ભારતમાં કટ્ટરતા પર એક પક્ષનો ઈજારો છે. જો તમે સાથી ભારતીયોની ઉત્પીડન અને નિર્દયતાને ટેકો આપવા માંગતા ન હોવ તો તમે કોઈપણ પક્ષોને મત આપી શકો છો. તમિળનાડુમાં બે પક્ષો છે, જૂના ડીએમકેના બંને જૂથો છે, કેરળમાં વિવિધ ડાબેરી જૂથો છે, કર્ણાટકમાં દેવેગૌડાનું જનતા દળ (સેક્યુલર) છે, કદાચ ભારતમાં એકમાત્ર એવો પક્ષ છે જે સાંપ્રદાયિકતા પ્રત્યે તેના દ્વેષની જાહેરાત કરે છે. તેના નામે.
પછી તમારી પાસે એવા વિવિધ જૂથો છે કે જેઓ કોંગ્રેસમાંથી અલગ થઈ ગયા છે, પરંતુ તેનું ઉપનામ જાળવી રાખ્યું છે: બંગાળમાં ટીએમસી, મહારાષ્ટ્રમાં એનસીપી અને આંધ્ર પ્રદેશમાં વાયએસઆરસીપી. તે અલગ-અલગ પાર્ટીઓ છે, પરંતુ બ્રાન્ડની ઓળખને કારણે તેમના નામ પર કોંગ્રેસ છે, પણ કદાચ તેમના અનુયાયીઓને ખાતરી આપવા માટે કે તેમની મૂળ વિચારધારા મધરશિપથી અલગ નથી. પછી રાષ્ટ્રીય સ્તરે બેશક કોંગ્રેસ છે.
તમે કાશ્મીરમાં પીડીપી અથવા એનસીને (માની લઈએ કે ત્યાં ફરી ક્યારેક ચૂંટણી થશે) અથવા દિલ્હીમાં આપ અથવા તેલંગણામાં કે ચંદ્રશેખર રાવની ટીઆરએસને મત આપી શકો છો. ત્યાં સુધી કે સાંપ્રદાયિક રીતે રચાયેલા પક્ષો, જેમ કે, ઓલ ઇન્ડિયા મજલિસ એ ઈત્તેહાદુલ મુસલમીન (ઈત્તેહાદ એટલે એકતા) અથવા ઈન્ડિયન મુસ્લિમ લીગ પાસે એવો એજન્ડા નથી જે સમાવેશી બિનસાંપ્રદાયિકતાનો વિરોધ કરતો હોય.
આ પાર્ટીઓમાંથી કોઈ પણ સંપૂર્ણ નથી અને તેમાંના ઘણાનો ઇતિહાસ છે કે તેઓ સત્તામાં હોય ત્યારે લઘુમતીઓનું ઉત્પીડન કરે છે અને તેમના દમનને રોકવામાં અસમર્થ રહી છે. જોકે, માત્ર એક જ પક્ષ છે જે સક્રિયપણે ઉત્પીડન કરવા માંગે છે અને જો તમને તે પ્રકારની કોઈ વસ્તુ જોઈતી હોય તો તમારા માટે માત્ર એક જ પક્ષ છે અને તે છે ભાજપ. કોઈ અન્ય પાર્ટીએ નાગરિકતા પર, તલાક પર, ખાદ્યપદાર્થો પર, વિભાજન પર બહિષ્કરણ કાયદાઓને આગળ ધપાવવાનો પ્રયાસ કર્યો નથી, જેવી રીતે બીજેપીએ ખાસ કરીને 2019 પછી સક્રિય રીતે કર્યું છે.
અન્ય કોઈ પાર્ટી જાણીજોઈને મુસ્લિમોને બાકાત રાખતી નથી: ભાજપના 303 લોકસભા અને 92 રાજ્યસભાના સાંસદોમાંથી એક પણ મુસ્લિમ નથી. આશ્ચર્યજનક રીતે, સમગ્ર ભારતમાં તેના 1000થી વધુ ધારાસભ્યોમાંથી એક પણ મુસ્લિમ નથી. આ ધર્મના આધારે સમાજનું ઇરાદાપૂર્વકનું અને ગણતરીપૂર્વકનું વિભાજન છે, જેને અન્ય કોઈ પક્ષ અમલમાં લાવવા માંગતો નથી, ભલે પછી તે લાભદાયી હોય.
