અભિનય જેનાં માટે એક અલગ અનુભૂતિ હતી, જેનું માનવું હતું કે અભિનય જીવનથી ક્યારે અલગ હતું!મસ્તી મનમાં ક્યાં છુપાય છે!તે મંચ પર સંવાદ સાથે છલકી જાય છે!નટી બિનોદિની માટે અભિનય જીવવાની શૈલી હતી. તે ક્યારેય થિયેટર વિના તેનાં અસ્તિત્વની કલ્પના કરી શકતી નહીં. ઓગણીસમી સદીમાં સામાજિક નિષેધ! તે કલાકારનાં આત્યંતિક અભિનયને પણ સ્વીકારી ન શકે! કારણ કે દિવસનાં અંતે કલાકાર ચહેરા અને પાત્રનાં રંગને ત્યજી દે તો સમાજનાં નિમ્ન વર્ગમાં ગણાય! સમય અને સંકુચિત માનસનાં દાયરામાં રંગભૂમિથી સમાજને જાગૃત કરવા નટી બિનોદિનીએ સંઘર્ષ કર્યો. હવે જમીન સ્તરે સંઘર્ષ કરતી, આગળ વધતી નાયિકા કંગના રાણાવત આ પડકાર ઝીલવા કોલકાતા આવશે. નટી બિનોદિનીનાં જીવન પર પ્રકાશ કોલકાતા અને સ્ટાર થિયેટર વગર સંભવ નથી.
મણિકર્ણિકાઃ ધ ક્વીન ઑફ ઝાંસી’માં રાણી લક્ષ્મીબાઈ, ‘થલાઈવી’માં જયલલિતા અને ‘ઇમર્જન્સી’માં ઈન્દિરા ગાંધી. કંગના રાણાવત આ વખતે એક નવો પડકાર લેવા તૈયાર છે. અભિનેત્રી ઓગણીસમી સદીની દિગ્ગજ સ્ટેજ અભિનેત્રી નટી બિનોદિનીની ભૂમિકામાં જોવાં મળશે. આ ફિલ્મનું નિર્દેશન ‘પરિણીતા’ ફેમ ડિરેક્ટર પ્રદીપ સરકાર કરશે. અત્યાર સુધી કંગનાની કારકિર્દીમાં ફિલ્મોની સંખ્યા ત્રીસથી વધુ છે. પરંતુ આ પહેલીવાર છે જ્યારે દર્શકો તેને બંગાળી ઐતિહાસિક પાત્રમાં જોવાં જઈ રહ્યા છે.
આ ફિલ્મ પ્રકાશ કાપડિયાએ લખી છે. અગાઉ તે ‘તાનાજીઃ ધ અનસંગ વોરિયર’, ‘પદ્માવત’ની સ્ક્રિપ્ટ વર્કમાં સામેલ હતાં.પ્રદીપ સરકાર બંગાળી સાહિત્ય, સંસ્કૃતિ અને સિનેમા દર્શકો વચ્ચે સાંસ્કૃતિક સેતુ રચવામાં અગાઉ પણ સફળ રહ્યાં છે. કોલકાતામાં એક સમયનાં નાટક પાડા (ચોતરફ નાટક અને થિયેટર) અને ગામોગામ ભજવાતાં શોપ ઓપેરાને બરોબર સમજે છે, કંગનાને નટી બિનોદીનીનાં ચરિત્રમાં રજૂ કરવી તે તેમનાં માટે એક પ્રયોગાત્મક કસોટી બનશે.
બંગાળી થિયેટરમાં અદભૂત નટી બિનોદિનીનું જીવન અને સમય દર્પણ સાથે સાહિત્ય અને કલાનો સંગમ રહ્યો છે. સ્ટાર થીયેટરમાં ધુરંધરો નાટક જોવાં આવતાં. એ દિવસે ‘ચૈતન્ય લીલા’નું પહેલું પ્રદર્શન હતું. ચૈતન્ય અને નિમાઈની ભૂમિકામાં એકમાત્ર અભિનેત્રી બિનોદિની! નાટક જોવાં આવતાં અને નાટક દરમિયાન દક્ષિણેશ્વરનાં રામકૃષ્ણ પરમહંસનું વર્ણન પણ ઝળકે છે. પર્ફોર્મન્સનાં અંતે કારમાં બેસતી વખતે એક ભક્તના પ્રશ્નના જવાબમાં શ્રી રામકૃષ્ણના પ્રસિદ્ધ શબ્દો ‘તમે તેને કેવી રીતે જોયું?’ તેમણે સરળ જવાબ આપ્યો ‘મેં એક વાસ્તવિક નકલ જોઈ છે.’ ભાવસ્થા શ્રી રામકૃષ્ણ સ્પર્શી તેમણે શબ્દો ઉચ્ચાર્યા ‘ચૈતન્ય હોક’.