હમણાં થોડા દિવસ પહેલાં સુરતની પાયલ નામની દીકરી તેના મિત્ર આકાશ સાથે ઘરેથી ભાગી નીકળી. પોતાનો પરિવાર પોતાને શોધે નહીં તે માટે તેણે પોતાનું અપહરણ થયું છે તેવો માહોલ ઊભો કર્યો. આ આખી ઘટનામાં આપણા માટે દોષિતના પાંજરામાં પાયલ અને આકાશ ઊભા છે. પાયલના વ્યવહારને કારણે પાયલનાં માતા પિતાની આબરુ ગઈ તેવું તેનાં માતા પિતા ખુદ માનતાં હશે. મેં અગાઉ પણ કહ્યું, ભગવાન રામના યુગથી કાયમ આબરુનું પ્રમાણપત્ર દીકરીઓએ લેવાનું હોય છે.દીકરીનું એક કૃત્ય કઈ રીતે પોતાના માતા પિતાની આબરૂ લઈ શકે તે સમજાતું નથી.
પાયલ પોતાના મિત્ર આકાશને પ્રેમ કરે છે, પણ પાયલના પરિવારને તેનો પ્રેમ માત્ર ને માત્ર એટલા માટે મંજૂર નથી, કારણ આકાશની જ્ઞાતિ અલગ છે. પાયલ પોતાની જિંદગીની આગળની સફર આકાશના સંગાથમાં પસાર કરવા માગતી એટલે તેણે આકાશનો હાથ પકડી પિતાનું ઘર છોડયું હતું. પાયલને પ્રેમ થયો અને તેણે તરત ઘર છોડયું તેવું પણ ન્હોતું. તેણે પોતાનાં માતા પિતાને મહિનાઓ સુધી સમજાવ્યાં, પણ માતા પિતા ટસના મસ થયાં નહીં એટલે પાયલે એક નિર્ણય લેવાનો હતો અને તેણે નિર્ણય લીધો.
પાયલે ઘર છોડયું ત્યારે તેનાં માતા પિતા અને સગાં સંબંધીઓ શરમજનક સ્થિતિમાં મુકાઈ ગયાં તેવું તેઓ માનવા લાગ્યાં. આપણે રાધા-કૃષ્ણના પ્રેમની દુહાઈ આપીએ છીએ, પણ જો આપણા પરિવારમાં કોઈ પ્રેમ કરે તો આપણે શરમજનક સ્થિતિમાં મુકાઈ જઈએ છીએ. આવું પાયલના ઘરમાં બન્યું હતું, પરંતુ આપણે પાયલ અને પાયલ જેવી દીકરીઓના પક્ષે કયારેય વિચાર કરતા નથી. જે માતા પિતાએ પાયલને જન્મ આપ્યો, મોટી કરી, પાયલને સારામાં સારું શિક્ષણ મળે તેના માટે મહેનત કરી તે માતા પિતાનો સાથ છોડતાં પાયલને કેટલી તકલીફ પડી હશે તેની આપણને કલ્પના જ નથી.
પાયલની વેદના સમજવા માટે દરેક માણસે યુવાન સ્ત્રી થવું પડે અને પ્રેમ કરવો પડે તો એક ઘર છોડતી દીકરીની મનોદશા સમજાય તેમ છે. આપણી જિંદગી વિરોધાભાસથી ભરેલી હોય છે. દીકરાનાં માતા પિતા દીકરીને ઉત્તમ શિક્ષણ મળે તેવા તમામ પ્રયાસ કરે છે, કારણ આવનાર સમય દીકરી પોતાના પગ ઉપર ઊભી રહે અને દીકરીના શિક્ષણ અને કાર્યને કારણે માતા પિતાનું માથું ગૌરવથી ઊંચું થાય, પણ જે દીકરીને આપણે ભણાવીને સારા નરસાનો ભેદ સમજાવવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ તે જ દીકરી જયારે પોતાના જીવનનું મહત્ત્વ પોતાની ઈચ્છા લે છે ત્યારે માતા પિતાને મંજૂર હોતું નથી અને દીકરી પોતાના નિર્ણય માટે ઘર છોડે ત્યારે તેમની આબરુ ગઈ તેવું તેઓ માને છે. આમ દીકરી ગમે એટલું ભણેલી હોય, પણ આપણે તેને પોતાની મરજીથી જીવનસાથી પસંદ કરવાની મંજૂરી આપતાં નથી.
