2024ની લોકસભાની ચૂંટણીઓ, જેની તારીખો ચૂંટણી પંચ દ્વારા 16 માર્ચે જાહેર કરવામાં આવી હતી, તે માત્ર વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની ત્રીજી મુદત માટે પરત ફરવાનું નક્કી કરવા માટે નથી. તેના બદલે, તેઓ રાષ્ટ્રીય રાજકારણ અને શાસનની ભાવિ દિશા નક્કી કરી શકે છે. મોદી માટે 2019ના લોકપ્રિય સમર્થન કરતાં મોટો જનાદેશ એ સૂચવે છે કે તેઓ સમય બગાડ્યા વિના – ભારત માટે વિશ્વની ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થામાં પ્રવેશ કરવા માટે તેમના વચનબદ્ધ પરિવર્તનકારી સુધારાઓ હાથ ધરવા વધુ સશક્ત છે.
નોંધપાત્ર રીતે આ એક એવી ચૂંટણી છે જ્યાં ન તો મોદી કે તેમના હરીફોને એકંદર પરિણામ અંગે શંકા છે. તેઓ જવાહરલાલ નેહરુના રેકોર્ડની બરોબરી કરશે જેમણે સતત ત્રીજી મુદતમાં સેવા આપી હતી. આથી મોદી એ બતાવવાનો માંગે છે કે ભાજપે ઐતિહાસિક સંખ્યામાં સંસદીય બેઠકો જીતવી એ તે જીવનની સારી ગુણવત્તા માટે પરિવર્તન લાવવા માટે તેમના પરના લોકોના વિશ્વાસનો પુરાવો છે.
વિપક્ષોને ડર છે કે મોદીની વાપસી માત્ર તેમનો આધાર વધુ નષ્ટ કરશે, રાષ્ટ્રનું ધ્રુવીકરણ કરશે અને વિભાજનકારી મુદ્દાઓ હાવી થઈ જશે, જેનાથી તેમને વધુ નુકસાન થશે. આમ છતાં તે હજી પણ મોદીની યોજનાઓને નિષ્ફળ કરવાની આશા રાખે છે – ભાજપ જીતી શકે તેવી બેઠકોની સંખ્યા ઘટાડવાનો પ્રયાસ કરીને. વિપક્ષ મોદીની પ્રામાણિકતા, ક્ષમતાઓ અને ભ્રષ્ટાચારમુક્ત શાસનના રેકોર્ડ પર શંકા વ્યક્ત કરવા માંગે છે. જોકે, તેમને વિસ્થાપિત કરવા માટે જનાદેશ મેળવવાનો પૂર્ણ વિશ્વાસ નથી.
ભવિષ્યની અસરોથી અજાણ, કોંગ્રેસે ખુદને કલ્યાણના મોટા ડોઝના જાળામાં ફસાવી દીધી છે જે ઘણીવાર નાણાકીય તર્કને અવગણે છે. કોંગ્રેસના નેતા રાહુલ ગાંધીની પાંચ ગેરંટી મતદારોને બીજેપીથી દૂર રાખવાની આશા રાખે છે અને દેશના યુવા લોકોની સૌથી અઘરી ચિંતાને કેન્દ્રના ડાબેરી દૃષ્ટિકોણથી સંબોધિત કરે છે. તેના 2019ના ઢંઢેરામાં કોંગ્રેસે સૌથી ગરીબ 20% પરિવારોને વાર્ષિક રૂ. 72,000 કરોડની રોકડ ટ્રાન્સફરનું વચન આપ્યું હતું. તેણે હિમાચલ પ્રદેશ અને કર્ણાટકમાં ગેરંટી નામના ડોલ્સના વચન સાથે સફળતા હાંસલ કરી હતી, પરંતુ પીએમએ વારંવાર ભાજપના પ્રતિ વચનોને ‘મોદી કી ગેરંટી’ દ્વારા સમર્થિત ગણાવ્યા છે.
