ભારતે જી-20 પ્રમુખપદ સંભાળ્યાને આજે 365 દિવસ પૂરા થયા છે. આ ‘વસુધૈવ કુટુમ્બકમ્, ‘એક પૃથ્વી, એક પરિવાર, એક ભવિષ્યની ભાવનાને પ્રતિબિંબિત કરવા, પુનઃપ્રતિબદ્ધ કરવા અને કાયાકલ્પ કરવાની ક્ષણ છે. જી-20ની અધ્યક્ષતા સંભાળીને ભારતે દુનિયાને સ્થિરતાનો વિકલ્પ આપવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, જે જીડીપી-કેન્દ્રિતથી માનવકેન્દ્રિત પ્રગતિ તરફનું સ્થળાંતર હતું.
ભારતનું લક્ષ્ય વિશ્વને એ યાદ અપાવવાનું હતું કે આપણને શું વિભાજિત કરે છે, તેના કરતાં આપણને શું જોડે છે. છેવટે, વૈશ્વિક વાર્તાલાપને વિકસિત કરવો પડ્યો – થોડા લોકોનાં હિતોએ ઘણાં લોકોની આકાંક્ષાઓને માર્ગ આપવો પડ્યો. આ માટે બહુપક્ષીયવાદના મૂળભૂત સુધારાની જરૂર છે કારણ કે આપણે તેને જાણતા હતા. સમાવિષ્ટ, મહત્ત્વાકાંક્ષી, કાર્યલક્ષી અને નિર્ણાયક – આ ચાર શબ્દોએ જી-20ના પ્રમુખપદ તરીકેના આપણા અભિગમને વ્યાખ્યાયિત કર્યા હતા અને જી-20ના તમામ સભ્યો દ્વારા સર્વાનુમતે અપનાવવામાં આવેલી નવી દિલ્હી લીડર્સ ડેક્લેરેશન (એનડીએલડી) આ સિદ્ધાંતોને પરિપૂર્ણ કરવાની આપણી પ્રતિબદ્ધતાનો પુરાવો છે.
સર્વસમાવેશકતા આપણા પ્રમુખપદના કેન્દ્રમાં રહી છે. જી-20ના કાયમી સભ્ય તરીકે આફ્રિકન યુનિયન (એયુ)ના સમાવેશથી 55 આફ્રિકન દેશોને આ ફોરમમાં સંકલિત કરવામાં આવ્યા હતા અને વૈશ્વિક વસતિના 80 ટકા હિસ્સાને આવરી લેવા માટે તેનું વિસ્તરણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ સક્રિય વલણથી વૈશ્વિક પડકારો અને તકો પર વધુ વ્યાપક સંવાદને પ્રોત્સાહન મળ્યું છે. ભારત દ્વારા બે આવૃત્તિઓમાં બોલાવવામાં આવેલી આ પ્રકારની સૌ પ્રથમ ‘વોઇસ ઓફ ધ ગ્લોબલ સાઉથ સમિટ’એ બહુપક્ષીયવાદના એક નવા ઉદયની શરૂઆત કરી હતી. ભારતે આંતરરાષ્ટ્રીય વાર્તાલાપોમાં વૈશ્વિક દક્ષિણની ચિંતાઓને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવી છે અને એક એવા યુગની શરૂઆત કરી છે જ્યાં વિકાસશીલ દેશો વૈશ્વિક વિચારને આકાર આપવા માટે તેમનું યોગ્ય સ્થાન લે છે.
સર્વસમાવેશકતાએ જી-20 માટે ભારતના સ્થાનિક અભિગમને પણ પ્રભાવિત કર્યો, તેને પીપલ્સ પ્રેસિડેન્સી બનાવ્યું જે વિશ્વની સૌથી મોટી લોકશાહીને અનુકૂળ છે. “જન ભાગીદારી” (લોકોની ભાગીદારી) ઈવેન્ટ્સ દ્વારા, જી-20 1.4 અબજ નાગરિકો સુધી પહોંચ્યું, જેમાં તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો (UTs)ને ભાગીદાર તરીકે સામેલ કરવામાં આવ્યા અને મહતત્ત્વનાં ઘટકો પર, ભારતે સુનિશ્ચિત કર્યું કે જી-20ના આદેશ સાથે સંરેખિત, વ્યાપક વિકાસલક્ષી લક્ષ્યો તરફ આંતરરાષ્ટ્રીય ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે. 2030 એજન્ડાના નિર્ણાયક મધ્યબિંદુ પર, ભારતે સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ (SDGs) પર પ્રગતિને વેગ આપવા માટે G20 2023 એક્શન પ્લાન વિતરિત કર્યો, જેમાં આરોગ્ય, શિક્ષણ, લિંગ સમાનતા અને પર્યાવરણીય સ્થિરતા સહિત એકબીજા સાથે જોડાયેલા મુદ્દાઓ પર ક્રોસ-કટીંગ, ક્રિયાલક્ષી અભિગમ અપનાવ્યો.