પાયલ સી.એ.નો અભ્યાસ કરતી હતી ત્યારે તે પોતાનો નિર્ણય લઈ શકે એટલી માનસિક પરિપકવ છે, પણ તેનાં માતા પિતા હજી પણ નાની સમજે છે. અહિંયા એક પાયલની વાત નથી. લગભગ પ્રેમ કરનાર તમામ પાયલોની આવી જ સ્થિતિ છે. સંભવ છે કે દસ પાયલમાંથી બે પાયલની સફર સફળ થાય નહીં તેનો અર્થ એવો પણ નથી કોઈ પાયલે પ્રેમ કરવો નહીં અને કોઈ પ્રેમ કરનાર સાથે લગ્ન કરવા નહીં.
દરેક માતા પિતા પોતાની દીકરીને સુખી જોવા જ માંગતાં હોય છે, પણ દીકરીને જેની સાથે સુખ મળે છે તેની જ્ઞાતિ અલગ હોવાને કારણે આપણને દીકરીનું સુખ મંજૂર હોતું નથી. ખરેખર પાયલ અને આકાશ જેવી ઘટના આપણા દેશમાં હજારો બને છે, ખરેખર તો આ અંગે માતા પિતાએ વિચાર કરવાની જરૂર છે, દીકરી જેને પ્રેમ કરે છે, તેની જ્ઞાતિ અને ધર્મ કયો છે તેમાં પડયા વગર દીકરી જેને પ્રેમ કરે છે, તેનું શિક્ષણ, તેનામાં રહેલી માણસાઈની તપાસ કરવાની જરૂર છે, પણ આપણે તેવી બાબતોને પ્રાધાન્ય આપતા જ નથી અને જ્ઞાતિ જેવી ક્ષુલ્લક બાબતોમાં પડી દીકરી સાથે બાંયો ચઢાવી લઈએ છીએ.
આવી જ બીજી બાબત છે દીકરીની મિલ્કતમાં દીકરીનો પણ સરખો હિસ્સો છે તેવી કાયદાકીય જોગવાઈ હોવા છતાં આપણે માટે તો દીકરી સાસરે જવાની છે તે બાબત એટલી જડતાથી ઘર કરી ગઈ છે કે દીકરીને પણ પિતાની મિલ્કતમાં હિસ્સો આપવો જ જોઈએ તેવું આપણે સ્વીકારવા તૈયાર નથી. મોટા ભાગના કિસ્સામાં પિતા દીકરીને હિસ્સો આપવા અંગે વિચારતો નથી, પણ સાથે દીકરી પણ માને છે કે પિતાની સંપત્તિ ઉપર તેનો નહીં, તેના ભાઈનો અધિકાર છે. આમ આ મુદ્દે પિતા અને દીકરી એકસરખું વિચારે છે.
આપણે વિચાર કરવો જોઈએ. માની લો કે એક પિતાને બે અથવા ત્રણ દીકરા હોય તો પિતા તમામ દીકરાઓ વચ્ચે પોતાની સંપત્તિનું વિભાજન કરે છે, પણ જો એક દીકરો અને એક દીકરી હોય તો પિતાના મનમાં કયારેય વિચાર આવતો નથી. દીકરા-દીકરી વચ્ચે સંપત્તિનું સરખું વિભાજન કરવાનું છે. એક પિતા જયારે માને છે કે દીકરો-દીકરી બન્ને સરખા છે તો તેમની સંપત્તિનો પણ સરખો હિસ્સો બન્ને વચ્ચે વિભાજીત થવો જોઈએ, પરંતુ સંપત્તિના વિભાજન વખતે પિતા ઘરનો ભુવો નાળિયેર ઘર ભણી ફેંકે તેમ પિતા બોલ્યા વગર પોતાની દીકરીને સંપત્તિમાં બેદખલ કરે છે કારણ એક પિતાને મંજૂર નથી તેની સંપત્તિ સાસરે જનારી દીકરીના ભાગે આવે.
