નવી દિલ્હી: કોલસાની (Coal) અછત, કાળઝાળ ગરમી (Heat) અને વીજ કટોકટી (Power crisis) લોકોની મુશ્કેલીમાં વધારો કરી રહ્યું છે. હાલત એવી થઈ ગઈ છે કે એનસીઆરના કેટલાક વિસ્તારોમાં પાવર કટ કરવો પડ્યો હતો. વધતી ગરમી વચ્ચે દેશના ઘણા રાજ્યોમાં છેલ્લા 24 કલાકમાં પાવર કટ ચાલુ રહ્યો હતો. વિરોધ પક્ષોએ થર્મલ પ્લાન્ટ્સમાં કોલસાની અછત માટે કેન્દ્ર સરકારને જવાબદાર ઠેરવી છે. બીજી તરફ દેશમાં વીજળીની માંગ શુક્રવારે 207.11 ગીગાવોટના રેકોર્ડ સ્તરને સ્પર્શી ગઈ હતી. કોલસાની અવરજવર વધારવા માટે રેલવેએ 42 પેસેન્જર ટ્રેનો રદ કરવી પડી હતી. ઉત્તરીય રાજ્યોથી લઈને દક્ષિણ ભારત સુધીના વિશાળ વિસ્તારમાં ઉર્જા સંકટ ઉભી થઈ શકે છે. હકીકતમાં, મોટાભાગના થર્મલ પાવર પ્લાન્ટ્સમાં કોલસાનો પુરવઠો ઘટી રહ્યો છે અને ગરમ હવા (લુ) અને વરસાદ ન હોવાને કારણે વીજળીની માંગ નોંધપાત્ર રીતે વધી છે. દિવસો ભલે ગમે તેટલા કપાઈ જાય પણ ફ્લેટમાં રહેતા લોકો બેચેનીમાં રાતો વિતાવી રહ્યા છે. ઘણી જગ્યાએ રાત્રિના થોડા સમય માટે વીજળી ગુલ થવા લાગી છે.
કોલસાનો ઓછો પુરવઠો
માર્ચ-એપ્રિલ મહિનામાં આ વખતે તાપમાન રેકોર્ડ સ્તરે પહોંચી ગયું હતું. હવામાન ડેટા 1901 થી રાખવામાં આવે છે અને ત્યારથી તે અત્યાર સુધીનું સૌથી ગરમ રહ્યું છે. પરંતુ ગુજરાત, હરિયાણા, પંજાબ, બિહાર, ઝારખંડ, રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ, મહારાષ્ટ્ર અને આંધ્રપ્રદેશ જેવા ઘણા રાજ્યોમાં કોલસાના પુરવઠામાં ભારે ઘટાડો થયો હોવાથી વીજ ઉત્પાદનમાં ઘટાડો થયો છે. આ એવા રાજ્યો છે જે વીજ ઉત્પાદન માટે કોલસાથી ચાલતા પ્લાન્ટ્સ પર ખૂબ નિર્ભર છે.
નદીઓના પાણી પણ ઉડી ગયા!
હાલમાં વરસાદના કોઈ સંકેત નથી. છેલ્લા બે મહિના આમ જ વીતી ગયા. જળવિદ્યુત ઉત્પાદન માટે નદીઓમાં પાણીનું સ્તર ઘટી ગયું હોવાથી શુષ્ક ઋતુએ પડકારોમાં ઉમેરો કર્યો છે. ઉદાહરણ તરીકે, રાજસ્થાનમાં દરરોજ 10,110 મેગાવોટ ઉત્પાદન કરવાની ક્ષમતા છે, પરંતુ કોલસાની અછતને કારણે માત્ર 6,600 મેગાવોટનું ઉત્પાદન થઈ રહ્યું છે.
ગામડાઓમાં અંધારપટ
આ અભાવે વ્યાપક અંધારપટનું જોખમ ઊભું કર્યું છે. ઘણા રાજ્યોએ શહેરી અને ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાં માંગને પહોંચી વળવા ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં પસંદગીના પાવર કટ જેવા પગલાં અપનાવ્યા છે. કર્ણાટક જેવા કેટલાક રાજ્યોમાં હજુ સુધી કોઈ કમી નોંધાઈ નથી. ઘરેલું અને ઔદ્યોગિક એકમોને 22-24 કલાક વીજળી પૂરી પાડવામાં આવે છે, પરંતુ સાવચેતીના પગલારૂપે ખેડૂતોને પંપ ચલાવવા માટે દિવસમાં માત્ર સાત કલાક વીજળી આપવામાં આવી રહી છે. મોટાભાગના રાજ્યોમાં તાપમાનમાં વધારા સાથે સ્થાનિક માંગમાં વધારો થયો છે.
