શિક્ષણ મોઘું નહી પણ અઘરું હોવું જોઈએ. શિક્ષણ લાંબુ નહી પણ ઊંડું હોવું જોઈએ . શિક્ષણ આપો ત્યારે સરળ અને મૂલ્યાંકન કરો ત્યારે કડક હોવું જોઈએ. આ બધા હવે સુવાક્યો છે. વધારે પડતું ઉચું પરિણામ પરીક્ષા અને મૂલ્યાંકન બન્ને માટે નિષ્ફળતા ના સૂચક છે. આજે વિજ્ઞાન અને માહિતીના યુગમાં આમતો દુનિયાભર માં આર્ટસ સાયન્સ અને કોમર્સ ના અભ્યાસક્રમો લગભગ સરખા છે યુરોપ કે અમેરિકા ના મેડીકલ ના વિદ્યાર્થીઓ માટે જે અભ્યાસક્રમ છે તે જ ભારતમાં પણ છે. બ્રિટીશ અંગ્રેજી માં માસ્ટર્સ કરતા વિદ્યાર્થી અને ગુજરાત યુની ના માસ્ટર્સ કરતા વિદ્યાર્થી લગભગ સર્ખુજ ભણવાનું હોય છે પણ ભણાવાય છે જુદી રીતે. પરીક્ષણ જુદી રીતે થાય છે અને મુલ્યાંકન જુદી રીતે થાય છે. અરે બે દેશો ની વ્બત ક્યાં કરવી ભારતમાં જ દિલ્હી યુની, વડોદરા યુની અને ઉત્તર ગુજરાત યુની ના અભ્યાસક્રમો તો લગભગ સર્લ્ખાજ છે પણ ડીગ્રી મેળવનાર ની ગુણવત્તા જુદી જુદી છે.
ક્યારેય વિચાર્યું કે ભારતમાં કેમ મેડીકલ કરવા બધા નથી આવતા? કેમ આપડી યુનીવર્સીટી માં અગ્રેજી વિષય સાથે માસ્ટર થયેલ વિદ્યાર્થી ટોફેલ કે અઈલેટસ માં પાસ નથી થતો? શા માટે આપડી યુનીવર્સીટી માં ગ્રેજ્યુએટ થવું સહેલું છે અને ટોફેલ જેવી પરીક્ષ્સા અઘરી છે અને મૂળ મુદ્દો તો એ કે કેમ આ પરીક્ષાઓ આપો પછી જ વિદેશ જવા મળે? આપડા દેશની ડીગ્રી પર જવા ના મળે? કારણ આપડા મુલ્યાન્કનો સતત ગુણવત્તા ગુમાવતા જાય છે. હવે મુદ્દો એ છે કે આ ગુણવત્તા હીન ઉચા પરિણામો કોના લાભાર્થે છે? આ લેખમાળા માં આપડે સતત કહેતા આવ્યા છીએ કે હવે એવી કોઈ નોકરી નથી જે સીધી તમારી ડીગ્રી ના આધારે મળી જાય. ભણશો તો કઈક કરશો એ જૂની વાત છે. બળકો ના શિક્ષણ માટે તર્ક ગુમાવી ઘાંઘા થતા માં બાપ આ ક્યારે સમજશે એ પ્રશ્ન છે. ઉચા પરિણામો સોં પ્રથમ સરકાર ને ગમે છે કારણ આજકાલ માહોલ જુદો છે. અમારી સરકાર સારું શિક્ષણ આપે છે. અમારા સમયમાં શિક્ષણનું સ્તર સતત સુધરતું જાય છે. જુવો પરિણામો આ સરકારનો જથ્થાત્મક અભિગમ છે અને લોકપ્રિયતા માટેની જરૂર છે. પહેલા સ્કુલ બોર્ડ ના નીચા પરિણામો માટે સરકાર ચિંતા નોતી કરતી, હવે કરે છે કારણ આગળ સમજવા મળશે.