એક પિતા આવું વિચારે છે તેની પાછળ ઘર કરી ગયેલી માન્યતા પણ જવાબદાર છે. આ માન્યતા એવી છે કે વૃધ્ધાવસ્થામાં દીકરો અમારી સંભાળ રાખશે એટલે સંપત્તિ દીકરાને મળવી જોઈએ, પણ મારી પાસે અસંખ્ય ઉદાહરણ છે. સાસરે ગયેલી દીકરીને ખબર પડે કે પોતાનાં માતા પિતાને ભાઈ સંભાળતો નથી ત્યારે દીકરીની સમસ્યા એવી હોય છે કે તે પોતાનાં માતા પિતાને સાસરે લઈ જઈ શકતી નથી એટલે આંખમાં આંસુ સાથે માતા પિતાને વૃધ્ધાશ્રમ મૂકી જાય છે અને ત્યાં પણ નિયમિત સંભાળ લેવા દીકરી જ આવે છે.
કોઈ પણ વૃધ્ધાશ્રમમાં દીકરાઓ આવતા નથી. આમ દીકરીને સંપત્તિ મળે તેવો અધિકાર પણ આપતા નથી, પચ્ચીસ વર્ષ પહેલાં મારા એરેન્જ મેરેજ થયા, પણ મારી બે શરત હતી, જેમાં પહેલી કોર્ટ મેરેજ કરવાના અને બીજી શરત હતી, મારી પત્નીને પહેરેલાં કપડે મોકલવાની. કોઈ દાગીના સામાન આપવાનો નહીં. આજે હું એક દીકરા અને દીકરીનો પિતા છું, એટલે મેં મારી દીકરીને આ બન્ને અધિકાર આપવાનો નિર્ણય કર્યો છે. દીકરીને પોતાનો સાથી પસંદ કરવાનો સંપૂર્ણ અધિકાર છે, પછી તે કોઈ પણ જ્ઞાતિ ધર્મનો હોય તે ગૌણ બાબત છે અને હજી થોડા દિવસો પહેલાં જ મેં મારી પાસે જે કંઈ છે તેનું દીકરા વચ્ચે વિભાજન કરી દીકરીને તેનો અધિકાર આપ્યો છે. સાથે દીકરાને કંઈ જ આપ્યું તેનો અર્થ એવો પણ નથી કે વૃધ્ધાવસ્થામાં અમે તેની જવાબદારી છીએ. પિતા થવાનો અર્થ માત્ર જન્મ આપવા અને ઉછેર કરવો નથી, તેમને જીવવાની મોકળાશ પણ આપવી જોઈએ. – આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
હમણાં થોડા દિવસ પહેલાં સુરતની પાયલ નામની દીકરી તેના મિત્ર આકાશ સાથે ઘરેથી ભાગી નીકળી. પોતાનો પરિવાર પોતાને શોધે નહીં તે માટે તેણે પોતાનું અપહરણ થયું છે તેવો માહોલ ઊભો કર્યો. આ આખી ઘટનામાં આપણા માટે દોષિતના પાંજરામાં પાયલ અને આકાશ ઊભા છે. પાયલના વ્યવહારને કારણે પાયલનાં માતા પિતાની આબરુ ગઈ તેવું તેનાં માતા પિતા ખુદ માનતાં હશે. મેં અગાઉ પણ કહ્યું, ભગવાન રામના યુગથી કાયમ આબરુનું પ્રમાણપત્ર દીકરીઓએ લેવાનું હોય છે.દીકરીનું એક કૃત્ય કઈ રીતે પોતાના માતા પિતાની આબરૂ લઈ શકે તે સમજાતું નથી.
પાયલ પોતાના મિત્ર આકાશને પ્રેમ કરે છે, પણ પાયલના પરિવારને તેનો પ્રેમ માત્ર ને માત્ર એટલા માટે મંજૂર નથી, કારણ આકાશની જ્ઞાતિ અલગ છે. પાયલ પોતાની જિંદગીની આગળની સફર આકાશના સંગાથમાં પસાર કરવા માગતી એટલે તેણે આકાશનો હાથ પકડી પિતાનું ઘર છોડયું હતું. પાયલને પ્રેમ થયો અને તેણે તરત ઘર છોડયું તેવું પણ ન્હોતું. તેણે પોતાનાં માતા પિતાને મહિનાઓ સુધી સમજાવ્યાં, પણ માતા પિતા ટસના મસ થયાં નહીં એટલે પાયલે એક નિર્ણય લેવાનો હતો અને તેણે નિર્ણય લીધો.