આ પ્રગતિને આગળ ધપાવનારું મુખ્ય પરિબળ મજબૂત ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (ડીપીઆઈ) છે. જી-20 મારફતે અમે ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર રિપોઝિટરી સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ કરી છે, જે વૈશ્વિક ટેકનોલોજીકલ જોડાણમાં નોંધપાત્ર પગલું છે. આ ભંડાર, જેમાં 16 દેશોના 50થી વધુ ડીપીઆઈનો સમાવેશ થાય છે, આ જાહેરનામામાં ‘ગ્રીન ડેવલપમેન્ટ પેક્ટ’ ભૂખમરા સામે લડવા અને ગ્રહનું રક્ષણ કરવા વચ્ચેની પસંદગીના પડકારોનું સમાધાન કરે છે, જેમાં એક વ્યાપક રોડમેપની રૂપરેખા તૈયાર કરવામાં આવી છે, જેમાં રોજગારી અને ઇકોસિસ્ટમ્સ પ્રશંસાત્મક છે.
આ સાથે જ જી-20 ઘોષણાપત્રમાં વર્ષ 2030 સુધીમાં વૈશ્વિક પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જાની ક્ષમતાને ત્રણ ગણી કરવાની મહત્ત્વાકાંક્ષી ક્ષમતાનું આહ્વાન કરવામાં આવ્યું છે. ગ્લોબલ બાયોફ્યુઅલ્સ એલાયન્સની સ્થાપના અને ગ્રીન હાઇડ્રોજન માટેના સંયુક્ત દબાણની સાથે સાથે, સ્વચ્છ, હરિયાળા વિશ્વના નિર્માણની જી-20ની મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ નકારી શકાય તેમ નથી. આ બાબત હંમેશા ભારતની લાક્ષણિકતા રહી છે અને જીવનશૈલી ફોર સસ્ટેઇનેબલ ડેવલપમેન્ટ (LiFE) મારફતે દુનિયાને આપણી સદીઓ જૂની સ્થાયી પરંપરાઓનો લાભ મળી શકે છે.
વધુમાં, આ જાહેરનામું આબોહવામાં ન્યાય અને સમાનતા પ્રત્યેની અમારી કટિબદ્ધતાને રેખાંકિત કરે છે, જેમાં વૈશ્વિક ઉત્તર તરફથી નોંધપાત્ર નાણાંકીય અને ટેકનોલોજીકલ ટેકો આપવાની વિનંતી કરવામાં આવી છે. પ્રથમ વખત, વિકાસ ધિરાણની તીવ્રતામાં જરૂરી ક્વોન્ટમ જમ્પની માન્યતા મળી હતી, જે અબજો ડોલરથી ટ્રિલિયન ડોલર તરફ આગળ વધી રહી છે. જાહેરનામામાં લિંગ સમાનતાએ કેન્દ્રસ્થાને લીધું હતું, જેના પરિણામે આવતા વર્ષે મહિલાઓના સશક્તિકરણ પર એક સમર્પિત કાર્યકારી જૂથની રચના કરવામાં આવી હતી. ભારતનું મહિલા અનામત બિલ 2023, જે ભારતની સંસદ અને રાજ્યની વિધાનસભાની બેઠકોનો એક તૃતીયાંશ ભાગ મહિલાઓ માટે અનામત રાખે છે, તે મહિલાઓ-સંચાલિત વિકાસ પ્રત્યેની અમારી પ્રતિબદ્ધતાને દર્શાવે છે.