નિઃશંકપણે, 2024ની ચૂંટણીની લડાઈ વચનો અને પ્રતિ-વાયદાઓની ધારણા વિશે છે. સામાન્ય રીતે કૉંગ્રેસ તરફથી ‘કેશ-ઑન-હેન્ડ’ ઑફર ભાજપની કાઉન્ટર વાયદોને પૂરા કરવાની ‘મોદીની ગેરંટી’ કરતાં વધુ આકર્ષક હોવી જોઈએ. જોકે, ગયા વર્ષની વિધાનસભાની ચૂંટણીનાં પરિણામોએ ભાજપની તરફેણમાં માહોલ બનાવી દીધો હતો. રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને છત્તીસગઢમાં મતદારોએ બતાવ્યું કે તેઓ કોંગ્રેસ દ્વારા આપવામાં આવેલા અતુલ્ય વચનોમાં વિશ્વાસ કરવાને બદલે છેલ્લાં 10 વર્ષમાં મોદી સરકારના કાર્યકાળના તેમના અનુભવ પર ચાલવાનું પસંદ કરશે.
મોદી ગરીબો, ખાસ કરીને મહિલાઓ માટે આવાસ, પાણી પુરવઠો, રાંધણગેસ અને અન્ય પહેલો, તબીબી સંભાળ ઉપરાંત ખેડૂતો અને અસંગઠિત કામદારો માટે કલ્યાણકારી યોજનાઓ પ્રદાન કરવામાં તેમની સરકારના રેકોર્ડ પર વિશ્વાસ કરે છે. યુવાનો માટેની યોજનાઓ અને નોકરીઓ પેદા કરવા માટે સરકારી ખર્ચમાં મોટો વધારો એ તેમના ચર્ચાના મુદ્દા છે. આ હેતુ માટે મોદીએ વિકસિત ભારત સંકલ્પ યાત્રા, આવાસ, ખાદ્ય સુરક્ષા અને આરોગ્ય સંભાળથી લઈને એલપીજી સિલિન્ડર, પેન્શન અને સ્વચ્છ પીવાનાં પાણી સુધીની યોજનાઓ વિશે માહિતી ફેલાવવા અને જાગરૂકતા વધારવા માટે રાષ્ટ્રવ્યાપી જનસંપર્ક અભિયાન શરૂ કર્યું હતું.
આમૂલ આર્થિક સુધારાના નવા સમૂહને બહાર પાડવા માટે મોટા જનાદેશની હાસિલ કરવા માટે મોદી કમી નથી કરી રહ્યા. અત્યાર સુધીના તેના બે કાર્યકાળમાં મોદીએ જોયું કે ખંડિત રાજનીતિએ તેમને મોટા ફેરફારોમાં મોટા પગલા લેવાથી અટકાવ્યા હતા અને તેમણે અનેક સમાધાનો કરવા પડ્યા હતા. જોકે, વધુ લક્ષ્યાંકિત કલ્યાણના પગલાંનાં સારાં પરિણામો જોવાં મળ્યાં. મોદી માને છે કે મોટી વિધાયક શક્તિથી તેમણે ભારતની ઉચ્ચ આર્થિક વૃદ્ધિની શોધમાં કૃષિ, જમીન, શ્રમ, ખાતર સબસિડી અને વીજળી ઉત્પાદનમાં સુધારાઓ હાથ ધરવામાં સક્ષમ હોવા જોઈએ.
એક પ્રભાવશાળી જનાદેશ મેળવવાની તેમની શોધમાં મોદી દક્ષિણમાં વારંવાર હુમલો કરી રહ્યા છે, ખાસ કરીને અત્યાર સુધી ભાજપ-વિરોધી તમિલનાડુ અને કેરળ અને તેલંગાણામાં મહત્તમ લાભ મેળવવા અને કર્ણાટકમાં લાભો જાળવી રાખવાની આશા રાખે છે. દક્ષિણમાં 129 બેઠકો છે. મોદી તમિલનાડુમાં દ્રવિડિયન પક્ષોના વર્ચસ્વને તોડી પાડવા માંગે છે. કેરળમાં તે ખ્રિસ્તી અને મહિલા મતદારોને આકર્ષીને કોંગ્રેસ અને ડાબેરીઓ માટે વસ્તી વિષયક લાભને હરાવવા માંગે છે.