બજારમાંથી વીજળી ખરીદવા મજબૂર
ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને પંજાબ જેવા ઔદ્યોગિક રાજ્યોએ એડજસ્ટ થવું પડશે. ગુજરાતમાં 26 એપ્રિલે સૌથી વધુ 20,535MWની વીજ માંગ નોંધાઈ હતી. થર્મલ પ્લાન્ટ 45 ટકા ક્ષમતા પર ચાલી રહ્યા છે અને રાજ્યને ખુલ્લા બજારમાંથી 12 રૂપિયા પ્રતિ યુનિટના મોંઘા દરે વીજળી ખરીદવાની ફરજ પડી રહી છે. આ વ્યવસાયો માટે માર્જિન ઘટાડી શકે છે અને ઘરો માટે વીજળીના બિલમાં વધારો કરી શકે છે. આંધ્ર પ્રદેશ, જે બજારમાંથી વીજળી ખરીદે છે, તેની માંગમાં 2020ની સરખામણીમાં 46 ટકાનો વધારો જોવા મળ્યો છે. રાજ્યના ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં છેલ્લા ત્રણ અઠવાડિયાથી લગભગ નિયમિતપણે સાંજે અને રાત્રે ચારથી છ કલાક સુધી વીજ કાપનો અનુભવ થઈ રહ્યો છે. ખેડૂતોને દિવસ દરમિયાન સાત કલાકનો અવિરત પુરવઠો મળી રહ્યો છે. આંધ્ર પ્રદેશે ઉદ્યોગો માટે બે દિવસની વીજ રજા જાહેર કર્યા પછી, બાકીના પાંચ દિવસ માટે કુલ જરૂરિયાતમાંથી 50 ટકા કાપવામાં આવી રહ્યો છે.
પંજાબ રૂ. 11માં પાવર ખરીદી રહ્યું છે.
પંજાબમાં વીજ માંગ એપ્રિલ મહિનામાં 35 ટકા વધીને 8,000 મેગાવોટ થઈ છે જે ગયા વર્ષના સમાન સમયગાળામાં 6,000 મેગાવોટ હતી. પંજાબ સ્થિત પાવર કંપની પીએસપીસીએલને કોલસાની અછતને કારણે તેના થર્મલ યુનિટો બંધ કરવા પડ્યા હોવાથી તેને ખુલ્લા સ્ત્રોતમાંથી રૂ. 10.7 પ્રતિ યુનિટના ભાવે પાવર ખરીદવાની ફરજ પડી છે. ટ્રેનો રદ, દેશમાં વીજળી સંકટને જોતા લોકોની પરેશાની વધી, કોલસાના માલસામાનનો ટ્રાફિક વધારવા રેલવેએ અત્યાર સુધીમાં 42 પેસેન્જર ટ્રેનો રદ કરી છે. આના કારણે છત્તીસગઢ, ઓડિશા, મધ્યપ્રદેશ અને ઝારખંડ જેવા કોલસા ઉત્પાદક રાજ્યોમાંથી આવતા લોકોને અસુવિધા થઈ રહી છે. કોલસા ઉત્પાદક વિસ્તાર ધરાવતા દક્ષિણ પૂર્વ મધ્ય રેલવે વિભાગે 34 પેસેન્જર ટ્રેનો રદ કરી છે. બીજી તરફ ઉત્તર રેલ્વેએ આઠ ટ્રેનો રદ કરી છે, જે ઉત્તર ભારતમાં અનેક પાવર પ્લાન્ટ્સને કોલસો સપ્લાય કરે છે.
દિલ્હીમાં પણ સંકટ
દિલ્હી સરકારે શુક્રવારે કોલસાની “ગંભીર અછત” ની વાત કરી હતી, અને દાવો કર્યો હતો કે ઘણા પાવર પ્લાન્ટ્સ પાસે માત્ર એક દિવસનો અનામત બચ્યો છે અને રાષ્ટ્રીય રાજધાનીમાં વીજ પુરવઠો ખોરવાઈ શકે છે. મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલે કહ્યું છે કે પરિસ્થિતિને કોઈક રીતે સંભાળવામાં આવી રહી છે. દિલ્હીને દાદરી-2, ઉંચાહર, કહલગાંવ, ફરક્કા અને ઝજ્જર પ્લાન્ટ્સમાંથી દરરોજ 1751 મેગાવોટ વીજળી મળે છે. દિલ્હી સરકારે અગાઉ કહ્યું હતું કે દાદરી-II પાવર સ્ટેશન રાજધાનીને મહત્તમ 728 મેગાવોટનો પુરવઠો પૂરો પાડે છે, જ્યારે તેને ઉંચાહર સ્ટેશનથી 100 મેગાવોટ મળે છે.