(ચૈતન્ય પ્રગટો) અદ્ભુત અભિનયને જોયા પછી, શ્રી રામકૃષ્ણ કલાકારને અત્યંત ઇચ્છિત આધ્યાત્મિક પ્રમાણપત્ર આપી ગયાં છે. કવિગુરૂ રવીન્દ્રનાથ ટાગોર કલકત્તાના સ્ટાર થિયેટરમાં ચૈતન્ય લીલા જોવાં ગયાં. શ્રી રામકૃષ્ણના ભક્તોને તેમણે કહ્યું હું માતા આનંદમયીના દર્શન કરીશ. તેઓએ ચૈતન્યનો પોશાક પહેર્યો છે! બિનોદિની માટે કશું નવું ન હતું. સ્ટેજ પર તેમની અવગણના કરવામાં આવી હતી એવું કહી શકાય નહીં. રંગમંચે તેની સાહસ પ્રતિભા બિરદાવી હતી. બિનોદિની તે યુગની શ્રેષ્ઠ અભિનેત્રી હતી. બિનોદિની તે યુગની શ્રેષ્ઠ અભિનેત્રી બની છે, ‘ફ્લાવર ઑફ ધ નેટિવ સ્ટેજ’, ‘મૂન ઑફ ધ સ્ટાર કંપની’. તેણીને ‘ગ્રેટ નેશનલ’ થિયેટરમાં તેના જીવનના બીજા નાટકમાં નાયિકાની ભૂમિકા મળી. ત્યારે માત્ર બાર વર્ષનો હતી. ડ્રેસરે છોકરીમાંથી યુવાન ‘હેમલતા’ને તૈયાર કરવા માટે સંઘર્ષ કરવો પડ્યો હતો. ચૌદ વર્ષની બિનોદિનીને ગિરીશ ઘોષે ‘નેશનલ’ થિયેટરમાં ભૂમિકા આપી હતી. તે પહેલાં તે દીનબંધુ મિત્રના ‘સદાબર એકાદશી’ અને ‘નીલ દર્પણ’ સહિત નવ નાટકોમાં જોવા મળી હતી, જેમાં ગ્રેટ નેશનલ થિયેટર, જ્યોતિન્દ્રનાથ. બંગાળ થિયેટરમાં ટાગોરની ‘સરોજિની’ અને માઈકલ મધુસુદન દત્તાની ‘મેઘનાદ વધ કાવ્ય’, બંકિમચંદ્રની ‘દુર્ગેશનંદિની’, ‘મૃણાલિની’, ‘કપાલકુંડલા’ આધારિત હેવીવેઇટ નાટકોમાં અગ્રણી સ્ત્રી પાત્રોમાં ભૂમિકા ભજવી છે. બિનોદિનીના અભિનય શિક્ષણની ક્ષિતિજ ગિરીશ માટે ખુલી – એક મોટું સત્ય! પરંતુ પિતાની ઓળખ વિનાની એક સગીર છોકરીએ કોઈપણ ઔપચારિક શિક્ષણ વિના, તે સદીનાં કલકત્તાનાં સામાન્ય રંગાલયમાં મધુસૂદન-બંકીમચંદ્ર-દીનબંધુ જેવા શાસ્ત્રીય લેખકોની રચનાઓ અદા કરી, એ પણ યાદ રાખવું જોઈએ. આ છોકરી માત્ર પ્રતિભાશાળી જ નહીં, પણ આત્મવિશ્વાસુ પણ હતી. મનોરંજનના માધ્યમમાં પ્રસ્તુત બિનોદિનીને પણ જોઈ શકાઈ. ગંગાબાઈ પાસેથી ગાવાનું શીખતી છોકરી બિનોદિની જે ગંગાબાઈનાં તાલે સ્ટાર થિયેટરમાં ‘પ્રખ્યાત ગાયિકા બની’, વધુ મહત્ત્વની વાત એ છે કે, ગંગાબાઈના ઘરે સંગીત સાંભળવા આવેલા બે સજ્જનો પૂર્ણચંદ્ર મુખોપાધ્યાય અને બ્રજનાથ શેઠને કારણે બિનોદિનીએ દશ રૂપિયાના પગારે ગ્રેટ નેશનલ થિયેટરમાં જોડાઈને પોતાની અભિનયની કારકિર્દી શરૂ કરી હતી. ફિલ્મના અઢી કલાકનો ધસારો પૂરતો છે, ગીત ગાતી વખતે છોકરી ખુશખુશાલ યુવતી બની જાય છે, ગિરીશ ઘોષ પાસે આવે છે, જીવનમાં ઘણું દુઃખ છે. બિનોદિનીએ કવિતા લખી ગિરીશ ઘોષનાં સ્વ-સંપાદિત અખબાર ‘સૌરવ’માં બિનોદિનીની ત્રણ કવિતાઓ પ્રગટ થઈ હતી. પ્રથમ થિયેટર, લેખક-અસ્તિત્વ, કલ્પના ગિરીશચંદ્ર પાસેથી તેમણે શિક્ષણ કરતાં વધુ શીખ્યા. બિનોદિનીની કથા તેનાં પોતાના વિશે જ નહીં, રંગભૂમિ વિશે પણ છે. સમૂહમાં સાથે રહેવું અને અભિનય, બચ્ચા કલાકાર-જગત જીવનચરિત્ર. સ્ટેજ પર બિનોદિનીની અભૂતપૂર્વ સફળતા કદાચ વાસ્તવિક અને કાલ્પનિક બંનેના સમન્વયનું પરિણામ છે. ‘મેઘનાદ વધ’માં છ પાત્રો ભજવીને, ‘દુર્ગેશનંદિની’માં તેણે એક સાથે નાયિકા આયેશા અને કોમલમતી તિલોત્તમાની ભૂમિકા ભજવી હતી! જમીનદારો એકતરફ અને કલા, સાહિત્ય, ગીત અને સંગીત, ફકત દાદ નહીં પણ સર્જકો સાથે, સંત સાથે તાળીઓની ગૂંજમાં તરબતર અભિનય કરવો પડશે કંગનાને નટી બિનોદિની પડદા પર દેખાવા!