ભાજપ અમુક અર્થમાં પાકિસ્તાનના રાજકીય લેન્ડસ્કેપમાં પાર્ટીઓ જેવું જ છે. ત્યાં તમામ પક્ષો લઘુમતી વિરોધી વલણ ધરાવે છે, ભલે લઘુમતી વસ્તી માત્ર 3 ટકાની આસપાસ છે. 1948માં જિન્નાહના ગુજરી ગયાના છ મહિના બાદ પાકિસ્તાનની બંધારણ સભાને કહેવામાં આવ્યું હતું કે, લઘુમતીઓને તેમનો ધર્મ મુક્તપણે પાળવાનો અધિકાર આપવામાં આવશે. તેમને કહેવામાં આવ્યું હતું કે, બંધારણની ધાર્મિક દિશા એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે છે કે મુસ્લિમો વધુ સમર્પિત અને અનુરૂપ બને. અલબત્ત, આવું બન્યું નથી.
કારણ કે તેઓ ધર્મનિષ્ઠ ન હતા તેવી ધારણા ખોટી હતી અને કોઈ પણ સંજોગોમાં તે રાજ્યની ભૂમિકા નથી, પરંતુ તે સ્પષ્ટ થઈ ગયું કે તે લંગડાઈ ગયું છે ત્યારે તેમનું ધ્યાન લઘુમતીઓ તરફ ગયું. તેમને રાજકીય કાર્યાલયમાંથી બાકાત રાખતા અને પછી સક્રિય રીતે સતાવણી કરતા કાયદાઓની શ્રેણી 1950ના દાયકાના અંતમાં શરૂ થઈ હતી અને 1980ના દાયકા સુધીમાં તે ટોચ પર પહોંચી ગઈ હતી. ત્યાં સુધી કે સમાજવાદી ઝેડ.એ. ભુટ્ટોએ પણ 1974માં અહમદિયા સમુદાય પછીના તેમના બીજા સુધારા સાથે આમાં સહભાગી બન્યા હતા. છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં આ મર્યાદિત હદ સુધી ઊલટું થવાનું શરૂ થયું છે. મુશર્રફ હેઠળ વ્યભિચાર પરનો કાયદો શરિયામાંથી પાછો બિનસાંપ્રદાયિક દંડ સંહિતામાં પાછો ફર્યો હતો, જે પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશ ભારત સાથે શેર કરે છે. કદાચ એ સમજાયું હતું કે ઉત્પીડનનો કોઈ વાસ્તવિક ફાયદો નથી અને રાષ્ટ્ર અને રાજ્યને લાંબા ગાળાનું નુકસાન છે.
બાંગ્લાદેશમાં બંધારણ બિસ્મિલ્લા શ્લોક સાથે શરૂ થાય છે, પરંતુ તે પણ ભારતની જેમ. જેમ કે, ભારત તેની પ્રસ્તાવનામાં બિનસાંપ્રદાયિકતા માટે લેખિતમાં સ્વયંને પ્રતિબદ્ધ કરે છે. આ ઉપરાંત, આગળ કહે છે કે, ‘સાંપ્રદાયિકતા કોઈપણ ધર્મની તરફેણમાં રાજકીય સ્થિતિ, રાજકીય હેતુ માટે ધર્મનો દુરુપયોગ અને ભેદભાવ અથવા દમનને નાબૂદ કરીને ધર્મનિરપેક્ષતાનો સિદ્ધાંત સાકાર થશે. બાંગ્લાદેશમાં પણ સરકાર ભારતની જેમ જ આપખુદશાહી વર્તન કરે છે અને રાજકીય વિપક્ષ અને નાગરિક સમાજને ત્યાં પણ ભારતમાં કરાય છે તે રીતે જ પરેશાન કરવામાં આવે છે.
ભારતીયોને એ જાણીને આનંદ થશે કે હેટેડ વી-ડેમ લિબરલ ડેમોક્રેસી ઇન્ડેક્સમાં બાંગ્લાદેશ આપણા કરતાં પણ નીચે છે. ફ્રીડમ હાઉસના ફ્રીડમ ઇન ધ વર્લ્ડ ઇન્ડેક્સમાં પણ બાંગ્લાદેશ ભારત કરતાં નીચે છે અને બંને દેશ ‘આંશિક રીતે સ્વતંત્ર’ છે. જોકે, આજે બાંગ્લાદેશ ત્રણમાંથી એકમાત્ર રાષ્ટ્ર છે કે જેનો મુખ્ય લઘુમતી સમુદાય સાધનચંદ્ર મજુમદેર દ્વારા કેબિનેટમાં પ્રતિનિધિત્વ ધરાવે છે.
