પાકિસ્તાન અને તુર્કી સહિત 40 થી વધુ મુસ્લિમ દેશોની બેઠકમાં આરબ અને ઇસ્લામિક દેશોના નેતાઓએ ‘આરબ નાટો’ બનાવવા પર ભાર મૂક્યો. આરબ વિશ્વમાં સૌથી મોટી સેના ધરાવતા ઇજિપ્તે તેને સામૂહિક સંરક્ષણ કવચ ગણાવ્યું અને તેના તરફથી સૈનિકો, મુખ્યાલય અને કમાન્ડરો પૂરા પાડવાની ઓફર પણ કરી.
ગયા અઠવાડિયે ઇઝરાયલે કતારની રાજધાની દોહામાં હવાઈ હુમલા કરીને હમાસના નેતૃત્વને નિશાન બનાવ્યું. ઇઝરાયલના આ હુમલા બાદ કતાર ગુસ્સે થયો છે અને તેણે આરબ અને ઇસ્લામિક દેશોના નેતાઓની શિખર સંમેલનનું આયોજન કર્યું છે. કતાર પરના હુમલા ઉપરાંત ઇઝરાયલે ઈરાન, લેબનોન, સીરિયા અને યમન પર પણ હુમલો કર્યો છે. આ સમય દરમિયાન અમેરિકા ઇઝરાયલની પાછળ ઢાલ તરીકે ઊભું રહ્યું છે. કતારમાં આયોજિત પરિષદમાં આરબ-ઇસ્લામિક રાષ્ટ્રોમાં ઇઝરાયલ વિશે વ્યાપક ચર્ચા થઈ છે અને એ પણ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે કે હવે આરબ-ઇસ્લામિક દેશોને નાટો જેવા સંગઠનની જરૂર છે.
નાટો શું છે?
આરબ-ઇસ્લામિક રાષ્ટ્રો નાટો જેવું સુરક્ષા કવચ કેમ બનાવવા માંગે છે તે વિશે વાત કરતા પહેલા ચાલો પહેલા તમને નાટો વિશે જણાવીએ. ઉત્તર એટલાન્ટિક સંધિ સંગઠન (નાટો) એક લશ્કરી જોડાણ છે જેમાં મુખ્ય પશ્ચિમી દેશો તેમની સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માટે સંમત થયા છે અને તેમાં અમેરિકા, કેનેડા, બ્રિટન, ફ્રાન્સ, જર્મની, ઇટાલી સહિત 30 સભ્ય દેશો છે.
આરબ દેશો અને ઇઝરાયલ વચ્ચે વિવાદ
માર્ગ દ્વારા, કતાર પર ઇઝરાયલી હુમલો એકમાત્ર કારણ નથી જેના કારણે આરબ-ઇસ્લામિક રાષ્ટ્રો વચ્ચે નાટો જેવા સંગઠનની ચર્ચા શરૂ થઈ છે. વાસ્તવમાં તેના મૂળ ઊંડા છે, મધ્ય પૂર્વ અને આરબ વિશ્વ લાંબા સમયથી ભૂ-રાજકીય તણાવ, ધાર્મિક સંઘર્ષો અને સુરક્ષા પડકારો સાથે સંઘર્ષ કરી રહ્યું છે. આ ક્ષેત્રમાં સૌથી મોટો વિવાદ આરબ દેશો અને ઇઝરાયલ વચ્ચે રહ્યો છે, જેનો ઇતિહાસ 1948 માં ઇઝરાયલની રચના સાથે જોડાયેલો છે. ઘણી વખત યુદ્ધો થયા છે, શાંતિ કરારો થયા છે, પરંતુ તણાવ ક્યારેય સંપૂર્ણપણે સમાપ્ત થયો નથી. આજે પરિસ્થિતિ એ છે કે ઘણા આરબ અને ઇસ્લામિક દેશો નાટો જેવા લશ્કરી સંગઠન વિશે વાત કરી રહ્યા છે, જેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ઇઝરાયલના પ્રભાવને રોકવાનો અને પ્રદેશમાં સંતુલન બનાવવાનો છે. તો ચાલો આ લેખમાં જાણીએ કે આરબ ઇસ્લામિક દેશો ઇઝરાયલ વિરુદ્ધ નાટો જેવું સંગઠન કેમ બનાવવા માંગે છે, તેની પાછળના કારણો શું છે અને તેની અસરો શું હોઈ શકે છે.