ઉચા પરિણામો ના બીજા લાભાર્થી છે સ્કુલ કોલેજના સંચાલકો બાળક નપાસ થાય તો તેનો આગળ ભણવાનો ઉત્સાહ ઓસરી જાય અને માબાપ પણ જો બાળક નબળું હોય તો આગળ ભણાવવાનું માડી વળે પણ જો પાસ થાય અને તે પણ માફકસર ના માર્ક થી તો માબ્પ જોડ તોડ કરીને પણ તેને આગળ ભણાવે હવે ખનગી કરણના યુગમાં સરકારે સરકારી શાળા કોલેજો તો વધારી નથી એટલે બાળક જવાનો ખનગી શાળા કોલેજ માં. એટલે ઉચા પરિણામો (ઓછા ટકા વળાં) સંચાલકો ને ફાયદો કરાવનારા અને હરખાવનારા હોય છે.
સરકાર અને સંચાલકો ને ઉચા પરિણામમાં રસ હોય છે તેવું તો તમે સાભળ્યું હશે પણ આપડે ત્યાં નોકરી ટકાવવા માટે પણ ઉચા પરિણામ જોઈએ છે એટલે શિક્ષકો અને અધ્યાપકો ફાજલ ના પડે તે માટે પણ વિદ્યાર્થીઓ તો જોઈએ જ ! તો ઉચા પરિણામ ના ત્રીજા લાભાર્થી આ છે. જ્યાં જ્યાં પરીક્ષણ અને મુલ્યાંકન માં આ પરીબળ મહત્વનું થાય છે ત્યાં ..”અલ્યા પાસ કરજો નહી તો આપડે જ છુટા થવાનું આવશે” ના નામે વધુ પાસ કરાય છે તો ઉચા પરિણામ ના કહેવત a બે લાભાર્થી વિદ્યાર્થીઓ અને વાલી તો બિચારા હોળી નું નાળીએરછે. કોઈકના ધંધા માટે તેમને ફૂલેકે ચડવા ના છે બાકી આ શિક્ષણ માટે ચાલતું તંત્ર નથી.
અહી કોઈને શિક્ષણ સુધરે તેમાં રસ નથી . અભાયસ્ક્ર્મો સરળ કરો પછી પરીક્ષા પદ્ધતિ સરળ કરો પછી મુલાક્ન ઉદાર કરો કાઈ પણ કરો મોટી સંખ્યા માં પાસ કરો અને પછી આના આજ કહેશે કે એન્જીનીયર બેકાર છે. એમ એ બીએડ થયેલા બેકાર છે . પણ કોઈં એમ નહી કે કે આ ખરેખર જ બેકાર છે. ચિંતા કરો સો માંથી નેવું પાસ થાય તેની ચિંતા કરો. આપડા બાળકને તેની આવડત કરતા વધુ મળતું થાય તેની ચિંતા કરો. વિદ્યાર્થી નબળો હોય તે દેખાય પણ શિક્ષક અધ્યાપક કે શિક્ષણની મૂળ વ્યવસ્થા જ નબળી હોય એ જલ્દી ના દેખાય. શિક્ષણને ઉચું લાવો પરિણામ ને નહી . વરસ ના બગડ્યું તેનો આનદ ટૂંકા ગાળા નો છે પણ આવડત વગરની ડીગ્રી લાંબાગાળા નું નુકશાન કરે છે.
