોંગ્રેસના બળવાખોરોના ગ્રુપ-20નું નેતૃત્વ કર્યું હતું, અને આખરે તેમને એકલા છોડી દેવાયા હતા.
તેઓ સંસદના સભ્ય ન હતાં તો છતાં તેમના લ્યુટિયન ઝોનના બંગલાની ફાળવણી, અને હવે આ સમિતિનું સભ્યપદ અપાયું તે જોઈને એવું લાગે છે કે કોંગ્રેસમાં કોઈને પૂર્વસૂચન હતું કે પવન કઈ તરફ ફૂંકાશે. અને તે વ્યક્તિ રાહુલ ગાંધી હોય તો આશ્ચ્રર્ય નથી કારણ કે અગાઉ કોવિડ-19 રોગચાળો, ચીની આક્રમણ અને આઝાદ એપિસોડ જેવા ઘણા મુદ્દાઓ પર તેઓ સાચા સાબિત થયા હતા. જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી ક્યારે યોજાશે, તેની આગાહી કરી શકાય નહીં. કલમ 370 અને 35-A સંબંધિત અરજીઓ પર સુનાવણી દરમિયાન સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ આ મુદ્દા પર કેન્દ્રના અસ્પષ્ટ વલણ પછી તે વધુ રહસ્યમાં ફસાઈ ગયું છે.
શું સમિતિની રચના જમ્મુ અને કાશ્મીર વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ અને કેટલાક અન્ય રાજ્યોમાં લોકસભાની ચૂંટણી સાથે યોજવાનો માર્ગ મોકળો કરશે? આઝાદ માટે આ એક મુશ્કેલ પ્રસ્તાવ હશે ખાસ કરીને વિધાનસભાની ચૂંટણી લડવા માટે. 26 સપ્ટેમ્બરના રોજ પાર્ટી તેના અસ્તિત્વના એક વર્ષની ઉજવણી કરશે. તેનું ચૂંટણી ચિન્હ બાકી છે કારણ કે ભારતના ચૂંટણી પંચમાં તેની નોંધણીનો મુદ્દો રહસ્યમય છે. આ પૃષ્ઠભૂમિમાં આઝાદને સમિતિમાં વિરોધ પક્ષના અવાજ અથવા પ્રતિનિધિત્વ તરીકે ભાગ્યે જ ગણી શકાય અને આ હેતુ માટે તેમને સ્વતંત્ર મુસ્લિમ ચહેરા તરીકે લઈ શકાય નહીં. તેમની રાષ્ટ્રીય પ્રતિષ્ઠા અને પીઢ રાજકારણી હોવા છતાં, તેમની પેનલની સદસ્યતા માત્ર સત્તાઓ સાથે તેમની નિકટતાને આભારી હોઈ શકે છે.
સમિતિના સભ્ય તરીકે તેઓ શું ભૂમિકા ભજવે છે તે જોવું રસપ્રદ રહેશે. કોઈ પણ રીતે, આ સમિતિમાં તેમના નિર્ણયની તેમની છબી અને ભાવિ રાજકારણ પર ઘણી અસર પડશે. તો હવે સંસદનું વિશેષ સત્ર શા માટે? મોદી-02 શાસનના અંતમાં આ મુદ્દાની તપાસ કરવા માટે સમિતિની રચના શા માટે કરવી? વિવાદાસ્પદ મુદ્દાઓ પર વ્યાપક સમયમર્યાદામાં અર્થપૂર્ણ ચર્ચા કરવા માટે અગાઉ કેમ નહીં?
સરકાર જ્યારે વિરોધ પક્ષોને સલાહ લીધા વિના અથવા યોગ્ય પ્રતિનિધિત્વ આપ્યા વિના તેનો બીજો કાર્યકાળ પૂરો કરવાની તૈયારીમાં છે ત્યારે સમિતિની સ્થાપના આ કવાયત પાછળના વાસ્તવિક હેતુ વિશે ગંભીર શંકા પેદા કરે છે. આ સંદર્ભમાં આઝાદને અન્ય કેટલાક ‘સમાન વિચારવાળા’ વ્યક્તિઓ સાથે લાવવાથી સ્વાભાવિક રીતે જ શંકાઓ ઊભી થાય છે. એકમાત્ર સ્પષ્ટતા એ છે કે સરકાર આ નિર્ણાયક મુદ્દા પર પોતાનો લક્ષ્ય મેળવવા માંગે છે જેમાં દૂરગામી પરિણામોના બંધારણીય સુધારાનો સમાવેશ થાય છે.
