મશીન આધારિત દુનિયા નિર્મિત કરવામાં હવે એક નવું ‘ChatGPT’[ચેટ જનરેટિવ પ્રી-ટ્રેઇન્ડ ટ્રાન્સફોર્મર] નામનું નવું પ્લેટફોર્મ આવ્યું છે. ખૂબ ટૂંકા ગાળામાં ‘ChatGPT’ સાથે 10 લાખ જેટલા યુઝર્સ જોડાઈ ચૂક્યા છે અને ટેક્નોલોજીના દુનિયાના માંધાતા કહેવાતા પણ એવું સ્વીકારી રહ્યા છે કે ‘ChatGPT’ના કારણે દુનિયા નેક્સ્ટ લેવલ પર પહોંચશે. બિલ ગેટ્સે સુધ્ધાં આ આગાહી કરી છે. સૌ પ્રથમ એ સમજી લઈએ કે ‘ChatGPT’ છે શું? આ નવી સિસ્ટમ એવું કન્ટેન્ટ લખી શકે છે ખૂબ સટીક હોય અને તે કોઈ મશીને લખ્યું છે તેવું જરાય પ્રતીત સુધ્ધાં ન થાય. એવું કહેવાય છે કે ‘ChatGPT’ દ્વારા કન્ટેન્ટ લખવાની સંભાવના અપાર છે. દાખલા તરીકે જો તમે ‘ChatGPT’ને તમારા શહેર સુરત વિશે કવિતા લખવાનું કહી શકો, તો તે થોડી જ ક્ષણોમાં લખી આપશે! એ રીતે બાળકોનું હોમવર્ક કરવામાં કે પત્ર લખવામાં પણ ‘ChatGPT’ સટીક રીતે ઉપયોગી થઈ શકે છે. ટેક્નોલોજીની દુનિયામાં આ પ્લેટફોર્મને ક્રિએટ કરનાર સેમ ઓલ્ટમેન છે. ‘ChatGPT’ સાથે અત્યારે તેને ક્રિએટ કરનારા સેમ ઓલ્ટમેનની પણ ચર્ચા દુનિયાભરમાં થઈ રહી છે.
છેલ્લા એક દાયકામાં ટેક્નોલોજીથી આવેલાં પરિવર્તન આપણે જોયાં અને અનુભવ્યાં સુધ્ધાં. હવે જીવન ટેકનોલોજીના આધારિત થઈ ચૂક્યું છે પણ ટેક્નોલોજીના નિષ્ણાતો હજુય તેમાં સંભાવના જુએ છે અને અવનવા પ્રયોગો કરે છે. આવા પ્રયોગોમાં અત્યારે સૌથી વધુ ચર્ચા સેમ ઓલ્ટમેનની થઈ રહી છે. સેમ ઓલ્ટમેને 2015માં સૌ પ્રથમ ‘OpenAI’ નામની કંપનીની સ્થાપના કરી હતી. તે વખતે તેની સાથે ઈલોન મસ્ક પણ હતા. ‘OpenAI’ દ્વારા સેમ ઓલ્ટમેન અને ઈલોન મસ્ક સહિત અન્ય સ્થાપકો દુનિયા બદલવા માટે એકઠા થયા હતા. આ અંતર્ગત તેમણે ‘ChatGPT’ અને વર્ચ્યુઅલ રોબોટ વિશે આયોજન કર્યા. અત્યારે સેમ ઓલ્ટમેન માત્ર 37 વર્ષના છે અને તેમણે દુનિયા બદલવાના કોડિંગને જાણે ભેદી કાઢ્યો હોય તેમ તેઓ આગળ વધી રહ્યા છે.