ભારત 2014 પછી એ જ પ્રયોગો કરી રહ્યું છે જે પાકિસ્તાને તેના શરૂઆતના દાયકાઓમાં કર્યા હતા અને નિષ્ફળ ગયા. જોકે, વર્તમાન સમયમાં ભારતની આર્થિક સિદ્ધિઓ મુખ્યત્વે ભાષણબાજીમાં જ છે. તે જાણવું ઉપદેશક છે કે પાકિસ્તાને 1960ના દાયકામાં ઘણીવાર 10 ટકા વૃદ્ધિને સ્પર્શ કર્યો હતો. રાજકીય વૈજ્ઞાનિક હંટિંગ્ટન (સભ્યતાઓના સંઘર્ષની પ્રસિદ્ધિ) દ્વારા ઔયબ ખાનની તુલના ગ્રીક કાયદાશાસ્ત્રીઓ સોલન અને લિકુરગસ સાથે કરવામાં આવી હતી.
અહીંનો મુદ્દો એ છે કે, આર્થિક વૃદ્ધિ ઓછામાં ઓછા ટૂંકા ગાળા માટે, બહિષ્કરણ રાજકારણની સાથે ચાલી શકે છે, પરંતુ લાંબા સમય સુધી નહીં. આધુનિક રાજ્યો કે જેઓ કાયદા અને નીતિના માધ્યમથી નિરંતર ઉત્પીડન પર તેમના પોતાના જ નાગરિકોને લક્ષ્ય બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, જે મિલિશિયા અને લિંચ મોબને ઉછેરવા પ્રોત્સાહિત કરે છે, તેમની સફળતાનો કોઈ રેકોર્ડ નથી. કદાચ આ જ કારણ છે અથવા ઓછામાં ઓછું એક કારણ છે કે, ભારતના રાજકીય પક્ષો એક વિચારધારાના રૂપમાં તેનાથી દૂર રહ્યા છે, પછી ભલે તે ચૂંટણીની દષ્ટિએ લાભદાયી હોય. અલબત્ત, એકને છોડીને બાકીના બધા પક્ષો. – આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
ભારતમાં કટ્ટરતા પર એક પક્ષનો ઈજારો છે. જો તમે સાથી ભારતીયોની ઉત્પીડન અને નિર્દયતાને ટેકો આપવા માંગતા ન હોવ તો તમે કોઈપણ પક્ષોને મત આપી શકો છો. તમિળનાડુમાં બે પક્ષો છે, જૂના ડીએમકેના બંને જૂથો છે, કેરળમાં વિવિધ ડાબેરી જૂથો છે, કર્ણાટકમાં દેવેગૌડાનું જનતા દળ (સેક્યુલર) છે, કદાચ ભારતમાં એકમાત્ર એવો પક્ષ છે જે સાંપ્રદાયિકતા પ્રત્યે તેના દ્વેષની જાહેરાત કરે છે. તેના નામે.
પછી તમારી પાસે એવા વિવિધ જૂથો છે કે જેઓ કોંગ્રેસમાંથી અલગ થઈ ગયા છે, પરંતુ તેનું ઉપનામ જાળવી રાખ્યું છે: બંગાળમાં ટીએમસી, મહારાષ્ટ્રમાં એનસીપી અને આંધ્ર પ્રદેશમાં વાયએસઆરસીપી. તે અલગ-અલગ પાર્ટીઓ છે, પરંતુ બ્રાન્ડની ઓળખને કારણે તેમના નામ પર કોંગ્રેસ છે, પણ કદાચ તેમના અનુયાયીઓને ખાતરી આપવા માટે કે તેમની મૂળ વિચારધારા મધરશિપથી અલગ નથી. પછી રાષ્ટ્રીય સ્તરે બેશક કોંગ્રેસ છે.
તમે કાશ્મીરમાં પીડીપી અથવા એનસીને (માની લઈએ કે ત્યાં ફરી ક્યારેક ચૂંટણી થશે) અથવા દિલ્હીમાં આપ અથવા તેલંગણામાં કે ચંદ્રશેખર રાવની ટીઆરએસને મત આપી શકો છો. ત્યાં સુધી કે સાંપ્રદાયિક રીતે રચાયેલા પક્ષો, જેમ કે, ઓલ ઇન્ડિયા મજલિસ એ ઈત્તેહાદુલ મુસલમીન (ઈત્તેહાદ એટલે એકતા) અથવા ઈન્ડિયન મુસ્લિમ લીગ પાસે એવો એજન્ડા નથી જે સમાવેશી બિનસાંપ્રદાયિકતાનો વિરોધ કરતો હોય.