તે ગર્વની વાત છે કે આપણા પ્રમુખપદ દરમિયાન, જી-20 એ 87 પરિણામો પ્રાપ્ત કર્યાં અને 118 દસ્તાવેજો અપનાવ્યા, જે ભૂતકાળની સરખામણીમાં નોંધપાત્ર વધારો છે. જી-20ની આપણી અધ્યક્ષતા દરમિયાન ભારતે ભૂરાજકીય મુદ્દાઓ અને આર્થિક વૃદ્ધિ અને વિકાસ પર તેની અસર પર વિચારવિમર્શની આગેવાની લીધી હતી. આતંકવાદ અને નાગરિકોની મૂર્ખામીભરી હત્યા અસ્વીકાર્ય છે અને આપણે તેને શૂન્ય-સહિષ્ણુતાની નીતિ સાથે સંબોધિત કરવી જોઈએ.
આપણે દુશ્મનાવટ કરતાં માનવતાવાદને મૂર્ત સ્વરૂપ આપવું જોઈએ અને આ યુદ્ધનો યુગ નથી તેનો પુનરોચ્ચાર કરવો જોઈએ. મને ખુશી છે કે આપણા પ્રમુખપદ દરમિયાન ભારતે અસાધારણ સફળતા હાંસલ કરી હતી: તેણે બહુપક્ષીયવાદને પુનર્જીવિત કર્યો હતો, વૈશ્વિક દક્ષિણનો અવાજ વધાર્યો હતો, વિકાસની હિમાયત કરી હતી અને દરેક જગ્યાએ મહિલાઓના સશક્તિકરણ માટે લડત આપી હતી. જેમ જેમ આપણે જી-20નું પ્રમુખપદ બ્રાઝિલને સોંપીએ છીએ, તેમ તેમ આપણે એ દ્રઢ વિશ્વાસ સાથે સુનિશ્ચિત કરીએ છીએ કે આપણાં સહિયારાં પગલાંઓ લોકો, પૃથ્વી, શાંતિ અને સમૃદ્ધિ માટે આવનારાં વર્ષો સુધી પ્રતિબિંબિત થતાં રહેશે.
– નરેન્દ્ર મોદી (વડાપ્રધાન)
ભારતે જી-20 પ્રમુખપદ સંભાળ્યાને આજે 365 દિવસ પૂરા થયા છે. આ ‘વસુધૈવ કુટુમ્બકમ્, ‘એક પૃથ્વી, એક પરિવાર, એક ભવિષ્યની ભાવનાને પ્રતિબિંબિત કરવા, પુનઃપ્રતિબદ્ધ કરવા અને કાયાકલ્પ કરવાની ક્ષણ છે. જી-20ની અધ્યક્ષતા સંભાળીને ભારતે દુનિયાને સ્થિરતાનો વિકલ્પ આપવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો, જે જીડીપી-કેન્દ્રિતથી માનવકેન્દ્રિત પ્રગતિ તરફનું સ્થળાંતર હતું.
ભારતનું લક્ષ્ય વિશ્વને એ યાદ અપાવવાનું હતું કે આપણને શું વિભાજિત કરે છે, તેના કરતાં આપણને શું જોડે છે. છેવટે, વૈશ્વિક વાર્તાલાપને વિકસિત કરવો પડ્યો – થોડા લોકોનાં હિતોએ ઘણાં લોકોની આકાંક્ષાઓને માર્ગ આપવો પડ્યો. આ માટે બહુપક્ષીયવાદના મૂળભૂત સુધારાની જરૂર છે કારણ કે આપણે તેને જાણતા હતા. સમાવિષ્ટ, મહત્ત્વાકાંક્ષી, કાર્યલક્ષી અને નિર્ણાયક – આ ચાર શબ્દોએ જી-20ના પ્રમુખપદ તરીકેના આપણા અભિગમને વ્યાખ્યાયિત કર્યા હતા અને જી-20ના તમામ સભ્યો દ્વારા સર્વાનુમતે અપનાવવામાં આવેલી નવી દિલ્હી લીડર્સ ડેક્લેરેશન (એનડીએલડી) આ સિદ્ધાંતોને પરિપૂર્ણ કરવાની આપણી પ્રતિબદ્ધતાનો પુરાવો છે.
