ઇન્ટરનેટનો વ્યાપ વધ્યો, ખાસ કરીને મોબાઇલ ફોન પર ઇન્ટરનેટનું ચલણ વધ્યું, સોશ્લય મીડિયાનો વ્યાપ વધ્યો પછી ડેટા એ એક અગત્યનો શબ્દ બની ગયો છે. આ ડેટાનો અર્થ આમ તો આંકડા, માહિતી એ પ્રકારનો થાય છે પરંતુ ઇન્ટરનેટના સંદર્ભમાં તે ઇન્ટરનેટ પર જે-તે એપ્લિકેશન, સોશ્યલ મીડિયા પ્લેટફોર્મના વપરાશકારો કે વેબસાઇટના વિઝિટરોની માહિતી એવો થાય છે. તેમના નામ, ફોન નંબરો, ઇ-મેઇલ આઇડી વગેરે તેમના પર્સનલ ડેટા કહેવાય છે અને આ ડેટાનું રક્ષણ એ એક મહત્વનો મુદ્દો છે. બેંક ખાતા નંબરો, ડેબિટ કે ક્રેડિટ કાર્ડની માહિતી વગેરે તો ખૂબ જ સંવેદનશીલ માહિતી છે અને તે ગોપનીય રાખવું તો ખૂબ જ જરૂરી હોય છે.
કેટલીક વેબસાઇટો, સોશ્યલ મીડિયા સાઇટો વગેરે પાસેથી તેમના યુઝરોના ફોન નંબરો કે ઇ-મેઇલ આઇડી જેવા ડેટા ટેલિ માર્કેટિંગ કંપનીઓને લીક થઇ ગયા હોવાના બનાવો બન્યા છે. ફેસબુક જેવી મહાકાય અને અગ્રણી સોશ્યલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ કંપની પણ આ બાબતે મોટા વિવાદમાં સપડાઇ ચુકી છે ત્યારે યુઝરોના ડેટાનું રક્ષણ એ આખા વિશ્વમાં આજે એક મોટો સંવેદનશીલ મુદ્દો બની ગયો છે. અનેક યુરોપિયન દેશોએ આ બાબતે ટેક જાયન્ટ કંપનીઓ પ્રત્યે કડક વલણ અપનાવવાનું ચાલુ કર્યું છે. ભારત સરકારે પણ પોતાના દેશના ઇન્ટરનેટ યુઝરોના ડેટાના રક્ષણ માટે સભાન પ્રયાસો શરૂ કર્યા છે. ભારત એ કરોડોની સંખ્યામાં ઇન્ટરનેટ વપરાશકારો ધરાવતો દેશ છે અને તેથી ડેટા પ્રોટેકશન બાબતે કડકાઇ જરૂરી છે.
સરકારે હાલમાં એક નવા ડેટા પ્રાઇવસી કાયદાની દરખાસ્ત મૂકી હતી જે યુઝરોના પર્સનલ ડેટાને કેટલાક વિદેશોમાં ટ્રાન્સફર કરવા અને સંગ્રહ કરવાની પરવાનગી આપે છે જો કે તે સાથે નિયમભંગ કરનાર માટે વધુ મોટા દંડની જોગવાઇ આ દરખાસ્તમાં છે.સરકાર દ્વારા રજૂ કરવામાં આવેલ ડિજિટલ પર્સનલ ડેટા પ્રોટેકશન ખરડો ૨૦૨૨ એ ગૂગલ, એમેઝોન, ફેસબુક તથા અન્ય વૈશ્વિક કંપનીઓ માટે મોટી રાહતરૂપ બની રહેશે, જે ખરડો તેની જૂની આવૃતિનું સ્થાન લઇ રહ્યો છે. જૂના અને પાછા ખેંચાયેલા ખરડામાં સરહદ પારના ડેટા પ્રવાહ માટે ઘણા કડક નિયમો હતા તેના કારણે મોટી ટેક કંપનીઓ માટે મુશ્કેલી સર્જાઇ રહી હતી.
આ નવા ખુલ્લા મૂકવામાં આવેલા આ ખરડામાં જણાવવામાં આવ્યું છે કે સરકાર એ દેશો કે પ્રદેશોના નામો જાહેર કરશે જ્યાં કોઇ કંપની પોતાના ગ્રાહકોના ડેટા ટ્રાન્સફર કરી શકે છે. આ નવો ખરડો જાહેર જનતાના સૂચનો મંગાવવા માટે ખુલ્લો મૂકવામાં આવ્યો છે. આ નવો ખરડો એકવાર સંસદ મંજૂર કરે તેના પછી કાયદો બનશે. આ નવા સૂચિત કાયદામાં એવી જોગવાઇ છે કે પર્સનલ ડેટા ભેગો કરતા પહેલા કંપનીઓને ગ્રાહકોની મંજૂરી લેવી પડશે અને જે વ્યક્તિ કે કંપની ડેટાની ગોપનીયતાનો ભંગ અકસ્માતે ખુલ્લા થઇ જવા, શેરિંગ, અદલા બદલી વગેરે વડે કરે અથવા તો પર્સનલ ડેટા નાશ પામે તેવા સંજોગોમાં તેમને રૂ. પ૦૦ કરોડ જેટલા દંડની જોગવાઇ આ ખરડામાં કરવામાં આવી છે.