તેઓ અત્યારે આવું વિચારી શકે છે તેનો જવાબ તેમણે ન્યૂયોર્ક ટાઇમ્સના એક ઇન્ટરવ્યૂમાં આપ્યો છે. તેમાં સેમે જણાવ્યું હતું કે, “જ્યારે હું 8 વર્ષનો હતો ત્યારે એપલના આરંભના એક કમ્પ્યુટરને તેમણે પૂરી રીતે ખોલી નાંખ્યું હતું અને એ રીતે તેમને પ્રોગ્રામિંગમાં રસ જાગવા માંડ્યો.” આ રીતે નાની વયે તેનો ટેક્નોલોજી સાથેનો લગાવ થઈ ચૂક્યો હતો. અને 2005માં માત્ર 19 વર્ષની વયે તો તેણે ‘લુપ્ટ’ નામની એક કંપની પણ સ્થાપી દીધી હતી. આ કંપનીમાં મોબાઈલ બેઝ્ડ એપ્લિકેશન સોશ્યલ નેટવર્કિંગ પર કામ થયું. જેમ અત્યારે વોટ્સ એપ કામ આપે છે તે પ્રકારનું. પરંતુ તે વખતે સેમની આ મોબાઈલ એપ્લિકેશનનું કોઈ લેવાલ ન હતું.
જો કે સેમ ઓલ્ટમેને તેના આ આઇડિયા દ્વારા માર્કેટમાંથી નાણાં ઊભા કર્યા અને તેના આધારે તેણે એક બીજી કંપની સ્થાપી. આ દોર પછી એવો ચાલ્યો કે 2015માં વિશ્વના જાણીતા મેગેઝિન ફોર્બ્સ દ્વારા સેમ ઓલ્ટમેનને ‘ટોપ 30 ઇન્વેસ્ટરો’માં સ્થાન આપવામાં આવ્યું. જો કે સેમ ઓલ્ટમેનનું 2020 સુધી કાર્ય અમેરિકા સુધી સીમિત રહ્યું, તેણે ટેક્નોલોજી દુનિયામાં ક્રાંતિ આણવાની શક્યતા દાખવી છતાં એવું કશુંય નહોતું થયું કે દુનિયાભરમાં તેના નામની ચર્ચા થાય. સેમ ઓલ્ટમેનનું નામ ગાજ્યું તેનું કારણ દુનિયામાં વર્ચસ્વ ભોગવી રહેલાં સર્ચ એન્જિન ગૂગલને પડકાર આપવો. ગૂગલ આપણા જીવનનું મહત્ત્વનું અંગ છે.
અને ગૂગલને માણસના જીવનમાંથી અત્યારે બેદખલ કરવું મુશ્કેલ છે. પરંતુ સેમ ઓલ્ટમેન ‘ChatGPT’ દ્વારા ગૂગલને ટક્કર આપવા આવી ચૂક્યા છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે ‘ChatGPT’ના માધ્યમ દ્વારા ગૂગલનું એકહથ્થુ શાસન પૂર્ણ થશે અને આવું ખુદ ગૂગલ મેઇલના સ્થાપક પૉલ સુધ્ધાંએ કહ્યું હતું. ‘ChatGPT’ અત્યારે કાર્ય તો આપે છે પણ હજુય તેની મર્યાદાઓ છે અને તેથી તેને પહોંચી વળવા ગૂગલને પણ સમય મળ્યો છે પરંતુ સમય સાથે ‘ChatGPT’ સ્માર્ટ બનશે. જો કે ‘ChatGPT’ને લઈને એક ડર સતત દર્શાવાઈ રહ્યો છે તે છે તેના કારણે સર્જનાત્મકતાને નુકસાન થનારું છે. સાહિત્યમાં તો સંભવત: તે શક્ય નથી પણ આજે જે રીતે ડિજિટલ જર્નાલિઝમ થઈ રહ્યું છે તેમાં ‘ChatGPT’નો ઉપયોગ થવાની શક્યતા દર્શાવાઈ રહી છે. ડિજિટલ જર્નાલિઝમમાં ન્યૂઝનું ફોર્મેટ નિશ્ચિત છે અને કંઈક અંશે તે એક માળખામાં ઢળેલું છે. હવે જો કોઈ જગ્યાએ એક્સિડન્ટ થાય છે તો તે એક્સિડન્ટના કેટલાક શબ્દોને ‘ChatGPT’માં નાંખવામાં આવે અને તેને ન્યૂઝ ફોર્મેટ મુજબ તૈયાર કરવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવે તો ‘ChatGPT’ પ્લેટફોર્મ પર એવા ન્યૂઝ તૈયાર થઈ જશે. આ રીતે જે પણ ક્ષેત્રમાં ભાષાનું કાર્ય કોઈ માળખા અંતર્ગત થતું હશે ત્યાં ‘ChatGPT’ વિકલ્પ બનશે.
