ગતાંક થી આગળ …. ગયા અઠવાડિયાનો લેખ વાંચ્યા પછી, ઘણા મિત્રો સાથે જે ચર્ચા થઈ તેમાં મુખ્યત્વે બે સવાલ સામે આવ્યા. પહેલો સવાલ હતો, ક્ષર અને અક્ષરની સમજૂતી બાબતનો. ઘણા મિત્રો ગીતામાં દર્શાવેલ આ સમજૂતીમાં સહમત હતા પરંતુ અક્ષરાતીત શબ્દ ગીતામાં દર્શાવ્યો નથી તે બાબત પર વધુ પ્રકાશ પાડવા વિનંતી કરી હતી. આ તમામ મિત્રોને હું ત્યાર પછીના શ્લોકના ગૂઢાર્થ સમજવા વિનંતી કરું છું અને સાથે જ સ્વેતાશ્વતર ઉપનિષદ ૬.૩ તરફ ધ્યાન દોરું છું. તે મુજબ “અક્ષરપુરુષ, વૃષ્ટિ રચવા રૂપ કર્મ કરીને તેમાંથી નિવૃત્ત થઇ જાય છે અને ફરીથી પોતાના અવ્યય (અક્ષરાતીત) તત્ત્વમાં ભળી જાય છે.” અક્ષરાતીત એ અક્ષરની ઉપરનું શ્રેષ્ઠ સ્થાન છે.
બીજો સવાલ હતો “નાસા” ની સ્વીકૃતિ બાબતનો. આના માટે હું આપ સૌને નાસાની official site જોવા વિનંતી કરું છું. સૂર્યમાંથી નીકળતા electromagnetic wavesને sound waves માં તબદીલ કરીને આ નાદને નાસાના સેન્ટર “Nasa Godard visiters center in greenbelt Maryland” માં મૂકવામાં આવ્યો છે. હવે આગળ વધીએ.. આગળ વધતા પહેલાં આ લેખમાં રસ ધરાવનાર તમામને મારી નમ્ર વિનંતી કે ‘સત્સંગ’ની દરેક ધારાવાહિકની પૂર્તિ સાચવી રાખે. દરેક લેખમાં આકૃતિ દ્વારા જે સમજાવવામાં આવશે તેનો બીજા લેખોમાં પણ ઉપયોગ કરવામાં આવશે.
ગીતાજી અધ્યાય ૮ (૧૮, ૧૯, ૨૦) માં દર્શાવેલ ‘વ્યક્તિ’, ‘વ્યક્ત’ અને ‘અવ્યક્ત’ ની ૐ દ્વારા સમજ: ગીતાજીના આઠમા અધ્યાયના શ્લોક ૧૮ થી ૨૦માં સમજાવ્યું છે કે, “બ્રહ્માના દિવસના આરંભ સમયે બધા ‘જીવો (વ્યક્તિ)’, ‘અવ્યક્ત’ દશામાંથી ‘વ્યક્ત’ થાય છે અને પાછી જ્યારે બ્રહ્માની રાત પડે ત્યારે પુન: ‘અવ્યક્ત’ દશાને પામે છે. આ સિવાય તેનાથી પર એક ‘અવ્યક્ત પ્રકૃતિ’ છે જે શાશ્વત (સનાતન) છે અને આ ‘વ્યક્ત’ થી પર છે. તે સર્વોપરી અને કદાપિ નષ્ટ નહીં થાય તેવી છે. જ્યારે આ જગતમાંનું બધું જ નાશ પામે છે ત્યારે પણ તે તેમ જ રહે છે.”