સરકાર આ મુદ્દાને અંતિમ સ્વરૂપ આપવાની ઉતાવળમાં હોય તેવું લાગે છે અથવા કમ સે કમ તેને એક મજબૂત ચર્ચાનો મુદ્દો બનાવવા માટે ઉતાવળમાં હોય તેવું લાગે છે જેથી કરીને આગામી ચૂંટણીની મોસમ પહેલા રાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓને દબાવવાથી લોકોના મનને પકડી શકાય. આ ઉતાવળ એ રીતે પ્રતિબિંબિત થાય છે કે પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ કોવિંદને સમિતિના અધ્યક્ષ તરીકે નામ આપવામાં આવ્યા બાદ જે રીતે ભાજપના અધ્યક્ષ જે પી નડ્ડા તેમને મળવા દોડી ગયા હતા, ત્યારપછી સંસદીય બાબતોના મંત્રી પ્રહલાદ જોશીએ નિવેદન આપ્યું હતું કે પેનલના અહેવાલ પર સંસદમાં ચર્ચા કરવામાં આવશે. શું તેમણે 18 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થતા સંસદના વિશેષ સત્રમાં રિપોર્ટ પર ચર્ચા કરવાનો સંકેત આપ્યો હતો? કેટલીક બાબતો આ દિશા તરફ નિર્દેશ કરે છે, કાયદા મંત્રાલયના અધિકારીઓ મોડલીટીઝ અંગે ચર્ચા કરવા કોવિંદને મળી ચૂક્યા છે. જો એમ હોય તો, શું સમિતિ ટૂંકા ગાળામાં તમામ હિતધારકો સાથે રાષ્ટ્રવ્યાપી ચર્ચા કરી શકશે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
પ્રમુખની સરકારના સ્વરૂપની જેમ એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી ભાજપના એજન્ડામાં રહ્યું છે. સંઘ પરિવાર અને તેના રાજકીય હાથ ભાજપમાં આ બંને મુદ્દાઓનો અવાર નવાર ઉલ્લેખ જોવા મળ્યો હતો, અટલ બિહારી વાજપેયીના શાસન દરમિયાન પણ એલ કે અડવાણી દ્વારા કેટલીક વખત આ મુદ્દાઓની ચર્ચા કરાઈ હતી. પણ આ મુદ્દાઓ ક્યારેય આગળ વધી શક્યા નથી. તેમ છતાં આ મુદ્દાઓ તેમના હૃદયમાં જડિત હતા. એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી મુદ્દો હવે કેન્દ્રમાં છે જ્યારે નરેન્દ્ર મોદી સરકારે સમાન વિચારધારાવાળાઓની આઠ સભ્યોની સમિતિની જાહેરાત કરી છે. એક માત્ર અપવાદ લોકસભામાં કોંગ્રેસના નેતા અધીર રંજન ચૌધરી હતા જેમણે આ ઓફરને નકારી કાઢવાનું પસંદ કર્યું હતું.
જો કે, સૌથી મોટું આશ્ચર્ય એ ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ રામ નાથ કોવિંદની નિમણૂક છે, જે સ્વતંત્ર ભારતમાં પહેલાં ક્યારેય બન્યું ન હતું તેવું અભૂતપૂર્વ પગલું. હજુ સુધી અન્ય આશ્ચર્યજનક પરંતુ સંપૂર્ણપણે અણધારી બાબત એ હતી કે કોંગ્રેસના ભૂતપૂર્વ દિગ્ગજ નેતા અને ડેમોક્રેટિક પ્રોગ્રેસિવ આઝાદ પાર્ટી (ડીપીએપી)ના સ્થાપક ગુલામ નબી આઝાદનું સમિતિમાં નામાંકન. આઝાદે સ્વીકૃતિ કે અસ્વીકાર કોઈપણ રીતે પ્રતિક્રિયા આપી ન હોવાથી, તે એક પૂર્વગ્રહપૂર્ણ નિષ્કર્ષ છે કે તેમને પેનલમાં લેતા પહેલા તેમની સંમતિ ચાલુ હતી. અત્યાર સુધી તેઓ ભાજપ સાથે કોઈક ‘સમજૂતી’માં હોવાના તેમના વિરોધીઓના આરોપને સખત રીતે નકારી રહ્યા છે.
પરંતુ, ડીપીએપીની રચના થઈ ત્યારથી તેમણે જમ્મુ અને કાશ્મીરના રાજકારણમાં તેમની સ્વતંત્ર પ્રગતિ દર્શાવવા માટે કંઈ કર્યું નથી જ્યારે કે તેમનો નવો પક્ષ કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ-કેન્દ્રિત છે. એક રાષ્ટ્ર, એક ચૂંટણી સમિતિમાં તેમના નામનો સમાવેશ એ તેમના વિરોધીઓ જે આક્ષેપો કરી રહ્યા હતા તેની પુષ્ટિ છે. હકીકત એ છે કે પેનલમાં શાસક પક્ષના સમર્થનમાં અથવા તેની તરફ નરમાઈનું વલણ ધરાવતા લોકો છે. રાજકારણમાં કોઈના મૃત્યુની આગાહી કરવી હંમેશા અયોગ્ય છે. શું આઝાદના કિસ્સામાં આવું બન્યું છે?