આ પૂરી કવાયતમાં જે સૌથી અગત્યની બાબત છે તે માણસની જેમ મશીનની વિચારવાની શક્તિ. મશીનમાં જ્યારે આ વિચારની શક્તિ નાંખી દેવામાં આવે ત્યારે તે ખૂબ ઝડપથી વિચારીને અમલ કરે છે. આના એક ઉદાહરણની વાત કરીએ જ્યારે 1997માં ડિપબ્લ્યૂ નામના સુપર કમ્પ્યુટરે તે વખતના વર્લ્ડ ચેસ ચેમ્પિયન ગેરી કાસ્પારોવને લાઈવ મેચમાં હરાવી દીધા હતા. ત્યારે સૌને એ ખ્યાલ આવ્યો કે માણસે જ એવો ઇન્ટેલિજન્સ મશીનમાં ક્રિએટ કર્યો છે કે જે માણસથી વધુ ઝડપથી વિચારી રહ્યો છે અને તુરંત પ્રતિક્રિયા આપે છે.
તમે જ્યારે ચેસ રમો છો ત્યારે તમે એક સ્ટેપ રમો છો. સામેનો ખેલાડી પછી બીજો સ્ટેપ લેશે અને તુરંત પ્રતિક્રિયામાં મશીન માણસ કરતાં વધુ ઝડપી હોય છે. હવે સુપર કમ્પ્યુટરમાં જ્યારે ડેટા નાંખવામાં આવ્યો તે ડેટા માણસ દ્વારા જ ફીડ કરવામાં આવ્યો અને આ ડેટા કોઈ એક વ્યક્તિએ નહીં પણ અનેક વ્યક્તિઓ દ્વારા ફીડ કરવામાં આવ્યો હોય છે. હવે જ્યારે આવાં મશીનનો મુકાબલો કોઈ એક વ્યક્તિ સાથે થાય તો સંભવત: તેમાં માણસની હારવાની શક્યતા વધુ હોય. મશીનની આ અમર્યાદ તાકાત પહેલાં સીમિત હતી. તે જૂજ લોકોના હસ્તક હતી પણ હવે તેનો ઉપયોગ સમૂહમાં થવા જઈ રહ્યો છે, અને તેમાં એક ‘ChatGPT’ પણ છે.
જો કે હજુય તેનું કોમર્શિયલ વર્ઝન આવ્યું નથી. અત્યારે તેનું પ્રોટો-ટાઇપ વર્ઝન ચાલી રહ્યું છે, જેનાથી જાણી શકાય કે તેનામાં કોઈ મર્યાદા છે કે નહીં, તેને કેવી રીતે વધુ બહેતર કરી શકાય. હજુ તો ‘ChatGPT’ તેના પ્રાથમિક તબક્કામાં છે અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં તેનો પ્રતિબંધ લાગવાનો શરૂ થઈ ચૂક્યો છે. ફ્રાન્સની યુનિવર્સિટીએ ‘ChatGPT’ પર પ્રતિબંધ લગાવી દીધો છે કારણ એટલું કે અહીંયા ઘણા વિદ્યાર્થીઓએ પોતાના હોમવર્ક માટે ‘ChatGPT’નો ઉપયોગ કર્યો હતો. અમેરિકા અને ઓસ્ટ્રેલિયાની યુનિવર્સિટીઓમાંથી પણ ‘ChatGPT’ પર પ્રતિબંધના ન્યૂઝ આવી રહ્યા છે. હવે આ ભીતિ ભારતમાં પણ જોવાઈ રહી છે. જ્યાં શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ મજબૂત નથી ત્યાં આ ભીતિ વધુ છે કારણ ત્યાં સરળતાથી વિદ્યાર્થીઓ આ તરફ વળી શકે છે. હવે માત્ર જોવાનું એ રહેશે કે જે રીતે ‘ChatGPT’ને લઈને શક્યતા દર્શાવાઈ રહી છે તેવું થશે કે નહીં?