સર્વસમાવેશકતા આપણા પ્રમુખપદના કેન્દ્રમાં રહી છે. જી-20ના કાયમી સભ્ય તરીકે આફ્રિકન યુનિયન (એયુ)ના સમાવેશથી 55 આફ્રિકન દેશોને આ ફોરમમાં સંકલિત કરવામાં આવ્યા હતા અને વૈશ્વિક વસતિના 80 ટકા હિસ્સાને આવરી લેવા માટે તેનું વિસ્તરણ કરવામાં આવ્યું હતું. આ સક્રિય વલણથી વૈશ્વિક પડકારો અને તકો પર વધુ વ્યાપક સંવાદને પ્રોત્સાહન મળ્યું છે. ભારત દ્વારા બે આવૃત્તિઓમાં બોલાવવામાં આવેલી આ પ્રકારની સૌ પ્રથમ ‘વોઇસ ઓફ ધ ગ્લોબલ સાઉથ સમિટ’એ બહુપક્ષીયવાદના એક નવા ઉદયની શરૂઆત કરી હતી. ભારતે આંતરરાષ્ટ્રીય વાર્તાલાપોમાં વૈશ્વિક દક્ષિણની ચિંતાઓને મુખ્ય પ્રવાહમાં લાવી છે અને એક એવા યુગની શરૂઆત કરી છે જ્યાં વિકાસશીલ દેશો વૈશ્વિક વિચારને આકાર આપવા માટે તેમનું યોગ્ય સ્થાન લે છે.
સર્વસમાવેશકતાએ જી-20 માટે ભારતના સ્થાનિક અભિગમને પણ પ્રભાવિત કર્યો, તેને પીપલ્સ પ્રેસિડેન્સી બનાવ્યું જે વિશ્વની સૌથી મોટી લોકશાહીને અનુકૂળ છે. “જન ભાગીદારી” (લોકોની ભાગીદારી) ઈવેન્ટ્સ દ્વારા, જી-20 1.4 અબજ નાગરિકો સુધી પહોંચ્યું, જેમાં તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો (UTs)ને ભાગીદાર તરીકે સામેલ કરવામાં આવ્યા અને મહતત્ત્વનાં ઘટકો પર, ભારતે સુનિશ્ચિત કર્યું કે જી-20ના આદેશ સાથે સંરેખિત, વ્યાપક વિકાસલક્ષી લક્ષ્યો તરફ આંતરરાષ્ટ્રીય ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે. 2030 એજન્ડાના નિર્ણાયક મધ્યબિંદુ પર, ભારતે સસ્ટેનેબલ ડેવલપમેન્ટ ગોલ્સ (SDGs) પર પ્રગતિને વેગ આપવા માટે G20 2023 એક્શન પ્લાન વિતરિત કર્યો, જેમાં આરોગ્ય, શિક્ષણ, લિંગ સમાનતા અને પર્યાવરણીય સ્થિરતા સહિત એકબીજા સાથે જોડાયેલા મુદ્દાઓ પર ક્રોસ-કટીંગ, ક્રિયાલક્ષી અભિગમ અપનાવ્યો.
આ પ્રગતિને આગળ ધપાવનારું મુખ્ય પરિબળ મજબૂત ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર (ડીપીઆઈ) છે. જી-20 મારફતે અમે ડિજિટલ પબ્લિક ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર રિપોઝિટરી સફળતાપૂર્વક પૂર્ણ કરી છે, જે વૈશ્વિક ટેકનોલોજીકલ જોડાણમાં નોંધપાત્ર પગલું છે. આ ભંડાર, જેમાં 16 દેશોના 50થી વધુ ડીપીઆઈનો સમાવેશ થાય છે, આ જાહેરનામામાં ‘ગ્રીન ડેવલપમેન્ટ પેક્ટ’ ભૂખમરા સામે લડવા અને ગ્રહનું રક્ષણ કરવા વચ્ચેની પસંદગીના પડકારોનું સમાધાન કરે છે, જેમાં એક વ્યાપક રોડમેપની રૂપરેખા તૈયાર કરવામાં આવી છે, જેમાં રોજગારી અને ઇકોસિસ્ટમ્સ પ્રશંસાત્મક છે.