તેઓ જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં પોતાના માટે એક નવો મતવિસ્તાર બનાવવાની તૈયારી કરી રહ્યા છે. શરૂઆતના થોડા મહિનાઓને બાદ કરતાં જ્યારે તેમણે પોતાની સ્વચ્છ અને રાષ્ટ્રવાદી છબીને ફાયદો થવા સાથે નવો વિકલ્પ પૂરો પાડવાનું વચન આપ્યું હતું, ત્યારે તેઓ મોટે ભાગે તેમના વતન ચેનાબ ખીણ અને કાશ્મીર પ્રદેશમાં ભાજપના સહયોગી હોવાના કારણે લોકોની નજરમાં શંકાસ્પદ બની ગયા હતા જેમને તે પોતાની વોટબેંક તરીકે માનતા હતા.આઝાદ સિવાય અન્ય કોઈએ આ વાર્તાની પુષ્ટી કરી નથી અને ભાજપના મોટા-મોટા લોકો સાથે તેમની નિકટતા અંગેની આ બધી શંકાઓને દૂર કરી હતી. અને તે કે ડીપીએપી એ કેન્દ્ર શાસિત પ્રદેશ (યુટી)માં કેન્દ્રના નવા રાજકીય પ્રયોગનો ભાગ હતો.
જેમ કે આઝાદે ભારતમાં મુસ્લિમોના ખાસ કરીને જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં તેમના મૂળ અંગે કરેલા નિવેદનો દ્વારા યુટીમાં સંબંધિત વિસ્તારોમાં વિવાદ ઉભો કર્યો હતો જે દેખીતી રીતે ધર્માંતરણના સંબંધમાં હતા. તેના પર આક્રોશ ફેલાતા તેમણે તેમની સ્થિતિ સ્પષ્ટ કરતો વિડિયો સંદેશ બહાર પાડ્યો હતો. પ્રવર્તમાન સંજોગોમાં અને વિવાદાસ્પદ મુદ્દાની પૃષ્ઠભૂમિને ધ્યાનમાં રાખીતા સમિતિમાં તેમની સભ્યતા ચોક્કસપણે તેમના માટે રાજકીય રીતે વધુ મુશ્કેલ બનાવશે. કોંગ્રેસે તેમને રાજ્યસભામાં બીજી ટર્મ આપવાથી કેમ ઈનકાર કર્યો? તે સમયે ગ્રાન્ડ-જૂની પાર્ટીએ આકરી ટીકાનો સામનો કરવો પડ્યો હતો અને ટીકાનો મુખ્ય લક્ષ્ય રાહુલ ગાંધી હતા. ત્યારબાદ, મિસ્ટર આઝાદે કોંગ્રેસના બળવાખોરોના ગ્રુપ-20નું નેતૃત્વ કર્યું હતું, અને આખરે તેમને એકલા છોડી દેવાયા હતા.
તેઓ સંસદના સભ્ય ન હતાં તો છતાં તેમના લ્યુટિયન ઝોનના બંગલાની ફાળવણી, અને હવે આ સમિતિનું સભ્યપદ અપાયું તે જોઈને એવું લાગે છે કે કોંગ્રેસમાં કોઈને પૂર્વસૂચન હતું કે પવન કઈ તરફ ફૂંકાશે. અને તે વ્યક્તિ રાહુલ ગાંધી હોય તો આશ્ચ્રર્ય નથી કારણ કે અગાઉ કોવિડ-19 રોગચાળો, ચીની આક્રમણ અને આઝાદ એપિસોડ જેવા ઘણા મુદ્દાઓ પર તેઓ સાચા સાબિત થયા હતા. જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં વિધાનસભાની ચૂંટણી ક્યારે યોજાશે, તેની આગાહી કરી શકાય નહીં. કલમ 370 અને 35-A સંબંધિત અરજીઓ પર સુનાવણી દરમિયાન સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ આ મુદ્દા પર કેન્દ્રના અસ્પષ્ટ વલણ પછી તે વધુ રહસ્યમાં ફસાઈ ગયું છે.