તુલસીદાસનો એક દોહો છે કે “દુર્જન કઈ કરુણા બુરી,ભલો સજ્નકો ત્રાસ. જબ સુરજ ગરમી કરે તબ બરસન કઈ આસ!” મતલબ કોઈ અમસ્તું તમને મદદ કરે તમને મફતના લાભ આપવાની વાત કરે ,યોગ્યતા વગરનું માન આપવા માંડે તો ચેતજો બજારમાં સોનું પચાસ હજારનું તોલો હોય અને તમને કોઈ હાજર રૂપિયા માં આપવા માં તેયાર થાય તો તમે તરત ચેતો કે નહી ? જે નથી ચેતતા તે છેતરાય છે કે નહી ? તો આતો સોના કરતા પણ વધુ મુલ્યવાન છે. જ્ઞાન છે, આવડત છે. એ આવડ્યાનું પ્રમાણ પત્ર તમને એમને એમ કોઈ આપવા માગે છે તો ચેતવાનું કે છેતારાવનું? વિચારો તો ખરા. – આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
શિક્ષણ મોઘું નહી પણ અઘરું હોવું જોઈએ. શિક્ષણ લાંબુ નહી પણ ઊંડું હોવું જોઈએ . શિક્ષણ આપો ત્યારે સરળ અને મૂલ્યાંકન કરો ત્યારે કડક હોવું જોઈએ. આ બધા હવે સુવાક્યો છે. વધારે પડતું ઉચું પરિણામ પરીક્ષા અને મૂલ્યાંકન બન્ને માટે નિષ્ફળતા ના સૂચક છે. આજે વિજ્ઞાન અને માહિતીના યુગમાં આમતો દુનિયાભર માં આર્ટસ સાયન્સ અને કોમર્સ ના અભ્યાસક્રમો લગભગ સરખા છે યુરોપ કે અમેરિકા ના મેડીકલ ના વિદ્યાર્થીઓ માટે જે અભ્યાસક્રમ છે તે જ ભારતમાં પણ છે. બ્રિટીશ અંગ્રેજી માં માસ્ટર્સ કરતા વિદ્યાર્થી અને ગુજરાત યુની ના માસ્ટર્સ કરતા વિદ્યાર્થી લગભગ સર્ખુજ ભણવાનું હોય છે પણ ભણાવાય છે જુદી રીતે. પરીક્ષણ જુદી રીતે થાય છે અને મુલ્યાંકન જુદી રીતે થાય છે. અરે બે દેશો ની વ્બત ક્યાં કરવી ભારતમાં જ દિલ્હી યુની, વડોદરા યુની અને ઉત્તર ગુજરાત યુની ના અભ્યાસક્રમો તો લગભગ સર્લ્ખાજ છે પણ ડીગ્રી મેળવનાર ની ગુણવત્તા જુદી જુદી છે.
ક્યારેય વિચાર્યું કે ભારતમાં કેમ મેડીકલ કરવા બધા નથી આવતા? કેમ આપડી યુનીવર્સીટી માં અગ્રેજી વિષય સાથે માસ્ટર થયેલ વિદ્યાર્થી ટોફેલ કે અઈલેટસ માં પાસ નથી થતો? શા માટે આપડી યુનીવર્સીટી માં ગ્રેજ્યુએટ થવું સહેલું છે અને ટોફેલ જેવી પરીક્ષ્સા અઘરી છે અને મૂળ મુદ્દો તો એ કે કેમ આ પરીક્ષાઓ આપો પછી જ વિદેશ જવા મળે? આપડા દેશની ડીગ્રી પર જવા ના મળે? કારણ આપડા મુલ્યાન્કનો સતત ગુણવત્તા ગુમાવતા જાય છે. હવે મુદ્દો એ છે કે આ ગુણવત્તા હીન ઉચા પરિણામો કોના લાભાર્થે છે? આ લેખમાળા માં આપડે સતત કહેતા આવ્યા છીએ કે હવે એવી કોઈ નોકરી નથી જે સીધી તમારી ડીગ્રી ના આધારે મળી જાય. ભણશો તો કઈક કરશો એ જૂની વાત છે. બળકો ના શિક્ષણ માટે તર્ક ગુમાવી ઘાંઘા થતા માં બાપ આ ક્યારે સમજશે એ પ્રશ્ન છે. ઉચા પરિણામો સોં પ્રથમ સરકાર ને ગમે છે કારણ આજકાલ માહોલ જુદો છે. અમારી સરકાર સારું શિક્ષણ આપે છે. અમારા સમયમાં શિક્ષણનું સ્તર સતત સુધરતું જાય છે. જુવો પરિણામો આ સરકારનો જથ્થાત્મક અભિગમ છે અને લોકપ્રિયતા માટેની જરૂર છે. પહેલા સ્કુલ બોર્ડ ના નીચા પરિણામો માટે સરકાર ચિંતા નોતી કરતી, હવે કરે છે કારણ આગળ સમજવા મળશે.
