વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી (PM modi)એ શુક્રવારે ઐતિહાસિક સોમનાથ મંદિર (Historic Somnath temple)માટે વિવિધ પ્રોજેક્ટનું વર્ચ્યુઅલ ઉદ્ઘાટન કર્યું. આ દરમિયાન વડાપ્રધાને કહ્યું કે આજે પણ આ સ્થળ સમગ્ર વિશ્વ સમક્ષ બતાવી રહ્યું છે કે આતંકથી વિશ્વાસને કચડી શકાતો નથી.
મોદીના ભાષણને અફઘાનિસ્તાન (Afghanistan)ની હાલની પરિસ્થિતિની ટીકા તરીકે પણ જોવામાં આવ્યું હતું, જ્યાં તાલિબાન (Taliban) લઘુમતી સમુદાયના ધાર્મિક પ્રતીકોનો નાશ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. આવી સ્થિતિમાં, એ જાણવું અગત્યનું છે કે આક્રમણકારોના હુમલા (Attack)ઓ છતાં, હજારો વર્ષોમાં ઘણી વખત મંદિર તોડી પાડવામાં આવ્યું (Temple break down) અને અને પુનઃનિર્માણ (reconstruct) કરવામાં આવ્યું, આ મંદિર આજે પણ ભારતના મહત્વના ઐતિહાસિક સ્થળોમાં સમાવિષ્ટ છે.
હિન્દુ ગ્રંથોમાં શું છે સોમનાથ મંદિરનો ઇતિહાસ?
હિંદુઓનું પવિત્ર સ્થળ સોમનાથ મંદિર ભગવાન શિવના 12 જ્યોતિર્લિંગોમાંનું પ્રથમ માનવામાં આવે છે. ગુજરાતના સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારમાં વેરાવળ બંદર પાસે આવેલા આ મંદિરના અસ્તિત્વનો રૂગ્વેદમાં પણ ઉલ્લેખ છે.
સતયુગ: પ્રાચીન હિન્દુ ગ્રંથો અનુસાર આ મંદિર સતયુગમાં રાજા ચંદ્રદેવ સોમરાજે બનાવ્યું હતું. આ મંદિર સંપૂર્ણપણે સોનાનું બનેલું હતું.
ત્રેતાયુગ: એવું માનવામાં આવે છે કે આ મંદિર રાવણે ચાંદીમાંથી બનાવ્યું હતું.
દ્વાપરયુગ: સમય જતા મંદિર તોડી પડયું અને ફરી આ મંદિરનું નિર્માણ કૃષ્ણએ લાકડાથી કર્યું હતું.
કળિયુગ: રાજા ભીમદેવ સોલંકીએ પથ્થરની કારીગરીથી આ મંદિર બનાવ્યું હતું. અત્યાર સુધીની પ્રાચીન શોધોથી તે સામે આવ્યું છે કે વર્ષ 1026 માં આ મંદિર પર મહમૂદ ગઝનવીના હુમલા પહેલા તે ત્રણ વખત બનાવવામાં આવ્યું હતું. બાદમાં મોગલ કાળ સુધી લગભગ 17 મોગલ દ્વારા તેના પર હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો.
ઇતિહાસના પુસ્તકોમાં મંદિરનો શું ઉલ્લેખ છે?
ઇતિહાસના પુસ્તકો અનુસાર, સોમનાથ મંદિર ત્રિવેણી સંગમ (ત્રણ નદીઓ- કપિલા, હિરણ અને સરસ્વતીનો સંગમ) ને કારણે પ્રાચીન કાળથી હિન્દુઓ માટે એક લોકપ્રિય તીર્થ સ્થળ હતું.
649 ઈસવી: અમેરિકન ધાર્મિક ઇતિહાસકાર જય ગોર્ડન મેલ્ટોને મંદિરના ઇતિહાસને લગતી માહિતી એકઠી કરી હતી, જે મુજબ આ મંદિર પ્રાચીન સમયમાં બાંધવામાં આવ્યું હતું, જ્યારે મુખ્ય મંદિર પાસે બનેલું બીજું મંદિર યાદવ રાજા વલ્લભી દ્વારા 649 માં બનાવવામાં આવ્યું હતું.
725 ઈસવી: સિંધ પ્રદેશના આરબ શાસક અલ-જુનાયદે ગુજરાત અને રાજસ્થાન પર આક્રમણ દરમિયાન રાજા વલ્લભી દ્વારા બાંધવામાં આવેલ મંદિર તોડી પાડ્યું હતું.
1026: કહેવાય છે કે આરબ પ્રવાસી અલ-બિરુનીએ પોતાના પ્રવાસવર્ણનમાં સોમનાથ મંદિરની વિગતો લખી હતી. તેનાથી પ્રભાવિત થઈને, ગઝનવી મહમૂદે 1024 માં સોમનાથ મંદિર પર હુમલો કર્યો, તેની સંપત્તિ લૂંટી લીધી અને તેનો નાશ કર્યો. એવું માનવામાં આવે છે કે ગઝનવીએ 2 કરોડ દિનાર એટલે કે આજે લગભગ 500 કરોડની સંપત્તિ લૂંટી લીધી હતી. એવું પણ માનવામાં આવે છે કે મહમૂદ ગઝનવીએ મંદિર પર હુમલા દરમિયાન આશરે 50,000 ભક્તોની હત્યા કરી હતી.
