મોદી સરકાર દ્વારા પસાર કરાયેલા ત્રણ કૃષિ કાયદાઓના વિરોધનું સ્વરૂપ દિવસે ને દિવસે બદલાતું જાય છે. પહેલા પંજાબ અને હરિયાણાના ખેડૂતોએ શરૂ કરેલું આંદોલનમાં હવે યુપીના ખેડૂત નેતાઓનું વર્ચસ્વ વધવા લાગ્યું છે. પંજાબના ખેડૂત નેતાઓનું આંદોલન લગભગ લગભગ સમેટાઇ ગયું હોય એવું લાગે છે.
પ્રજાસત્તાક દિને આંદોલનકારી ખેડુતોની ટ્રેક્ટર રેલીમાં થયેલી હિંસા અને આંદોલન પછી, એવું લાગી રહ્યું હતું કે આ આંદોલન હવે સમેટાઇ જશે, પરંતુ બીજા જ દિવસે ખેડૂત નેતા રાકેશસિંહ ટિકૈતે જાહેર નિવેદન આપ્યું હતું અને આંસુઓ વહાવ્યા બાદ, આંદોલન ફરીથી પલટાયું હોય તેવું લાગે છે. ખેડૂત આંદોલનના આ તબક્કા -2 માં વસ્તુઓ ઝડપથી બદલાઈ ગઈ છે, જે મોદી સરકાર તેમજ ઉત્તર પ્રદેશ અને હરિયાણાની ભાજપ સરકારો માટે જોખમી ઘંટ છે.
નવી પરિસ્થિતિ ખેડૂત આંદોલનના ઘણા ખૂણા બતાવી રહી છે. પ્રથમ, સામૂહિક નેતૃત્વને બદલે, ખેડૂત આંદોલનની કમાન હવે રાકેશ ટિકૈત પાસે આવી છે. બીજું, ટિકૈત હવે ખેડૂત નેતા કરતાં વધુ રાજકારણીનો સ્વર અને ભાષા બોલે છે. ત્રીજે સ્થાને, ખેડૂત આંદોલન હવે જાટ આંદોલનમાં ફેરવાઈ રહ્યું છે. ચોથું, 26 જાન્યુઆરીની હિંસા પછી, દિલ્હીની સરહદ, જ્યાં આંદોલનકારી ખેડુતો ઉભા છે, ત્યાં દેશભરમાં નેઇલ કાંટાથી કિલ્લેબંધીનો ખોટો સંદેશ આવી રહ્યો છે.
સંદેશ એ છે કે સરકાર તેના પોતાના ખેડુતોથી ડરી ગઈ છે. પાંચમું, એક અઠવાડિયા પહેલાં સુધી, તે મુખ્યત્વે ખેડૂત સંગઠનોની એક આંદોલન હતી જે ત્રણેય કૃષિ કાયદાને પાછો ખેંચવાની માંગ સાથે, તેમજ વાટાઘાટ કરીને (ભલે તે અનિર્ણિત હોત) પર અડગ હતા. બિન-ભાજપ રાજકીય પક્ષો પડદા પાછળથી ખેડૂત આંદોલનને પવન અને દિશા આપી રહ્યા હતા. પરંતુ હવે આ રાજકીય પક્ષો પણ ખેડૂત આંદોલનના સમર્થનમાં બહાર આવ્યા છે અને ખેડૂતોની લડત મોદી સરકાર સામેની લડતમાં ફેરવાઈ રહી છે.
ખાસ કરીને એવા રાજ્યોમાં જ્યાં આ વર્ષે અથવા આવતા વર્ષે વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ હોવાને કારણે રાજકીય રીતે ખેડૂતના અસંતોષને રોકવાનો પ્રયાસ શરૂ થયો છે. બીજી તરફ, ખેડૂત આંદોલન મામલે કેન્દ્ર સરકાર લાચાર લાગે છે. સોશિયલ મીડિયા પર ખેડૂત આંદોલન અને ખેડૂત વિરોધી અભિયાન અંગે ભાજપના કેટલાક શાસક નેતાઓના વિવાદાસ્પદ નિવેદનો ઉપરાંત, કંઇક વધારે ચાલતું હોય તેમ લાગતું નથી.