ઉચા પરિણામો ના બીજા લાભાર્થી છે સ્કુલ કોલેજના સંચાલકો બાળક નપાસ થાય તો તેનો આગળ ભણવાનો ઉત્સાહ ઓસરી જાય અને માબાપ પણ જો બાળક નબળું હોય તો આગળ ભણાવવાનું માડી વળે પણ જો પાસ થાય અને તે પણ માફકસર ના માર્ક થી તો માબ્પ જોડ તોડ કરીને પણ તેને આગળ ભણાવે હવે ખનગી કરણના યુગમાં સરકારે સરકારી શાળા કોલેજો તો વધારી નથી એટલે બાળક જવાનો ખનગી શાળા કોલેજ માં. એટલે ઉચા પરિણામો (ઓછા ટકા વળાં) સંચાલકો ને ફાયદો કરાવનારા અને હરખાવનારા હોય છે.
સરકાર અને સંચાલકો ને ઉચા પરિણામમાં રસ હોય છે તેવું તો તમે સાભળ્યું હશે પણ આપડે ત્યાં નોકરી ટકાવવા માટે પણ ઉચા પરિણામ જોઈએ છે એટલે શિક્ષકો અને અધ્યાપકો ફાજલ ના પડે તે માટે પણ વિદ્યાર્થીઓ તો જોઈએ જ ! તો ઉચા પરિણામ ના ત્રીજા લાભાર્થી આ છે. જ્યાં જ્યાં પરીક્ષણ અને મુલ્યાંકન માં આ પરીબળ મહત્વનું થાય છે ત્યાં ..”અલ્યા પાસ કરજો નહી તો આપડે જ છુટા થવાનું આવશે” ના નામે વધુ પાસ કરાય છે તો ઉચા પરિણામ ના કહેવત a બે લાભાર્થી વિદ્યાર્થીઓ અને વાલી તો બિચારા હોળી નું નાળીએરછે. કોઈકના ધંધા માટે તેમને ફૂલેકે ચડવા ના છે બાકી આ શિક્ષણ માટે ચાલતું તંત્ર નથી.
અહી કોઈને શિક્ષણ સુધરે તેમાં રસ નથી . અભાયસ્ક્ર્મો સરળ કરો પછી પરીક્ષા પદ્ધતિ સરળ કરો પછી મુલાક્ન ઉદાર કરો કાઈ પણ કરો મોટી સંખ્યા માં પાસ કરો અને પછી આના આજ કહેશે કે એન્જીનીયર બેકાર છે. એમ એ બીએડ થયેલા બેકાર છે . પણ કોઈં એમ નહી કે કે આ ખરેખર જ બેકાર છે. ચિંતા કરો સો માંથી નેવું પાસ થાય તેની ચિંતા કરો. આપડા બાળકને તેની આવડત કરતા વધુ મળતું થાય તેની ચિંતા કરો. વિદ્યાર્થી નબળો હોય તે દેખાય પણ શિક્ષક અધ્યાપક કે શિક્ષણની મૂળ વ્યવસ્થા જ નબળી હોય એ જલ્દી ના દેખાય. શિક્ષણને ઉચું લાવો પરિણામ ને નહી . વરસ ના બગડ્યું તેનો આનદ ટૂંકા ગાળા નો છે પણ આવડત વગરની ડીગ્રી લાંબાગાળા નું નુકશાન કરે છે.
તુલસીદાસનો એક દોહો છે કે “દુર્જન કઈ કરુણા બુરી,ભલો સજ્નકો ત્રાસ. જબ સુરજ ગરમી કરે તબ બરસન કઈ આસ!” મતલબ કોઈ અમસ્તું તમને મદદ કરે તમને મફતના લાભ આપવાની વાત કરે ,યોગ્યતા વગરનું માન આપવા માંડે તો ચેતજો બજારમાં સોનું પચાસ હજારનું તોલો હોય અને તમને કોઈ હાજર રૂપિયા માં આપવા માં તેયાર થાય તો તમે તરત ચેતો કે નહી ? જે નથી ચેતતા તે છેતરાય છે કે નહી ? તો આતો સોના કરતા પણ વધુ
મુલ્યવાન છે. જ્ઞાન છે, આવડત છે. એ આવડ્યાનું પ્રમાણ પત્ર તમને એમને એમ કોઈ આપવા માગે છે તો ચેતવાનું કે છેતારાવનું? વિચારો તો ખરા.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.