1026-1042: મહમૂદ ગઝનવીના પરત ફર્યા બાદ ગુજરાતના સોલંકી રાજા ભીમદેવ અને માલવાના રાજા ભોજે આ મંદિરનું પુન:નિર્માણ કર્યું.
1299: જ્યારે અલાઉદ્દીન ખિલજીના દિલ્હી સલ્તનતે 1297 માં ગુજરાત પર કબજો કર્યો, ત્યારે તે ઇતિહાસ ફરીથી નાશ પામ્યો. મંદિરમાં ફરીથી લૂંટ ચલાવવામાં આવી અને આ ટ્રેન્ડ આગામી કેટલાક વર્ષો સુધી ચાલુ રહ્યો.
1394: દિલ્હી સલ્તનતના આ મંદિર પર હુમલા બાદ, સૌરાષ્ટ્રના હિન્દુ રાજા મહિપાલ -1 દ્વારા મંદિરનું પુન:નિર્માણ કરવામાં આવ્યું હતું. પછી 1394 માં ત્રીજી વખત દિલ્હી સલ્તનતના મુઝફ્ફર શાહે ફરીથી મંદિર તોડી નાંખ્યું અને તમામ સંપત્તિ લૂંટી લીધી. શાહ ગુજરાતના સુલતાન બન્યા પછી, આ મંદિર લાંબા સમય સુધી ક્ષતિગ્રસ્ત હાલતમાં રહ્યું. દરમિયાન મંદિર વચ્ચે ઘણી વખત તોડી પાડવામાં આવ્યું અને હિન્દુ રાજાઓએ તેનું પુન:નિર્માણ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું.
1665-1706: મુઘલ શાસન દરમિયાન મંદિરમાં અનેક વખત તોડફોડ કરવામાં આવી હતી. જો કે, સોમનાથ મંદિરના નિર્માણમાં જે મોટો વિનાશ થયો હતો તે ઔરંગઝેબના સમયમાં 1665 થી 1706 ની વચ્ચે થયો હતો. હકીકતમાં, 1665 માં, જ્યારે આ મંદિર તોડ્યા પછી પણ, ભક્તોનું આગમન ઘટ્યું ન હતું, ઔરંગઝેબે એક સૈન્ય ટુકડી મોકલી અને મોટી સંખ્યામાં લોકો માર્યા ગયા. એવું કહેવામાં આવે છે કે આ પછી મંદિર 18 મી સદીના અંત સુધી ક્ષતિગ્રસ્ત રહ્યું.
1780: ઈતિહાસના પુસ્તકોમાં ઉપલબ્ધ માહિતી અનુસાર, ઈન્દોરની મહારાણી દેવી અહિલ્યાબાઈ હોલકરે ઔરંગઝેબના શાસન દરમિયાન નાશ પામેલા જ્યોતિર્લિંગ સાથે ઘણા મંદિરોનું પુન:નિર્માણ કર્યું હતું. તેમાંથી ઉત્તર પ્રદેશમાં સ્થિત કાશી વિશ્વનાથ મંદિર, મહારાષ્ટ્રનું ઘૃષ્ણેશ્વર મંદિર અગ્રણી હતું. એવું કહેવાય છે કે જ્યારે અહિલ્યાબાઈ સોમનાથ મંદિર બનાવવા માટે આવ્યા હતા, ત્યારે તેમણે જૂના મંદિર પર હુમલો થવાના ડરથી તેનો જીર્ણોદ્ધાર કર્યો ન હતો, પરંતુ તેનાથી થોડા અંતરે અલગ મંદિર બનાવ્યું હતું. એવું કહેવામાં આવે છે કે આ કરવા પાછળ તેમનો હેતુ ધ્વસ્ત મંદિરને ભવિષ્યના નુકસાનથી બચાવવાનો હતો જેથી લોકો તેને ધ્યાનમાં ન લે.
1947:ભારત પર બ્રિટિશ શાસનના લગભગ 200 વર્ષ દરમિયાન, સોમનાથ મંદિરનું પુન:નિર્માણ કોઈના ધ્યાન પર આવ્યું ન હતું. જો કે, 13 નવેમ્બર 1947 ના રોજ, પ્રથમ નાયબ વડા પ્રધાન સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે વિનાશગ્રસ્ત સોમનાથ મંદિરનું પુન:નિર્માણ હાથ ધર્યું હતું. આ મંદિરના નિર્માણ માટે આર્કિટેક્ટ પ્રભાશંકર સોમપુરાને બોલાવવામાં આવ્યા હતા અને સોમનાથથી 28 કિમી દૂર ચોરવાડથી ચૂનાનો પત્થર લાવવામાં આવ્યો હતો. પથ્થરો ‘નગર’ શૈલીમાં કોતરવામાં આવ્યા હતા.