પાયલે ઘર છોડયું ત્યારે તેનાં માતા પિતા અને સગાં સંબંધીઓ શરમજનક સ્થિતિમાં મુકાઈ ગયાં તેવું તેઓ માનવા લાગ્યાં. આપણે રાધા-કૃષ્ણના પ્રેમની દુહાઈ આપીએ છીએ, પણ જો આપણા પરિવારમાં કોઈ પ્રેમ કરે તો આપણે શરમજનક સ્થિતિમાં મુકાઈ જઈએ છીએ. આવું પાયલના ઘરમાં બન્યું હતું, પરંતુ આપણે પાયલ અને પાયલ જેવી દીકરીઓના પક્ષે કયારેય વિચાર કરતા નથી. જે માતા પિતાએ પાયલને જન્મ આપ્યો, મોટી કરી, પાયલને સારામાં સારું શિક્ષણ મળે તેના માટે મહેનત કરી તે માતા પિતાનો સાથ છોડતાં પાયલને કેટલી તકલીફ પડી હશે તેની આપણને કલ્પના જ નથી.
પાયલની વેદના સમજવા માટે દરેક માણસે યુવાન સ્ત્રી થવું પડે અને પ્રેમ કરવો પડે તો એક ઘર છોડતી દીકરીની મનોદશા સમજાય તેમ છે. આપણી જિંદગી વિરોધાભાસથી ભરેલી હોય છે. દીકરાનાં માતા પિતા દીકરીને ઉત્તમ શિક્ષણ મળે તેવા તમામ પ્રયાસ કરે છે, કારણ આવનાર સમય દીકરી પોતાના પગ ઉપર ઊભી રહે અને દીકરીના શિક્ષણ અને કાર્યને કારણે માતા પિતાનું માથું ગૌરવથી ઊંચું થાય, પણ જે દીકરીને આપણે ભણાવીને સારા નરસાનો ભેદ સમજાવવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ તે જ દીકરી જયારે પોતાના જીવનનું મહત્ત્વ પોતાની ઈચ્છા લે છે ત્યારે માતા પિતાને મંજૂર હોતું નથી અને દીકરી પોતાના નિર્ણય માટે ઘર છોડે ત્યારે તેમની આબરુ ગઈ તેવું તેઓ માને છે. આમ દીકરી ગમે એટલું ભણેલી હોય, પણ આપણે તેને પોતાની મરજીથી જીવનસાથી પસંદ કરવાની મંજૂરી આપતાં નથી.
પાયલ સી.એ.નો અભ્યાસ કરતી હતી ત્યારે તે પોતાનો નિર્ણય લઈ શકે એટલી માનસિક પરિપકવ છે, પણ તેનાં માતા પિતા હજી પણ નાની સમજે છે. અહિંયા એક પાયલની વાત નથી. લગભગ પ્રેમ કરનાર તમામ પાયલોની આવી જ સ્થિતિ છે. સંભવ છે કે દસ પાયલમાંથી બે પાયલની સફર સફળ થાય નહીં તેનો અર્થ એવો પણ નથી કોઈ પાયલે પ્રેમ કરવો નહીં અને કોઈ પ્રેમ કરનાર સાથે લગ્ન કરવા નહીં.
દરેક માતા પિતા પોતાની દીકરીને સુખી જોવા જ માંગતાં હોય છે, પણ દીકરીને જેની સાથે સુખ મળે છે તેની જ્ઞાતિ અલગ હોવાને કારણે આપણને દીકરીનું સુખ મંજૂર હોતું નથી. ખરેખર પાયલ અને આકાશ જેવી ઘટના આપણા દેશમાં હજારો બને છે, ખરેખર તો આ અંગે માતા પિતાએ વિચાર કરવાની જરૂર છે, દીકરી જેને પ્રેમ કરે છે, તેની જ્ઞાતિ અને ધર્મ કયો છે તેમાં પડયા વગર દીકરી જેને પ્રેમ કરે છે, તેનું શિક્ષણ, તેનામાં રહેલી માણસાઈની તપાસ કરવાની જરૂર છે, પણ આપણે તેવી બાબતોને પ્રાધાન્ય આપતા જ નથી અને જ્ઞાતિ જેવી ક્ષુલ્લક બાબતોમાં પડી દીકરી સાથે બાંયો ચઢાવી લઈએ છીએ.