આ શ્લોકને ૐ અક્ષર દ્વારા અહીં આપેલ આકૃતિમાં સમજાવ્યો છે. આ સાથે અગાઉના લેખની આકૃતિ જોશો તો તેમાં જે જીવકોટિ છે તે જીવો અથવા વ્યક્તિનું સ્થાન છે. દેવકોટિ અને ઇશકોટિમાં પરમાત્માના અવતારો કે જે પરમાત્માનું ‘વ્યક્ત’ સ્વરૂપ કહેવાય છે તેનું સ્થાન છે. આની ઉપર જે માત્રા છે તે ‘અવ્યક્ત’ પ્રકૃતિ અને જે બિંદુ છે તે ‘અવ્યક્ત’ એટલે કે પરમાત્માનું સ્થાન છે. વિવિધ લોક, વિવિધ મુક્તિ અને મોક્ષની અક્ષર દ્વારા સમજણ: આ સમજણ કેળવવા માટે પ્રથમ આપણે સ્થૂળ દેહ વિશે ટૂંકમાં સમજીએ. આપણું શરીર એટલે કે સ્થૂળ દેહ કુલ ૨૫ (પચ્ચીસ) તત્ત્વોનો બનેલો હોય છે. પાંચ મહાભૂત (આકાશ, વાયુ, અગ્નિ, જળ, પૃથ્વી) + પાંચ જ્ઞાનેન્દ્રિય (આંખ, કાન, નાક, જીભ, ચામડી) + પાંચ કર્મેન્દ્રિય (હાથ, પગ, વાણી, પ્રજનન ઇંદ્રિય, મળ ઇંદ્રિય) + પાંચ વિષય (શબ્દ, સ્પર્શ, રૂપ, રસ, ગંધ) + ચાર અંતઃકરણ (મન, બુધ્ધિ, ચિત્ત,અહંકાર) અને વાસના.
જ્યારે દેહનું મૃત્યુ થાય છે ત્યારે સૌ પ્રથમ શરીર છૂટે છે, અહીં અનુક્રમે ઉપર દર્શાવેલા જે પ્રથમ પંદર તત્ત્વો છે તે છૂટે છે. જેને અગ્નિદાહ આપી તે દેહ પંચમહાભૂતમાં મળી ગયો તેમ કહીએ છીએ. હવે બાકી રહેલાં દસ તત્ત્વોનો દેહ ‘સૂક્ષ્મ દેહ’ કહેવાય છે. જેનો કર્માનુસાર દેવલોક અથવા સ્વર્ગલોકમાં પ્રવેશ થાય છે જેને સાલોક્ય મુક્તિ (એટલે કે ભગવાનના નિત્યાધામમાં નિવાસ) કહેવાય છે. અહીંથી વધુ સારાં કર્મોના આધારે જો પાંચ વિષયો પણ છૂટી શકે તો બાકી રહેલા દેહને ‘કારણદેહ’ કહેવાય છે, જેને ‘સારુણ્ય મુક્તિ’ (એટલે કે ભગવાનના જેવું રૂ૫) કહેવાય છે. બાકી રહેલાં પાંચ તત્ત્વોમાંથી જો ચાર કરણ (અંતઃકરણ) છૂટે તો ‘સામીપ્ય મુક્તિ’ (એટલે કે બ્રહ્મના સાંનિધ્યમાં રહેવાનું સામર્થ્ય) કહેવાય છે.
હવે છેલ્લી વાસના (એટલે કે વાસના દેહ) બાકી રહે છે, જો વાસના છૂટે તો તેને ‘સાયુજ્ય મુક્તિ’ (મોક્ષ) કહેવાય છે, પહેલી ત્રણ મુક્તિઓને ફક્ત મુક્તિ કહેવાય છે એટલે કે ફરી જન્મ આપનારી કહેવાય છે જ્યારે ચોથી સાયુજ્યમુક્તિ, મોક્ષ કહેવાય છે. અહીં જ આત્માનો પરમાત્માના વિગ્રહમાં પ્રવેશ થાય છે. અહીં પ્રવેશ થયા પછી આત્માને નવો દેહ મળતો નથી. યોગીઓ, ધ્યાનીઓ, તપસ્વીઓ $ માં રહેલા આ બિન્દુ પર હંમેશાં ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. આપણે પણ આગળ ઉપર સમજશું છે અક્ષરમાં રહેલા બિન્દુનું મહત્ત્વ અને તેના ઉપયોગથી સાત્ત્વિક ઈચ્છાપૂર્તિની રીતો.
આ તમામ સમજૂતી સાથે અહીં આપેલ આકૃતિનો અભ્યાસ કરવા વિનંતી. અભ્યાસ કરવાથી ૐ અક્ષરની સમજણ વધુ થશે. હજુ આગળ જેમ જેમ વધશું અને સમજશું, તેમ તેમ ૐ અક્ષરની સમજ માટેની નવી નવી ક્ષિતિજો ખૂલતી જશે અને પહેલા લેખમાં જણાવ્યું હતું તેમ, ૐ ને જાણવા પછી માનવા (અથવા માણવા) મક્કમ બનીશું !! ૐ તત્સત !! ( ક્રમશ:)