મશીન આધારિત દુનિયા નિર્મિત કરવામાં હવે એક નવું ‘ChatGPT’[ચેટ જનરેટિવ પ્રી-ટ્રેઇન્ડ ટ્રાન્સફોર્મર] નામનું નવું પ્લેટફોર્મ આવ્યું છે. ખૂબ ટૂંકા ગાળામાં ‘ChatGPT’ સાથે 10 લાખ જેટલા યુઝર્સ જોડાઈ ચૂક્યા છે અને ટેક્નોલોજીના દુનિયાના માંધાતા કહેવાતા પણ એવું સ્વીકારી રહ્યા છે કે ‘ChatGPT’ના કારણે દુનિયા નેક્સ્ટ લેવલ પર પહોંચશે. બિલ ગેટ્સે સુધ્ધાં આ આગાહી કરી છે. સૌ પ્રથમ એ સમજી લઈએ કે ‘ChatGPT’ છે શું? આ નવી સિસ્ટમ એવું કન્ટેન્ટ લખી શકે છે ખૂબ સટીક હોય અને તે કોઈ મશીને લખ્યું છે તેવું જરાય પ્રતીત સુધ્ધાં ન થાય. એવું કહેવાય છે કે ‘ChatGPT’ દ્વારા કન્ટેન્ટ લખવાની સંભાવના અપાર છે. દાખલા તરીકે જો તમે ‘ChatGPT’ને તમારા શહેર સુરત વિશે કવિતા લખવાનું કહી શકો, તો તે થોડી જ ક્ષણોમાં લખી આપશે! એ રીતે બાળકોનું હોમવર્ક કરવામાં કે પત્ર લખવામાં પણ ‘ChatGPT’ સટીક રીતે ઉપયોગી થઈ શકે છે. ટેક્નોલોજીની દુનિયામાં આ પ્લેટફોર્મને ક્રિએટ કરનાર સેમ ઓલ્ટમેન છે. ‘ChatGPT’ સાથે અત્યારે તેને ક્રિએટ કરનારા સેમ ઓલ્ટમેનની પણ ચર્ચા દુનિયાભરમાં થઈ રહી છે.
છેલ્લા એક દાયકામાં ટેક્નોલોજીથી આવેલાં પરિવર્તન આપણે જોયાં અને અનુભવ્યાં સુધ્ધાં. હવે જીવન ટેકનોલોજીના આધારિત થઈ ચૂક્યું છે પણ ટેક્નોલોજીના નિષ્ણાતો હજુય તેમાં સંભાવના જુએ છે અને અવનવા પ્રયોગો કરે છે. આવા પ્રયોગોમાં અત્યારે સૌથી વધુ ચર્ચા સેમ ઓલ્ટમેનની થઈ રહી છે. સેમ ઓલ્ટમેને 2015માં સૌ પ્રથમ ‘OpenAI’ નામની કંપનીની સ્થાપના કરી હતી. તે વખતે તેની સાથે ઈલોન મસ્ક પણ હતા. ‘OpenAI’ દ્વારા સેમ ઓલ્ટમેન અને ઈલોન મસ્ક સહિત અન્ય સ્થાપકો દુનિયા બદલવા માટે એકઠા થયા હતા. આ અંતર્ગત તેમણે ‘ChatGPT’ અને વર્ચ્યુઅલ રોબોટ વિશે આયોજન કર્યા. અત્યારે સેમ ઓલ્ટમેન માત્ર 37 વર્ષના છે અને તેમણે દુનિયા બદલવાના કોડિંગને જાણે ભેદી કાઢ્યો હોય તેમ તેઓ આગળ વધી રહ્યા છે.