આવી જ બીજી બાબત છે દીકરીની મિલ્કતમાં દીકરીનો પણ સરખો હિસ્સો છે તેવી કાયદાકીય જોગવાઈ હોવા છતાં આપણે માટે તો દીકરી સાસરે જવાની છે તે બાબત એટલી જડતાથી ઘર કરી ગઈ છે કે દીકરીને પણ પિતાની મિલ્કતમાં હિસ્સો આપવો જ જોઈએ તેવું આપણે સ્વીકારવા તૈયાર નથી. મોટા ભાગના કિસ્સામાં પિતા દીકરીને હિસ્સો આપવા અંગે વિચારતો નથી, પણ સાથે દીકરી પણ માને છે કે પિતાની સંપત્તિ ઉપર તેનો નહીં, તેના ભાઈનો અધિકાર છે. આમ આ મુદ્દે પિતા અને દીકરી એકસરખું વિચારે છે.
આપણે વિચાર કરવો જોઈએ. માની લો કે એક પિતાને બે અથવા ત્રણ દીકરા હોય તો પિતા તમામ દીકરાઓ વચ્ચે પોતાની સંપત્તિનું વિભાજન કરે છે, પણ જો એક દીકરો અને એક દીકરી હોય તો પિતાના મનમાં કયારેય વિચાર આવતો નથી. દીકરા-દીકરી વચ્ચે સંપત્તિનું સરખું વિભાજન કરવાનું છે. એક પિતા જયારે માને છે કે દીકરો-દીકરી બન્ને સરખા છે તો તેમની સંપત્તિનો પણ સરખો હિસ્સો બન્ને વચ્ચે વિભાજીત થવો જોઈએ, પરંતુ સંપત્તિના વિભાજન વખતે પિતા ઘરનો ભુવો નાળિયેર ઘર ભણી ફેંકે તેમ પિતા બોલ્યા વગર પોતાની દીકરીને સંપત્તિમાં બેદખલ કરે છે કારણ એક પિતાને મંજૂર નથી તેની સંપત્તિ સાસરે જનારી દીકરીના ભાગે આવે.
એક પિતા આવું વિચારે છે તેની પાછળ ઘર કરી ગયેલી માન્યતા પણ જવાબદાર છે. આ માન્યતા એવી છે કે વૃધ્ધાવસ્થામાં દીકરો અમારી સંભાળ રાખશે એટલે સંપત્તિ દીકરાને મળવી જોઈએ, પણ મારી પાસે અસંખ્ય ઉદાહરણ છે. સાસરે ગયેલી દીકરીને ખબર પડે કે પોતાનાં માતા પિતાને ભાઈ સંભાળતો નથી ત્યારે દીકરીની સમસ્યા એવી હોય છે કે તે પોતાનાં માતા પિતાને સાસરે લઈ જઈ શકતી નથી એટલે આંખમાં આંસુ સાથે માતા પિતાને વૃધ્ધાશ્રમ મૂકી જાય છે અને ત્યાં પણ નિયમિત સંભાળ લેવા દીકરી જ આવે છે.
કોઈ પણ વૃધ્ધાશ્રમમાં દીકરાઓ આવતા નથી. આમ દીકરીને સંપત્તિ મળે તેવો અધિકાર પણ આપતા નથી, પચ્ચીસ વર્ષ પહેલાં મારા એરેન્જ મેરેજ થયા, પણ મારી બે શરત હતી, જેમાં પહેલી કોર્ટ મેરેજ કરવાના અને બીજી શરત હતી, મારી પત્નીને પહેરેલાં કપડે મોકલવાની. કોઈ દાગીના સામાન આપવાનો નહીં. આજે હું એક દીકરા અને દીકરીનો પિતા છું, એટલે મેં મારી દીકરીને આ બન્ને અધિકાર આપવાનો નિર્ણય કર્યો છે. દીકરીને પોતાનો સાથી પસંદ કરવાનો સંપૂર્ણ અધિકાર છે, પછી તે કોઈ પણ જ્ઞાતિ ધર્મનો હોય તે ગૌણ બાબત છે અને હજી થોડા દિવસો પહેલાં જ મેં મારી પાસે જે કંઈ છે તેનું દીકરા વચ્ચે વિભાજન કરી દીકરીને તેનો અધિકાર આપ્યો છે. સાથે દીકરાને કંઈ જ આપ્યું તેનો અર્થ એવો પણ નથી કે વૃધ્ધાવસ્થામાં અમે તેની જવાબદારી છીએ. પિતા થવાનો અર્થ માત્ર જન્મ આપવા અને ઉછેર કરવો નથી, તેમને જીવવાની મોકળાશ પણ આપવી જોઈએ. – આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.