બિહાર વિધાનસભા ચૂંટણીના પરિણામો સાથે પ્રશાંત કિશોરની જન સૂરજ પાર્ટી (JSP) ની આશાઓ પર પાણી ફરી વળ્યું છે. JSP એક પણ બેઠક જીતી શકી નથી, જ્યારે એક્ઝિટ પોલમાં 0-5 બેઠકો જીતવાની આગાહી કરવામાં આવી હતી. સૌથી નોંધપાત્ર વાત એ છે કે, પ્રશાંત કિશોરના સૌથી મજબૂત ઉમેદવારો પણ એટલા સ્પર્ધાત્મક નથી. એવી અપેક્ષા હતી કે વિધાનસભા પેટાચૂંટણીમાં 10 ટકાથી વધુ મત મેળવનાર પ્રશાંત કિશોર ઓછામાં ઓછા વોટ કટર તરીકે ઉભરી આવશે. પરંતુ એવું બન્યું નહીં.
જનસુરાજ રેલીઓમાં પ્રશાંત કિશોરને સાંભળવા માટે ઉમટી પડેલી ભીડ સતત NDA અને મહાગઠબંધન બંનેને નુકસાન પહોંચાડવાની તેમની ક્ષમતાની પુષ્ટિ કરતી હતી. જોકે, પરિણામોને જોતાં એવું લાગે છે કે પ્રશાંત કિશોરના દાવા ફક્ત હવામાં જ હતા. પ્રશ્ન એ ઊભો થાય છે શું તેઓ તેમના ચૂંટણી પ્રચારના વચનો પૂરા કરશે?
પ્રશાંત કિશોરે વચન આપ્યું હતું કે જો JDU 25 થી વધુ બેઠકો જીતશે તો તે નિવૃત્ત થઈ જશે
ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન પ્રશાંત કિશોરે દાવો કર્યો હતો કે જનતા દળ યુનાઇટેડ આ વિધાનસભા ચૂંટણીમાં 25 થી વધુ બેઠકો જીતી શકશે નહીં. જો એવું નહીં થાય, તો પોતે નિવૃત્ત થઈ જશે. જો મારી પાર્ટી સત્તામાં આવે તો પણ, જો JDU 25 થી વધુ બેઠકો જીતે છે, તો હું નિવૃત્ત થઈશ.
અર્થ સ્પષ્ટ હતો તેઓ પોતાના શબ્દોમાં સંપૂર્ણ વિશ્વાસ ધરાવતા હતા. જોકે, રાજકારણમાં આવી ઘટનાઓ બને છે. બિહારના નાયબ મુખ્યમંત્રી સમ્રાટ ચૌધરીએ પણ આવું જ વચન આપ્યું છે અને તેને પૂર્ણ કર્યું છે. તેથી પ્રશાંત કિશોર ચોક્કસપણે દબાણમાં રહેશે. થોડા દિવસો પહેલા પ્રશાંત કિશોરે પણ એક નિવેદનમાં કહ્યું હતું કે તેઓ આગામી પાંચ વર્ષ સુધી લોકો વચ્ચે લડતા રહેશે. પરંતુ તે પહેલાં કિશોરે ચોક્કસપણે વિચારવું જોઈએ કે તેમને આટલી કારમી હાર કેમ સહન કરવી પડી.
તેજસ્વી સામે ચૂંટણી ન લડીને વિશ્વાસ તોડ્યો
જનસુરાજની નિષ્ફળતાનું સૌથી મોટું કારણ પ્રશાંત કિશોર દ્વારા તેજસ્વી યાદવને પડકાર ફેંકવો અને પછી પીછેહઠ કરવી હતી. આ ઘટના પછી, જનતા તેમને એક વ્યવસાયી વ્યક્તિ તરીકે સમજવા લાગી. “બિહારમાં નવો સૂર્ય લાવવાનો દાવો કરનાર કિશોર” પોતાને વૈકલ્પિક નેતા તરીકે સ્થાપિત કરવાની સુવર્ણ તક ગુમાવી ગયો. 9 ઓક્ટોબરના રોજ એક પત્રકાર પરિષદમાં તેમણે કહ્યું, “પંડિતે કહ્યું કે 51 નંબર શુભ છે, હું રાઘોપુરથી ચૂંટણી લડી શકું છું.”
આ પડકાર તેજસ્વીના “ભાઈ-ભત્રીજાવાદ” અને “ખોટા વચનો” (જેમ કે દરેક ઘર માટે નોકરીઓ) પર નિર્દેશિત હતો. કિશોરે જાહેર કર્યું, “તેજસ્વીનું ભાગ્ય રાહુલ ગાંધી જેવું હશે, હું તેમના ગઢમાં ચૂંટણી લડીશ.” જો આ સ્પર્ધા થઈ હોત તો પ્રશાંત કિશોરની બિહારમાં તે જ રીતે ચર્ચા થઈ હોત જે રીતે અરવિંદ કેજરીવાલ 2014 માં વારાણસીથી નરેન્દ્ર મોદી સામે ઉમેદવારી જાહેર કરીને પ્રખ્યાત થયા હતા.
