હમણા આપણા ગુજરાતમાં કમોસમી વરસાદના વાતાવરણમાં અનેક સ્થળે વિજળી પડવાથી એક જ દિવસમાં છ જેટલા લોકોનાં મોત નિપજ્યા, કચ્છમાં તો એક સ્થળે વિજળી પડવાથી ૨૮ જેટલા પશુઓ માર્યા ગયા. ગુજરાતમાં આ રીતે વિજળી પડવાની અને તેને કારણે આટલા બધા લોકોના અને પશુઓના એક જ દિવસમાં મોત થવાની ઘટના નવી છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ઉત્તર પ્રદેશ, ઝારખંડ, બિહાર જેવા રાજ્યોમાં પણ વિજળી પડવાને કારણે સંખ્યાબંધ લોકોનાં મોત થવાની ઘટનાઓ વધેલી જણાય છે. ખરેખર તો ઉત્તર ભારતમાં હવામાનની પેટર્ન જ છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં ખૂબ બદલાયેલી લાગે છે અને કમોસમી વરસાદ અને ગાજવીજ સાથે થતા કમોસમી વરસાદની સાથે વિજળી પડવાની ઘાતક ઘટનઓ પણ વધી ગઇ હોય તેમ જણાય છે.
જંગલો મોટા પ્રમાણમાં કપાઇ ગયા હોવાને કારણે પવનો અને વાદળા સડસડાટ દેશના અંદર સુધીના ભાગ સુધી ધસી જાય છે અને ઉનાળામાં સૂકા રહેતા મેદાની પ્રદેશોમાં પણ કમોસમી વરસાદ તરખાટ મચાવે છે. અને વર્ષા ઋતુામાં પણ કોઇક સ્થળે અતિભારે વરસાદ પડે અને વ્યાપક પૂર આવે, શિયાળામાં ખૂબ ઓછી ઠંડી પડે અને પછી અચાનક સખત ઠંડીનુ મોજું શરૂ થઇ જાય અને જયાં ભાગ્યે જ બરફ પડતો હોય તેવા સ્થળોએ પણ બરફવર્ષા થાય, ઉનાળમાં સખત ગરમી પડે તેવી ઘટનાઓ વધી છે. તો ઓડિશા, આંધ્રપ્રદેશ અને બંગાળ જેવા રાજ્યો પર ધસી આવતા વાવાઝોડાઓના પ્રમાણમાં પણ વધારો થયો છે.
ખરેખર તો ભારતમાં જ નહીં પણ આખી દુનિયામાં છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં તીવ્ર હવામાનની ઘટનાઓ વધતી ગઇ છે અને તેમાં મોટા પાયે જાનહાનિઓ અને નુકસાન પણ થયું છે એમ વિશ્વ હવામાન સંસ્થાએ હાલમાં આપેલી માહિતી પરથી જણાય છે. છેલ્લી અડધી સદીમાં આપણી પૃથ્વી પર સખત ગરમી, ભારે વરસાદ અને પૂર, સખત વાવાઝોડા કે પછી સખત ઠંડી અને ભારે બરફ વર્ષા જેવી તીવ્ર હવામાનની ૧૨૦૦૦ જેટલી ઘટનાઓ બની છે અને તેમાં ૨૦ લાખ કરતા વધુ લોકો માર્યા ગયા છે અને તેના કારણે ૪.૩ ટ્રિલિયન ડોલર જેટલું આર્થિક નુકસાન થયું છે એમ આ સંસ્થાનો હાલમાં બહાર પડેલ એક અહેવાલ જણાવે છે.
સંયુક્ત રાષ્ટ્રોની હવામાન એજન્સી એવી વર્લ્ડ મેટીઓરોલોજિકલ ઓર્ગેનાઇઝેશન(ડબલ્યુએમઓ)નો આ સખત અહેવાલ એવા સમયે આવ્યો છે જયારે તેણે તેની ચાર વર્ષીય પરિષદનો આરંભ કર્યો હતો. તેણે તીવ્ર હવામાનની ઘટનાઓ અંગેની એલર્ટ સિસ્ટમ સુધારવા માટે પોતાના સભ્ય દેશોને હાકલ કરી છે. જીનીવા સ્થિત આ એજન્સીએ અગાઉ વારંવાર માનવ સર્જિત હવામાન પરિવર્તનની અસરો અંગે ચેતવણી આપી જ છે. તેણે કહ્યું છે કે વધતા જતા તાપમાને તીવ્ર હવામાનની ઘટનાઓનું પ્રમાણ અને તેમની તીવ્રતા પણ વધાર્યા છે, જે તીવ્ર હવામાનની ઘટનાઓમાં પૂર, વાવાઝોડાઓ, વંટોળિયાઓ, દુકાળ જેવી ઘટનાઓનો સમાવેશ થાય છે.