કંપનીઓને ફક્ત ચોક્કસ સમય માટે જ ભેગો કરાયેલા ડેટા સંગ્રહ કરવાની છૂટ રહેશે. આ પહેલા ૨૦૧૯માં જારી કરવામાં આવેલા પર્સનલ ડેટા પ્રોટેકશન ખરડામાં રૂ. ૧૫ કરોડ અથવા કંપનીના વૈશ્વિક ટર્નઓવરના ૪ ટકા જેટલા દંડની જોગવાઇ હતી. કંપનીઓને તેમના યુઝરોનો ડેટા વિદેશમાં પ્રોસેસ અને સ્ટોર કરવા મોકલવા બાબતે નિયમો વ્યવહારુ કારણોસર હળવા બનાવાયા છે પરંતુ ડેટા બ્રીચ અંગે જંગી દંડની જોગવાઇ કરવામાં આવી છે તે યોગ્ય જ છે. જૂનો ખરડો સરકારે આ વર્ષે ઓગસ્ટમાં પાછો ખેંચી લીધો હતો અને તેને સ્થાને આ નવો ડેટા રક્ષણ ખરડો આવી રહ્યો છે.
આ ખરડાનો હેતુ એ છે કે કંપનીઓ ડિજિટલ પર્સનલ ડેટાનું પ્રોસેસિંગ એ રીતે કરે કે જે પોતાના અંગત ડેટાના રક્ષણ કરવાના વ્યક્તિઓના અધિકારનું રક્ષણ કરે એ મુજબ આ સૂચિત ખરડા અંગેની ખુલાસા નોંધમાં જણાવાયું છે. આ નવા ખરડામાં ડેટા પ્રોટેકશન બોર્ડ ઓફ ઇન્ડિયાની સ્થાપના કરવાની દરખાસ્ત છે, જે આ ખરડાની જોગવાઇઓ મુજબ કાર્યવાહીઓ ચલાવશે. આ ખરડામાં ડેટા ફંકશનરીઓ માટે એક ગ્રેડેડ પેનલ્ટી સિસ્ટમની જોગવાઇ કરવાની દરખાસ્ત છે જે ફંકશનરીઓ કાયદાની જોગવાઇઓ મુજબ ડેટા માલિકોના અંગત ડેટાનું પ્રોસેસિંગ કરશે. આ જ પેનલ્ટીઓ ડેટા પ્રોસેસરને પણ લાગુ પડશે, જેઓ ડેટા ફંકશનરીઓ વતી ડેટા પ્રોસેસ કરે છે. જો ડેટા ફંકશનરી કે ડેટા પ્રોસેસર તેના કબજા હેઠળના અંગત ડેટાઓના રક્ષણ કરવામાં નિષ્ફળ જશે તો તેવા સંજોગોમાં તેમને રૂ. ૨૫૦ કરોડના દંડની જોગવાઇ છે.
આ ભંગની જાણ બોર્ડ અને ડેટા ઓનરને કરવામાં નિષ્ફળતા બદલ ડેટા ફંકશનરી અથવા ડેટા પ્રોસેસરને રૂ. ૨૦૦ કરોડના દંડની દરખાસ્ત છે. આ ખરડા બાબતે પ્રજાના સૂચનો, અભિપ્રાયો મંગાવવામાં આવ્યા છે અને તે ૧૭ ડિસેમ્બર સુધીમાં મોકલી દેવાના રહેશે. આ બાબતના નિષ્ણાતો તરફથી જ અભિપ્રાય સરકારને મળશે અને તેઓ મોટે ભાગે સરકારના આ સૂચિત પગલાને ટેકો જ આપશે એમ માનવામાં આવે છે. આપણે અગાઉ જ જોયું તેમ આજે ઇન્ટરનેટના વધેલા વ્યાપની સાથે યુઝરોના ડેટાનું રક્ષણ એ એક અગત્યનો મુદ્દો બની ગયો છે. યુઝરોના કે ગ્રાહકોના ડેટા લીક થાય તો તેનો દુરૂપયોગ થાય, તેમની સાથે ફ્રોડ થાય તેવી ઘણી શક્યતાઓ રહેલી છે અને આથી જ ઇન્ટરનેટ યુઝરોના ડેટાના રક્ષણની અગત્યતા ખૂબ વધી ગઇ છે.