મોદી અને શાહ વિરુદ્ધ ન બોલ્યા
તેમણે નરેન્દ્ર મોદી અને અમિત શાહ જેવા કેન્દ્રીય નેતાઓ પર સીધો હુમલો કરવાનું ટાળ્યું. જનતાને લાગ્યું કે કિશોર ભાજપની બી-ટીમ તરીકે કામ કરી રહ્યા છે, કારણ કે દરેક વિપક્ષી નેતા મોદી અને શાહ વિરુદ્ધ ઝેર ઓકતા હતા. પ્રશાંત કિશોરે અરવિંદ કેજરીવાલના નેતૃત્વને અનુસરીને દરેક સમસ્યા માટે શાહ અને મોદીને દોષી ઠેરવવા જોઈતા હતા. આ રણનીતિના કેટલાક પરિણામો આવ્યા હોત. જોકે, બિહારમાં મોદી અને નીતિશ કુમારના સમર્થનની લહેરને જોતાં, તે કદાચ કામ ન કરે.
અશોક ચૌધરી અને સમ્રાટ ચૌધરી વિરુદ્ધ વાતાવરણ બનાવી શક્યા નહીં
પ્રશાંત કિશોરે ભાજપના નેતા સમ્રાટ ચૌધરી (નાયબ મુખ્યમંત્રી) અને જેડીયુ નેતા અશોક ચૌધરી (મંત્રી) સહિત અગ્રણી એનડીએ નેતાઓ પર ભ્રષ્ટાચારના ગંભીર આરોપો લગાવ્યા હતા. જોકે, કિશોરે તેમના આરોપો ફક્ત એક પત્રકાર પરિષદ સુધી મર્યાદિત રાખ્યા હતા. તેમણે સકારાત્મક રાજકારણ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. જો તેમણે ભ્રષ્ટાચારનો મુદ્દો એ જ તીવ્રતાથી ઉઠાવ્યો હોત જે રીતે તેમણે જનતામાં વિકાસ, શિક્ષણ અને આરોગ્યની ચર્ચા કરી હોત, તો કદાચ પરિસ્થિતિ અલગ હોત.
જાતિના રાજકારણમાં ભાગ ન લેવાનું વચન નિભાવ્યું નહીં
પ્રશાંત કિશોરે દાવો કર્યો હતો કે તેઓ જાતિગત રાજકારણમાં જોડાશે નહીં, પરંતુ તેમણે બરાબર વિરુદ્ધ કર્યું. ટિકિટ વહેંચતી વખતે તેમણે જાતિ અને ધર્મના આધારે ઉમેદવારોની પસંદગી વ્યક્તિગત રીતે કરી હતી. 2022 માં JSP શરૂ કરતી વખતે કિશોરે દાવો કર્યો હતો કે તેમનો પક્ષ “પારદર્શિતા, વિકાસ અને જાતિવિહીન રાજકારણ”નું પ્રતીક બનશે. આ વિરોધાભાસે કિશોરની વિશ્વસનીયતા પર સવાલ ઉઠાવ્યા જ નહીં પરંતુ બિહારના રાજકારણની કઠોર વાસ્તવિકતાને પણ ઉજાગર કરી.
દારૂબંધીનો વિરોધ કરવા બદલ મુશ્કેલીમાં મુકાયા
પ્રશાંત કિશોરે દારૂબંધીનો વિરોધ કરીને મહિલાઓનો દુશ્મન બનાવી દીધો. આરજેડીએ પણ દારૂબંધી અંગે મધ્યમ માર્ગ અપનાવ્યો, કહ્યું કે તેઓ સત્તામાં આવ્યા પછી તેની સમીક્ષા કરશે. જોકે, કિશોરે ખુલ્લેઆમ કહ્યું કે તેઓ તેમના કાર્યકાળના પહેલા 24 કલાકમાં દારૂબંધીનો અંત લાવશે.
2016 માં લાગુ કરાયેલી નીતિશ કુમારની દારૂબંધી નીતિ મહિલાઓની સલામતી અને કૌટુંબિક સુખનું પ્રતીક બની ગઈ છે. સ્પષ્ટપણે કિશોરનો આ નીતિનો વિરોધ રાજકીય રીતે આત્મઘાતી સાબિત થયો. યુવાનોને આકર્ષવાના પ્રયાસમાં તેમણે બિહારની 50% મહિલા મતદારોને ગુસ્સે કર્યા.