આ સાથે જ જી-20 ઘોષણાપત્રમાં વર્ષ 2030 સુધીમાં વૈશ્વિક પુનઃપ્રાપ્ય ઊર્જાની ક્ષમતાને ત્રણ ગણી કરવાની મહત્ત્વાકાંક્ષી ક્ષમતાનું આહ્વાન કરવામાં આવ્યું છે. ગ્લોબલ બાયોફ્યુઅલ્સ એલાયન્સની સ્થાપના અને ગ્રીન હાઇડ્રોજન માટેના સંયુક્ત દબાણની સાથે સાથે, સ્વચ્છ, હરિયાળા વિશ્વના નિર્માણની જી-20ની મહત્ત્વાકાંક્ષાઓ નકારી શકાય તેમ નથી. આ બાબત હંમેશા ભારતની લાક્ષણિકતા રહી છે અને જીવનશૈલી ફોર સસ્ટેઇનેબલ ડેવલપમેન્ટ (LiFE) મારફતે દુનિયાને આપણી સદીઓ જૂની સ્થાયી પરંપરાઓનો લાભ મળી શકે છે.
વધુમાં, આ જાહેરનામું આબોહવામાં ન્યાય અને સમાનતા પ્રત્યેની અમારી કટિબદ્ધતાને રેખાંકિત કરે છે, જેમાં વૈશ્વિક ઉત્તર તરફથી નોંધપાત્ર નાણાંકીય અને ટેકનોલોજીકલ ટેકો આપવાની વિનંતી કરવામાં આવી છે. પ્રથમ વખત, વિકાસ ધિરાણની તીવ્રતામાં જરૂરી ક્વોન્ટમ જમ્પની માન્યતા મળી હતી, જે અબજો ડોલરથી ટ્રિલિયન ડોલર તરફ આગળ વધી રહી છે. જાહેરનામામાં લિંગ સમાનતાએ કેન્દ્રસ્થાને લીધું હતું, જેના પરિણામે આવતા વર્ષે મહિલાઓના સશક્તિકરણ પર એક સમર્પિત કાર્યકારી જૂથની રચના કરવામાં આવી હતી. ભારતનું મહિલા અનામત બિલ 2023, જે ભારતની સંસદ અને રાજ્યની વિધાનસભાની બેઠકોનો એક તૃતીયાંશ ભાગ મહિલાઓ માટે અનામત રાખે છે, તે મહિલાઓ-સંચાલિત વિકાસ પ્રત્યેની અમારી પ્રતિબદ્ધતાને દર્શાવે છે.
તે ગર્વની વાત છે કે આપણા પ્રમુખપદ દરમિયાન, જી-20 એ 87 પરિણામો પ્રાપ્ત કર્યાં અને 118 દસ્તાવેજો અપનાવ્યા, જે ભૂતકાળની સરખામણીમાં નોંધપાત્ર વધારો છે. જી-20ની આપણી અધ્યક્ષતા દરમિયાન ભારતે ભૂરાજકીય મુદ્દાઓ અને આર્થિક વૃદ્ધિ અને વિકાસ પર તેની અસર પર વિચારવિમર્શની આગેવાની લીધી હતી. આતંકવાદ અને નાગરિકોની મૂર્ખામીભરી હત્યા અસ્વીકાર્ય છે અને આપણે તેને શૂન્ય-સહિષ્ણુતાની નીતિ સાથે સંબોધિત કરવી જોઈએ.
આપણે દુશ્મનાવટ કરતાં માનવતાવાદને મૂર્ત સ્વરૂપ આપવું જોઈએ અને આ યુદ્ધનો યુગ નથી તેનો પુનરોચ્ચાર કરવો જોઈએ. મને ખુશી છે કે આપણા પ્રમુખપદ દરમિયાન ભારતે અસાધારણ સફળતા હાંસલ કરી હતી: તેણે બહુપક્ષીયવાદને પુનર્જીવિત કર્યો હતો, વૈશ્વિક દક્ષિણનો અવાજ વધાર્યો હતો, વિકાસની હિમાયત કરી હતી અને દરેક જગ્યાએ મહિલાઓના સશક્તિકરણ માટે લડત આપી હતી. જેમ જેમ આપણે જી-20નું પ્રમુખપદ બ્રાઝિલને સોંપીએ છીએ, તેમ તેમ આપણે એ દ્રઢ વિશ્વાસ સાથે સુનિશ્ચિત કરીએ છીએ કે આપણાં સહિયારાં પગલાંઓ લોકો, પૃથ્વી, શાંતિ અને સમૃદ્ધિ માટે આવનારાં વર્ષો સુધી પ્રતિબિંબિત થતાં રહેશે.
– નરેન્દ્ર મોદી (વડાપ્રધાન)