આ પાર્ટીઓમાંથી કોઈ પણ સંપૂર્ણ નથી અને તેમાંના ઘણાનો ઇતિહાસ છે કે તેઓ સત્તામાં હોય ત્યારે લઘુમતીઓનું ઉત્પીડન કરે છે અને તેમના દમનને રોકવામાં અસમર્થ રહી છે. જોકે, માત્ર એક જ પક્ષ છે જે સક્રિયપણે ઉત્પીડન કરવા માંગે છે અને જો તમને તે પ્રકારની કોઈ વસ્તુ જોઈતી હોય તો તમારા માટે માત્ર એક જ પક્ષ છે અને તે છે ભાજપ. કોઈ અન્ય પાર્ટીએ નાગરિકતા પર, તલાક પર, ખાદ્યપદાર્થો પર, વિભાજન પર બહિષ્કરણ કાયદાઓને આગળ ધપાવવાનો પ્રયાસ કર્યો નથી, જેવી રીતે બીજેપીએ ખાસ કરીને 2019 પછી સક્રિય રીતે કર્યું છે.
અન્ય કોઈ પાર્ટી જાણીજોઈને મુસ્લિમોને બાકાત રાખતી નથી: ભાજપના 303 લોકસભા અને 92 રાજ્યસભાના સાંસદોમાંથી એક પણ મુસ્લિમ નથી. આશ્ચર્યજનક રીતે, સમગ્ર ભારતમાં તેના 1000થી વધુ ધારાસભ્યોમાંથી એક પણ મુસ્લિમ નથી. આ ધર્મના આધારે સમાજનું ઇરાદાપૂર્વકનું અને ગણતરીપૂર્વકનું વિભાજન છે, જેને અન્ય કોઈ પક્ષ અમલમાં લાવવા માંગતો નથી, ભલે પછી તે લાભદાયી હોય.
ભાજપ અમુક અર્થમાં પાકિસ્તાનના રાજકીય લેન્ડસ્કેપમાં પાર્ટીઓ જેવું જ છે. ત્યાં તમામ પક્ષો લઘુમતી વિરોધી વલણ ધરાવે છે, ભલે લઘુમતી વસ્તી માત્ર 3 ટકાની આસપાસ છે. 1948માં જિન્નાહના ગુજરી ગયાના છ મહિના બાદ પાકિસ્તાનની બંધારણ સભાને કહેવામાં આવ્યું હતું કે, લઘુમતીઓને તેમનો ધર્મ મુક્તપણે પાળવાનો અધિકાર આપવામાં આવશે. તેમને કહેવામાં આવ્યું હતું કે, બંધારણની ધાર્મિક દિશા એ સુનિશ્ચિત કરવા માટે છે કે મુસ્લિમો વધુ સમર્પિત અને અનુરૂપ બને. અલબત્ત, આવું બન્યું નથી.
કારણ કે તેઓ ધર્મનિષ્ઠ ન હતા તેવી ધારણા ખોટી હતી અને કોઈ પણ સંજોગોમાં તે રાજ્યની ભૂમિકા નથી, પરંતુ તે સ્પષ્ટ થઈ ગયું કે તે લંગડાઈ ગયું છે ત્યારે તેમનું ધ્યાન લઘુમતીઓ તરફ ગયું. તેમને રાજકીય કાર્યાલયમાંથી બાકાત રાખતા અને પછી સક્રિય રીતે સતાવણી કરતા કાયદાઓની શ્રેણી 1950ના દાયકાના અંતમાં શરૂ થઈ હતી અને 1980ના દાયકા સુધીમાં તે ટોચ પર પહોંચી ગઈ હતી. ત્યાં સુધી કે સમાજવાદી ઝેડ.એ. ભુટ્ટોએ પણ 1974માં અહમદિયા સમુદાય પછીના તેમના બીજા સુધારા સાથે આમાં સહભાગી બન્યા હતા. છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં આ મર્યાદિત હદ સુધી ઊલટું થવાનું શરૂ થયું છે. મુશર્રફ હેઠળ વ્યભિચાર પરનો કાયદો શરિયામાંથી પાછો બિનસાંપ્રદાયિક દંડ સંહિતામાં પાછો ફર્યો હતો, જે પાકિસ્તાન અને બાંગ્લાદેશ ભારત સાથે શેર કરે છે. કદાચ એ સમજાયું હતું કે ઉત્પીડનનો કોઈ વાસ્તવિક ફાયદો નથી અને રાષ્ટ્ર અને રાજ્યને લાંબા ગાળાનું નુકસાન છે.
