નવી દિલ્હી: સુપ્રીમ કોર્ટે ગુરુવારે તા. 15 ફેબ્રુઆરી ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સ્કીમને ‘ગેરબંધારણીય’ ગણાવીને તેની માન્યતા રદ કરી છે. સર્વોચ્ચ અદાલતે તેના નિર્ણયમાં એ પણ સ્વીકાર્યું કે ચૂંટણી બોન્ડની ગુપ્તતા કલમ 19(1)(a) હેઠળ માહિતીના અધિકારનું ઉલ્લંઘન છે. ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ ડીવાય ચંદ્રચુડે કહ્યું કે ચૂંટણી બોન્ડ મૂળભૂત અધિકારોનું ઉલ્લંઘન કરે છે અને કાળા નાણાંને કાબૂમાં લેવાનો એકમાત્ર રસ્તો નથી. સુપ્રીમ કોર્ટે બેંકોને ઈલેક્ટોરલ બોન્ડનું વેચાણ બંધ કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે (SupremeCourt) સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (SBI)ને 5 વર્ષ પહેલા ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ (ElectoralBonds) સ્કીમની શરૂઆતથી લઈને અત્યાર સુધીમાં કયા પક્ષને કેટલા ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ જારી કર્યા છે તેની માહિતી આપવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે. SBIએ ત્રણ સપ્તાહની અંદર ચૂંટણી પંચને (ElectionCommission) ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ દ્વારા રાજકીય પક્ષો (PoliticalParties) દ્વારા મેળવેલા દાનની (Donation) વિગતો આપવાની રહેશે.
સર્વોચ્ચ અદાલતે એસબીઆઈને તેની વેબસાઈટ પર ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સંબંધિત માહિતી પ્રકાશિત કરવાનો પણ નિર્દેશ આપ્યો છે. તમને જણાવી દઈએ કે CJIની અધ્યક્ષતાવાળી પાંચ જજોની બંધારણીય બેંચે ગયા વર્ષે 2 નવેમ્બરે આ મામલે પોતાનો નિર્ણય સુરક્ષિત રાખ્યો હતો.
CJI DY ચંદ્રચુડ ઉપરાંત સુપ્રીમ કોર્ટની બંધારણીય બેંચમાં જસ્ટિસ સંજીવ ખન્ના, જસ્ટિસ બીઆર ગવઈ, જસ્ટિસ જેબી પારડીવાલા અને જસ્ટિસ મનોજ મિશ્રા સામેલ હતા. SBIએ રાજકીય પક્ષો દ્વારા રોકાયેલા ચૂંટણી બોન્ડની વિગતો પણ સબમિટ કરવાની રહેશે.
ઈલેક્ટોરલ બોન્ડની રોકડ રકમ ખરીદનારના ખાતામાં પરત કરવાની રહેશે. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું, ,કોર્પોરેટ ડોનર્સની માહિતી ચૂંટણી બોન્ડ દ્વારા જાહેર કરવી જોઈએ. કારણ કે કંપનીઓ દ્વારા રાજકીય પક્ષોને આપવામાં આવતું ચૂંટણી દાન સંપૂર્ણપણે ‘નફા માટે નફા’ની શક્યતા પર આધારિત છે.
ચૂંટણી બોન્ડ યોજના શું છે?
રાજકીય દાનમાં પારદર્શિતા લાવવાની પહેલના ભાગરૂપે, કેન્દ્ર સરકારે 2 જાન્યુઆરી 2018ના રોજ ચૂંટણી બોન્ડ યોજનાની જાહેરાત કરી હતી. ભારતીય નાગરિક અથવા ભારતમાં રચાયેલ અથવા સ્થપાયેલ કોઈપણ વ્યવસાય, સંગઠન અથવા કોર્પોરેશન કોઈપણ વ્યક્તિ દ્વારા ભારતીય સ્ટેટ બેંક (SBI) ની અધિકૃત શાખાઓમાંથી ચૂંટણી બોન્ડ ખરીદી શકાય છે.
ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ રૂ. 1000, રૂ. 10000, રૂ. 1 લાખ, રૂ. 10 લાખ અને રૂ. 1 કરોડના ગુણાંકમાં વેચાયા હતા. રાજકીય પક્ષને દાન આપવા માટે KYC સાથે લિંક એકાઉન્ટ દ્વારા ખરીદી શકાય છે. રાજકીય પક્ષોએ તેમના મુદ્દાના 15 દિવસની અંદર આને એનકેશ કરવાનું હતું.
ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ દ્વારા દાન આપનાર દાતાનું નામ અને અન્ય માહિતી નોંધવામાં આવી ન હતી અને આ રીતે દાતા ગુપ્ત બની ગયા હતા. કોઈપણ વ્યક્તિ અથવા કંપની દ્વારા ખરીદી શકાય તેવા ઈલેક્ટોરલ બોન્ડની સંખ્યા પર કોઈ મર્યાદા ન હતી.
કેન્દ્રએ ઈલેક્ટોરલ બોન્ડ સ્કીમ લાવવા માટે લોકોનું પ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ 1951, કંપની એક્ટ 2013, ઈન્કમ ટેક્સ એક્ટ 1961 અને ફોરેન કોન્ટ્રીબ્યુશન રેગ્યુલેશન એક્ટ 2010માં સુધારો કર્યો હતો. સંસદ દ્વારા પસાર થયા પછી 29 જાન્યુઆરી 2018 ના રોજ ચૂંટણી બોન્ડ યોજનાને સૂચિત કરવામાં આવી હતી.