ઇઝરાયલ અને આરબ દેશો વચ્ચે સંઘર્ષ
ઇઝરાયલ અને આરબ દેશો વચ્ચે સંઘર્ષ નવો નથી. 1948 માં આરબ-ઇઝરાયલ યુદ્ધ પછી જ્યારે ઇઝરાયલની સ્થાપના થઈ, ત્યારે આરબ દેશોએ તેનો વિરોધ કર્યો અને યુદ્ધ શરૂ કર્યું. આ પછી 1967 નું છ દિવસનું યુદ્ધ થયું જેમાં ઇઝરાયલે આરબ દેશોને હરાવ્યા અને ઇજિપ્ત, સીરિયા અને જોર્ડનમાંથી મોટા પ્રદેશો છીનવી લીધા. આ પછી 1973 નું યોમ કિપ્પુર યુદ્ધ થયું જેમાં આરબ દેશોએ ઇઝરાયલને પાઠ ભણાવવાનો પ્રયાસ કર્યો, પરંતુ અંતે તેમને ફરીથી હારનો સામનો કરવો પડ્યો. આ સંઘર્ષોમાંથી સ્પષ્ટ થયું કે ઇઝરાયલ સાથે અલગથી લડવું સરળ નથી. આ જ કારણ છે કે આરબ-ઇસ્લામિક રાષ્ટ્રોમાં નાટો જેવા સંગઠનની ચર્ચા થાય છે.
પેલેસ્ટાઇન મુદ્દો
પેલેસ્ટાઇન હંમેશા આરબ દેશો અને ઇઝરાયલ વચ્ચે વિવાદનું મુખ્ય કારણ રહ્યું છે. આરબ દેશો માને છે કે ઇઝરાયલે પેલેસ્ટાઇનની ભૂમિ પર કબજો કર્યો છે. આરબ દેશો ગાઝા પટ્ટી અને પશ્ચિમ કાંઠામાં ઇઝરાયલી નીતિઓને અન્યાય માને છે. આરબ જનતામાં પણ પેલેસ્ટાઇન પ્રત્યે ઊંડી સહાનુભૂતિ છે. આ જ કારણ છે કે ઘણા ઇસ્લામિક દેશો માને છે કે જો તેઓ નાટો જેવું સંગઠન બનાવે છે તો ઇઝરાયલ પર દબાણ વધારી શકાય છે.
ઇસ્લામિક એકતાની ભાવના
મુસ્લિમ વિશ્વમાં હંમેશા એકતાની અપીલ રહી છે. ઘણી વખત “ઇસ્લામિક નાટો” અથવા “મુસ્લિમ લશ્કરી જોડાણ” જેવા વિચારો આવ્યા છે. મુસ્લિમ વિશ્વ અથવા તેને મુસ્લિમ દેશો પણ કહી શકાય તે સાથે મળીને એક સંગઠન બનાવી શકે છે. તેનો ઉદ્દેશ્ય ફક્ત લશ્કરી શક્તિ જ નહીં પણ આર્થિક અને રાજકીય સહયોગ પણ હોઈ શકે છે. ઇસ્લામિક એકતાના નામે આરબ દેશોને લાગે છે કે તેઓ ઇઝરાયલ સામે એક મજબૂત મોરચો બનાવી શકે છે, જેની દૂરગામી અસરો થશે.
અબ્રાહમ કરાર એક મોટો અવરોધ બની શકે છે
તાજેતરના વર્ષોમાં કેટલાક આરબ દેશો (જેમ કે યુએઈ, બહેરીન, મોરોક્કો) એ ઇઝરાયલ સાથે સંબંધો સામાન્ય કર્યા છે. આને અબ્રાહમ કરાર કહેવામાં આવે છે. ઘણા આરબ દેશોને લાગે છે કે આ તેમના સામૂહિક હિતો વિરુદ્ધ છે અને આનાથી પેલેસ્ટાઇનનો મુદ્દો નબળો પડ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં મુસ્લિમ દેશો વચ્ચેનું અંતર પણ વધ્યું છે. તેથી હવે આ દેશો ઇઝરાયલ સામે એક સામાન્ય સંગઠન બનાવવા માંગે છે જેથી ઇઝરાયલ અને તેના સાથી દેશો પર દબાણ લાવી શકાય.
સુરક્ષા પડકારો અને પ્રાદેશિક રાજકારણ
મધ્ય પૂર્વ હંમેશા યુદ્ધ, આતંકવાદ અને અસ્થિરતાનો ગઢ રહ્યો છે. સીરિયા, યમન, ઇરાક જેવા દેશોમાં સતત સંઘર્ષો ચાલુ રહે છે. ઇઝરાયલ આ અસ્થિરતાનો લાભ લઈને પોતાને મજબૂત બનાવી રહ્યું છે. આરબ દેશોને ડર છે કે જો તેઓ વિખેરાયેલા રહેશે તો તેમની સુરક્ષા જોખમમાં મુકાશે. તેથી નાટો જેવા સંગઠનની રચના કરીને તેઓ સામૂહિક સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા માંગે છે.