શું સમિતિની રચના જમ્મુ અને કાશ્મીર વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ અને કેટલાક અન્ય રાજ્યોમાં લોકસભાની ચૂંટણી સાથે યોજવાનો માર્ગ મોકળો કરશે? આઝાદ માટે આ એક મુશ્કેલ પ્રસ્તાવ હશે ખાસ કરીને વિધાનસભાની ચૂંટણી લડવા માટે. 26 સપ્ટેમ્બરના રોજ પાર્ટી તેના અસ્તિત્વના એક વર્ષની ઉજવણી કરશે. તેનું ચૂંટણી ચિન્હ બાકી છે કારણ કે ભારતના ચૂંટણી પંચમાં તેની નોંધણીનો મુદ્દો રહસ્યમય છે. આ પૃષ્ઠભૂમિમાં આઝાદને સમિતિમાં વિરોધ પક્ષના અવાજ અથવા પ્રતિનિધિત્વ તરીકે ભાગ્યે જ ગણી શકાય અને આ હેતુ માટે તેમને સ્વતંત્ર મુસ્લિમ ચહેરા તરીકે લઈ શકાય નહીં. તેમની રાષ્ટ્રીય પ્રતિષ્ઠા અને પીઢ રાજકારણી હોવા છતાં, તેમની પેનલની સદસ્યતા માત્ર સત્તાઓ સાથે તેમની નિકટતાને આભારી હોઈ શકે છે.
સમિતિના સભ્ય તરીકે તેઓ શું ભૂમિકા ભજવે છે તે જોવું રસપ્રદ રહેશે. કોઈ પણ રીતે, આ સમિતિમાં તેમના નિર્ણયની તેમની છબી અને ભાવિ રાજકારણ પર ઘણી અસર પડશે. તો હવે સંસદનું વિશેષ સત્ર શા માટે? મોદી-02 શાસનના અંતમાં આ મુદ્દાની તપાસ કરવા માટે સમિતિની રચના શા માટે કરવી? વિવાદાસ્પદ મુદ્દાઓ પર વ્યાપક સમયમર્યાદામાં અર્થપૂર્ણ ચર્ચા કરવા માટે અગાઉ કેમ નહીં?
સરકાર જ્યારે વિરોધ પક્ષોને સલાહ લીધા વિના અથવા યોગ્ય પ્રતિનિધિત્વ આપ્યા વિના તેનો બીજો કાર્યકાળ પૂરો કરવાની તૈયારીમાં છે ત્યારે સમિતિની સ્થાપના આ કવાયત પાછળના વાસ્તવિક હેતુ વિશે ગંભીર શંકા પેદા કરે છે. આ સંદર્ભમાં આઝાદને અન્ય કેટલાક ‘સમાન વિચારવાળા’ વ્યક્તિઓ સાથે લાવવાથી સ્વાભાવિક રીતે જ શંકાઓ ઊભી થાય છે. એકમાત્ર સ્પષ્ટતા એ છે કે સરકાર આ નિર્ણાયક મુદ્દા પર પોતાનો લક્ષ્ય મેળવવા માંગે છે જેમાં દૂરગામી પરિણામોના બંધારણીય સુધારાનો સમાવેશ થાય છે.
સરકાર આ મુદ્દાને અંતિમ સ્વરૂપ આપવાની ઉતાવળમાં હોય તેવું લાગે છે અથવા કમ સે કમ તેને એક મજબૂત ચર્ચાનો મુદ્દો બનાવવા માટે ઉતાવળમાં હોય તેવું લાગે છે જેથી કરીને આગામી ચૂંટણીની મોસમ પહેલા રાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓને દબાવવાથી લોકોના મનને પકડી શકાય. આ ઉતાવળ એ રીતે પ્રતિબિંબિત થાય છે કે પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ કોવિંદને સમિતિના અધ્યક્ષ તરીકે નામ આપવામાં આવ્યા બાદ જે રીતે ભાજપના અધ્યક્ષ જે પી નડ્ડા તેમને મળવા દોડી ગયા હતા, ત્યારપછી સંસદીય બાબતોના મંત્રી પ્રહલાદ જોશીએ નિવેદન આપ્યું હતું કે પેનલના અહેવાલ પર સંસદમાં ચર્ચા કરવામાં આવશે. શું તેમણે 18 સપ્ટેમ્બરથી શરૂ થતા સંસદના વિશેષ સત્રમાં રિપોર્ટ પર ચર્ચા કરવાનો સંકેત આપ્યો હતો? કેટલીક બાબતો આ દિશા તરફ નિર્દેશ કરે છે, કાયદા મંત્રાલયના અધિકારીઓ મોડલીટીઝ અંગે ચર્ચા કરવા કોવિંદને મળી ચૂક્યા છે. જો એમ હોય તો, શું સમિતિ ટૂંકા ગાળામાં તમામ હિતધારકો સાથે રાષ્ટ્રવ્યાપી ચર્ચા કરી શકશે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.