ડબલ્યુએમઓએ જણાવ્યું છે કે ૧૯૭૦ અને ૨૦૨૧ વચ્ચે મોટા ભાગનું આર્થિક નુકસાન અમેરિકામાં થયું છે જે કુલ ૧.૭ ટ્રિલિયન ડોલર જેટલું થવા જાય છે જ્યારે તીવ્ર હવામાનને કારણે થયેલા દર ૧૦ મૃત્યુઓમાંથી ૯ મૃત્યુઓ વિકાસશીલ દેશોમાં થયા છે. ડબલ્યુએમઓના મહામંત્રીએ જણાવ્યું છે કે મ્યાનમાર અને બાંગ્લાદેશમાં ફૂંકાયેલા મોચા વાવાઝોડાએ ધ્યાન ખેંચે તે રીતે દર્શાવી આપ્યું છે કે કઇ રીતે લાચાર વસ્તીઓ સખત હવામાનની સૌથી વધુ સખત અસર સહન કરે છે. ભૂતકાળમાં આ બંને દેશોમાં વાવાઝોડા જેવી ઘટનાઓથી હજારો લોકોનાં મોત થયા છે.
જો કે હવે સુધરેલી અર્લી વોર્નિંગ સિસ્ટમોને કારણે ઘણા લોકોનાં જીવ બનાવવાનું શક્ય બન્યું છે છતાં જોખમ તો રહે જ છે. આ સમયગાળામાં આફ્રિકા ખંડમાં ૧૮૦૦ કરતા આવી હોનારતો બની છે જેમાં ૭૩૩૦૦૦ કરતા વધુ લોકોનાં મોત થયા છે, જ્યારે એશિયા ખંડમાં ૩૬૦૦ કરતા વધુ આવી ઘટનાઓ બની છે જેમાં ૯૮૪૦૦૦ કરતા વધુ લોકોનાં મોત થયા છે અને ૧.૪ ટ્રિલિયન ડોલર જેટલું આર્થિક નુકસાન થયું છે. યુરોપમાં આવી ૧૮૦૦ જેટલી ઘટનાઓમાં ૧૬૬૦૦૦ કરતા વધુ લોકોનાં મોત થયા છે અને પ૬૨ અબજ ડોલરનું આર્થિક નુકસાન થયું છે. પેસેફિક અને કેરેબિયન પ્રદેશોમાં પણ આવી ઘટનાઓએ ઘણુ નુકસાન અને જાનહાનિઓ કરી છે.
આ આંકડાઓ પરથી સમજી શકાય છે કે તીવ્ર હવામાનની ઘટનાઓએ વિશ્વભરમાં કેટલી જાનહાનિ કરી છે અને આર્થિક નુકસાન પણ કેટલું કર્યું છે. અને આંકડાઓ દર્શાવે છે તે તો સીધું આર્થિક નુકસાન છે જે તીવ્ર હવામાનને કારણે માલમિલકતોને થયું છે. તીવ્ર હવામાનની ઘટનાઓને કારણે થતું આડકતરું આર્થિક નુકસાન પણ નોંધપાત્ર રીતે મોટું હશે તે ચોક્કસ છે.
પૃથ્વી પર વધેલી તીવ્ર હવામાનની ઘટનાઓ માટે પ્રદૂષણજન્ય હવામાન પરિવર્તન અને ગ્લોબલ વૉર્મિંગને જવાબદાર માનવામાં આવે છે. વિશ્વ હવામાન સંસ્થાએ આગાહી કરી છે કે એવી ૬૬ ટકા શક્યતા છે કે આગામી પાંચ વર્ષમાં પૃથ્વીનું સરેરાશ તાપમાન ૧૯મી સદીના મધ્યમાં જેટલું હતું તેના કરતા ૧.પ ડીગ્રી સેલ્સિયસ વધી જશે અને ૨૦૧૫ની પેરિસ હવામાન સંધિમાં જેના પર સમજૂતી થઇ હતી તે મહત્વની મર્યાદા પર પહોંચી જશે. વર્ષોથી નિષ્ણાતો દ્વારા અપાતી ચેતવણીઓ અવગણીને વિશ્વના દેશો પ્રદૂષણ વધારતા જ રહ્યા છે અને તે સાથે હવામાન પણ ભયંકર રીતે બગડી રહ્યું છે. લાગે છે કે માણસજાત પોતાની કબર પોતે જ ખોદી રહી છે.