ખેડૂત આંદોલનને દેશ વિરોધી, ખાલિસ્તાની, નકલી ખેડૂત આંદોલન તરીકે સાબિત કરવાના તમામ પ્રયત્નોનું કોઈ ખાસ પરિણામ મળ્યું નથી. ઉલટું, આ આંદોલન માટે વિદેશી સમર્થન પણ વધી રહ્યું છે. જો આપણે આને આપણા આંતરિક મામલામાં દખલ માનીએ તો પણ, આ સંદેશ ચાલુ છે કે સરકાર વિદેશી દેશોમાં પણ આ મુદ્દાને યોગ્ય રીતે સંચાલિત કરવામાં સક્ષમ નથી.
દિલ્હીની ત્રણ સરહદ પોલીસની આ કાર્યવાહી વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના વાતથી બરાબર વિરુદ્ધ છે કે ખેડૂતો વચ્ચે માત્ર ફોન કોલ અંતર છે. આ સાથે સરકાર અને ખેડુતો વચ્ચેનું અંતર માઇલ માટેનો ફોન કોલ બની જશે. હકીકતમાં, ખેડૂત આંદોલન અંગેનો ગતિ તોડવાની સંભાવના ત્યારે સર્જાઇ હતી જ્યારે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ સર્વપક્ષીય બેઠકમાં કહ્યું હતું કે તેમની સરકાર (કૃષિ પ્રધાન) માત્ર એક ફોન કોલ ખેડુતોથી દૂર છે. મુદ્દો સંવાદ દ્વારા દૂર કરી શકાય છે. પરંતુ વાટાઘાટોમાં પણ, બંને પક્ષો પોતપોતાની વાતો પર મક્કમ છે, તેથી જો વાટાઘાટો ચાલુ રહે તો પણ નક્કર સમાધાનની સંભાવના પાતળી હોય છે.
ખેડૂત આંદોલનના બીજા તબક્કામાં, આ મામલો વધુ જટિલ બન્યો છે કારણ કે આંદોલનની મુખ્ય ધરી પોતે જ ટિકૈત બની ગઈ છે. બાકીના ખેડૂત નેતાઓ પડદાની નીચે આવ્યાં છે. 26 જાન્યુઆરીએ ત્રિરંગાનું અપમાન અને દિલ્હીમાં થયેલી હિંસાથી ઉશ્કેરાયેલા કેટલાક ખેડૂત સંગઠનોએ તેમના માથે લીધી હતી. ઘણા આંદોલનકારી ખેડુતો પણ તેમના ઘરે પરત ફરી રહ્યા હતા. પરંતુ બીજા દિવસે, ટિકૈતની સહાનુભૂતિ સાથે દગો (અથવા જેણે પણ તેમને આવું કરવાની સલાહ આપી હોત) ઉલટાવી દીધી હતી.
ઉત્સાહી ખેડૂતો પછી તેમના નેતાને બચાવવા આંદોલનમાં પાછા ફર્યા. ટિકૈટ પણ જાટ છે, તેથી તેમના મીડિયા સાથેની આ પ્રખર વાતચીતનો મોટો સંદેશ તે જાટ ખેડુતોને ગયો જેઓ આ આંદોલનના બહાને એકતા બતાવવા માંગે છે. તેમાં હિન્દુ, શીખ અને કેટલાક મુસ્લિમ જાટ પણ સામેલ છે. આ એકતાની પ્રથમ રાજકીય અસર હરિયાણા પર પડી શકે છે
ખેડૂતોની માંગણીઓનું તેમનું સ્થાન છે, પરંતુ આ નવા જાટ જાગરણ પાછળ, મોદી યુગમાં જાટ રાજકીય રીતે હાંસિયામાં ધકેલી દેવા પાછળનું એક મોટું કારણ છે. હરિયાણામાં, જ્યાં જાટ કોઈ પણ પક્ષમાં છે, તેઓ સત્તાની ધરી રહ્યા છે.