કેટલાંક રાજ્યોમાં મોદી મતદારોને પ્રભાવિત કરવા માટે ગઠબંધન પર કામ કરી રહ્યા છે. મહારાષ્ટ્રમાં જે લોકસભાની બીજી સૌથી વધુ બેઠકો ધરાવે છે, ભાજપને વિપક્ષમાં એક પ્રકારની મંદીથી મદદ મળી છે. અલબત્ત, મોદીનું સૌથી વધુ આકર્ષણ ઉત્તરીય રાજ્યોમાં છે. જોકે, કેટલાક ટીકાકારો માને છે કે, ભાજપ એક સ્થિર સ્થિતિએ પહોંચી ગયું છે. અયોધ્યામાં રામ મંદિરના ઉદ્ઘાટનની અસરથી ભક્તિની લહેર ઊભી થઈ છે, જે મોદીના નેતૃત્વ માટે મોટા સમર્થનમાં પરિવર્તિત થઈ શકે છે. ભાજપ યુપીમાં બને તેટલી સીટો જીતવા માટે કોશિશ કરી રહ્યું છે.
તો શું 2024ની ચૂંટણીઓ ભાજપની આગેવાની હેઠળના નેશનલ ડેમોક્રેટિક એલાયન્સ (એનડીએ) માટે મોદીના ‘400 પાર’ વિશે છે? કદાચ, હા અને કદાચ ના. 2024ની ચૂંટણીનાં પરિણામો એ પણ જોશે કે મોદી આગામી દાયકામાં ભારતના રાજકારણને આકાર આપી શકે તેવા અન્ય મુદ્દાઓ અને વિકાસને કેવી રીતે હેન્ડલ કરે છે. કલમ 370ને ઇતિહાસના કચરાપેટીમાં સોંપી દેવા, અયોધ્યામાં રામ મંદિર ખોલવા અને સમાન નાગરિક સંહિતા જેવાં વચનો નિભાવવાની તાકાત પર ભાજપ 2024માં લોકસભા ચૂંટણીમાં જાય છે, જે કામ પ્રગતિ પર હોય તેવું લાગે છે.
2024ની ચૂંટણી પછી મોટો પ્રશ્ન ભાજપ અને પ્રાદેશિક પક્ષો વચ્ચેની લડાઈ અને કોંગ્રેસની સ્થિતિનો પણ છે. જો તે પોતાનું ઘર વ્યવસ્થિત નહીં રાખે તો કોંગ્રેસ બિન-ભાજપ જૂથની પ્રાસંગિકતા અને નેતૃત્વ ગુમાવી રહી હોય તેવું લાગે છે. બિહારના મુખ્યમંત્રી નીતિશ કુમારની વિદાય આ સંકટને પ્રતિબિંબિત કરે છે. તૃણમૂલ કોંગ્રેસ (ટીએમસી)ના સુપ્રિમો મમતા બેનર્જીના બંગાળની તમામ 42 બેઠકો પર ચૂંટણી લડવાના નિર્ણયે નુકસાનમાં વધારો કર્યો. આમ આદમી પાર્ટી (આપ)એ પણ પંજાબમાં એકલા લડાઈને પસંદ કરી.
જો 2014ની ચૂંટણીઓ કોંગ્રેસના વાસ્તવિક પતનને ચિહ્નિત કરે છે અને 2019માં આંચકા બાદ તો 2024ની ચૂંટણી ચોક્કસપણે રાહુલ-પ્રિયંકા-સોનિયા ત્રિપુટીના વર્તમાન નેતૃત્વનો સંકેત છે જ્યારે મલ્લિકાર્જુન ખડગે તેનો ચહેરો છે. કદાચ, કોંગ્રેસને તેનો વૈચારિક એજન્ડા ફરીથી લખવાની ફરજ પડી શકે છે. જો 2024ની ચૂંટણી તેના ગૌરવ માટે ખૂબ ખરાબ રહે છે તો કોંગ્રેસ નવા નેતાની શોધ પણ કરી શકે છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