તેઓ અત્યારે આવું વિચારી શકે છે તેનો જવાબ તેમણે ન્યૂયોર્ક ટાઇમ્સના એક ઇન્ટરવ્યૂમાં આપ્યો છે. તેમાં સેમે જણાવ્યું હતું કે, “જ્યારે હું 8 વર્ષનો હતો ત્યારે એપલના આરંભના એક કમ્પ્યુટરને તેમણે પૂરી રીતે ખોલી નાંખ્યું હતું અને એ રીતે તેમને પ્રોગ્રામિંગમાં રસ જાગવા માંડ્યો.” આ રીતે નાની વયે તેનો ટેક્નોલોજી સાથેનો લગાવ થઈ ચૂક્યો હતો. અને 2005માં માત્ર 19 વર્ષની વયે તો તેણે ‘લુપ્ટ’ નામની એક કંપની પણ સ્થાપી દીધી હતી. આ કંપનીમાં મોબાઈલ બેઝ્ડ એપ્લિકેશન સોશ્યલ નેટવર્કિંગ પર કામ થયું. જેમ અત્યારે વોટ્સ એપ કામ આપે છે તે પ્રકારનું. પરંતુ તે વખતે સેમની આ મોબાઈલ એપ્લિકેશનનું કોઈ લેવાલ ન હતું.
જો કે સેમ ઓલ્ટમેને તેના આ આઇડિયા દ્વારા માર્કેટમાંથી નાણાં ઊભા કર્યા અને તેના આધારે તેણે એક બીજી કંપની સ્થાપી. આ દોર પછી એવો ચાલ્યો કે 2015માં વિશ્વના જાણીતા મેગેઝિન ફોર્બ્સ દ્વારા સેમ ઓલ્ટમેનને ‘ટોપ 30 ઇન્વેસ્ટરો’માં સ્થાન આપવામાં આવ્યું. જો કે સેમ ઓલ્ટમેનનું 2020 સુધી કાર્ય અમેરિકા સુધી સીમિત રહ્યું, તેણે ટેક્નોલોજી દુનિયામાં ક્રાંતિ આણવાની શક્યતા દાખવી છતાં એવું કશુંય નહોતું થયું કે દુનિયાભરમાં તેના નામની ચર્ચા થાય.
સેમ ઓલ્ટમેનનું નામ ગાજ્યું તેનું કારણ દુનિયામાં વર્ચસ્વ ભોગવી રહેલાં સર્ચ એન્જિન ગૂગલને પડકાર આપવો. ગૂગલ આપણા જીવનનું મહત્ત્વનું અંગ છે.
અને ગૂગલને માણસના જીવનમાંથી અત્યારે બેદખલ કરવું મુશ્કેલ છે. પરંતુ સેમ ઓલ્ટમેન ‘ChatGPT’ દ્વારા ગૂગલને ટક્કર આપવા આવી ચૂક્યા છે. નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે ‘ChatGPT’ના માધ્યમ દ્વારા ગૂગલનું એકહથ્થુ શાસન પૂર્ણ થશે અને આવું ખુદ ગૂગલ મેઇલના સ્થાપક પૉલ સુધ્ધાંએ કહ્યું હતું. ‘ChatGPT’ અત્યારે કાર્ય તો આપે છે પણ હજુય તેની મર્યાદાઓ છે અને તેથી તેને પહોંચી વળવા ગૂગલને પણ સમય મળ્યો છે પરંતુ સમય સાથે ‘ChatGPT’ સ્માર્ટ બનશે. જો કે ‘ChatGPT’ને લઈને એક ડર સતત દર્શાવાઈ રહ્યો છે તે છે તેના કારણે સર્જનાત્મકતાને નુકસાન થનારું છે. સાહિત્યમાં તો સંભવત: તે શક્ય નથી પણ આજે જે રીતે ડિજિટલ જર્નાલિઝમ થઈ રહ્યું છે તેમાં ‘ChatGPT’નો ઉપયોગ થવાની શક્યતા દર્શાવાઈ રહી છે. ડિજિટલ જર્નાલિઝમમાં ન્યૂઝનું ફોર્મેટ નિશ્ચિત છે અને કંઈક અંશે તે એક માળખામાં ઢળેલું છે. હવે જો કોઈ જગ્યાએ એક્સિડન્ટ થાય છે તો તે એક્સિડન્ટના કેટલાક શબ્દોને ‘ChatGPT’માં નાંખવામાં આવે અને તેને ન્યૂઝ ફોર્મેટ મુજબ તૈયાર કરવાનો નિર્દેશ આપવામાં આવે તો ‘ChatGPT’ પ્લેટફોર્મ પર એવા ન્યૂઝ તૈયાર થઈ જશે. આ રીતે જે પણ ક્ષેત્રમાં ભાષાનું કાર્ય કોઈ માળખા અંતર્ગત થતું હશે ત્યાં ‘ChatGPT’ વિકલ્પ બનશે.