બાંગ્લાદેશમાં બંધારણ બિસ્મિલ્લા શ્લોક સાથે શરૂ થાય છે, પરંતુ તે પણ ભારતની જેમ. જેમ કે, ભારત તેની પ્રસ્તાવનામાં બિનસાંપ્રદાયિકતા માટે લેખિતમાં સ્વયંને પ્રતિબદ્ધ કરે છે. આ ઉપરાંત, આગળ કહે છે કે, ‘સાંપ્રદાયિકતા કોઈપણ ધર્મની તરફેણમાં રાજકીય સ્થિતિ, રાજકીય હેતુ માટે ધર્મનો દુરુપયોગ અને ભેદભાવ અથવા દમનને નાબૂદ કરીને ધર્મનિરપેક્ષતાનો સિદ્ધાંત સાકાર થશે. બાંગ્લાદેશમાં પણ સરકાર ભારતની જેમ જ આપખુદશાહી વર્તન કરે છે અને રાજકીય વિપક્ષ અને નાગરિક સમાજને ત્યાં પણ ભારતમાં કરાય છે તે રીતે જ પરેશાન કરવામાં આવે છે.
ભારતીયોને એ જાણીને આનંદ થશે કે હેટેડ વી-ડેમ લિબરલ ડેમોક્રેસી ઇન્ડેક્સમાં બાંગ્લાદેશ આપણા કરતાં પણ નીચે છે. ફ્રીડમ હાઉસના ફ્રીડમ ઇન ધ વર્લ્ડ ઇન્ડેક્સમાં પણ બાંગ્લાદેશ ભારત કરતાં નીચે છે અને બંને દેશ ‘આંશિક રીતે સ્વતંત્ર’ છે. જોકે, આજે બાંગ્લાદેશ ત્રણમાંથી એકમાત્ર રાષ્ટ્ર છે કે જેનો મુખ્ય લઘુમતી સમુદાય સાધનચંદ્ર મજુમદેર દ્વારા કેબિનેટમાં પ્રતિનિધિત્વ ધરાવે છે.
ભારત 2014 પછી એ જ પ્રયોગો કરી રહ્યું છે જે પાકિસ્તાને તેના શરૂઆતના દાયકાઓમાં કર્યા હતા અને નિષ્ફળ ગયા. જોકે, વર્તમાન સમયમાં ભારતની આર્થિક સિદ્ધિઓ મુખ્યત્વે ભાષણબાજીમાં જ છે. તે જાણવું ઉપદેશક છે કે પાકિસ્તાને 1960ના દાયકામાં ઘણીવાર 10 ટકા વૃદ્ધિને સ્પર્શ કર્યો હતો. રાજકીય વૈજ્ઞાનિક હંટિંગ્ટન (સભ્યતાઓના સંઘર્ષની પ્રસિદ્ધિ) દ્વારા ઔયબ ખાનની તુલના ગ્રીક કાયદાશાસ્ત્રીઓ સોલન અને લિકુરગસ સાથે કરવામાં આવી હતી.
અહીંનો મુદ્દો એ છે કે, આર્થિક વૃદ્ધિ ઓછામાં ઓછા ટૂંકા ગાળા માટે, બહિષ્કરણ રાજકારણની સાથે ચાલી શકે છે, પરંતુ લાંબા સમય સુધી નહીં. આધુનિક રાજ્યો કે જેઓ કાયદા અને નીતિના માધ્યમથી નિરંતર ઉત્પીડન પર તેમના પોતાના જ નાગરિકોને લક્ષ્ય બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે, જે મિલિશિયા અને લિંચ મોબને ઉછેરવા પ્રોત્સાહિત કરે છે, તેમની સફળતાનો કોઈ રેકોર્ડ નથી. કદાચ આ જ કારણ છે અથવા ઓછામાં ઓછું એક કારણ છે કે, ભારતના રાજકીય પક્ષો એક વિચારધારાના રૂપમાં તેનાથી દૂર રહ્યા છે, પછી ભલે તે ચૂંટણીની દષ્ટિએ લાભદાયી હોય. અલબત્ત, એકને છોડીને બાકીના બધા પક્ષો.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.