આ પૂરી કવાયતમાં જે સૌથી અગત્યની બાબત છે તે માણસની જેમ મશીનની વિચારવાની શક્તિ. મશીનમાં જ્યારે આ વિચારની શક્તિ નાંખી દેવામાં આવે ત્યારે તે ખૂબ ઝડપથી વિચારીને અમલ કરે છે. આના એક ઉદાહરણની વાત કરીએ જ્યારે 1997માં ડિપબ્લ્યૂ નામના સુપર કમ્પ્યુટરે તે વખતના વર્લ્ડ ચેસ ચેમ્પિયન ગેરી કાસ્પારોવને લાઈવ મેચમાં હરાવી દીધા હતા. ત્યારે સૌને એ ખ્યાલ આવ્યો કે માણસે જ એવો ઇન્ટેલિજન્સ મશીનમાં ક્રિએટ કર્યો છે કે જે માણસથી વધુ ઝડપથી વિચારી રહ્યો છે અને તુરંત પ્રતિક્રિયા આપે છે.
તમે જ્યારે ચેસ રમો છો ત્યારે તમે એક સ્ટેપ રમો છો. સામેનો ખેલાડી પછી બીજો સ્ટેપ લેશે અને તુરંત પ્રતિક્રિયામાં મશીન માણસ કરતાં વધુ ઝડપી હોય છે. હવે સુપર કમ્પ્યુટરમાં જ્યારે ડેટા નાંખવામાં આવ્યો તે ડેટા માણસ દ્વારા જ ફીડ કરવામાં આવ્યો અને આ ડેટા કોઈ એક વ્યક્તિએ નહીં પણ અનેક વ્યક્તિઓ દ્વારા ફીડ કરવામાં આવ્યો હોય છે. હવે જ્યારે આવાં મશીનનો મુકાબલો કોઈ એક વ્યક્તિ સાથે થાય તો સંભવત: તેમાં માણસની હારવાની શક્યતા વધુ હોય.
મશીનની આ અમર્યાદ તાકાત પહેલાં સીમિત હતી. તે જૂજ લોકોના હસ્તક હતી પણ હવે તેનો ઉપયોગ સમૂહમાં થવા જઈ રહ્યો છે, અને તેમાં એક ‘ChatGPT’ પણ છે.
જો કે હજુય તેનું કોમર્શિયલ વર્ઝન આવ્યું નથી. અત્યારે તેનું પ્રોટો-ટાઇપ વર્ઝન ચાલી રહ્યું છે, જેનાથી જાણી શકાય કે તેનામાં કોઈ મર્યાદા છે કે નહીં, તેને કેવી રીતે વધુ બહેતર કરી શકાય. હજુ તો ‘ChatGPT’ તેના પ્રાથમિક તબક્કામાં છે અને શૈક્ષણિક સંસ્થાઓમાં તેનો પ્રતિબંધ લાગવાનો શરૂ થઈ ચૂક્યો છે. ફ્રાન્સની યુનિવર્સિટીએ ‘ChatGPT’ પર પ્રતિબંધ લગાવી દીધો છે કારણ એટલું કે અહીંયા ઘણા વિદ્યાર્થીઓએ પોતાના હોમવર્ક માટે ‘ChatGPT’નો ઉપયોગ કર્યો હતો. અમેરિકા અને ઓસ્ટ્રેલિયાની યુનિવર્સિટીઓમાંથી પણ ‘ChatGPT’ પર પ્રતિબંધના ન્યૂઝ આવી રહ્યા છે. હવે આ ભીતિ ભારતમાં પણ જોવાઈ રહી છે. જ્યાં શૈક્ષણિક સંસ્થાઓ મજબૂત નથી ત્યાં આ ભીતિ વધુ છે કારણ ત્યાં સરળતાથી વિદ્યાર્થીઓ આ તરફ વળી શકે છે. હવે માત્ર જોવાનું એ રહેશે કે જે રીતે ‘ChatGPT’ને લઈને શક્યતા દર્શાવાઈ રહી છે તેવું થશે કે નહીં?