ચૂંટણીના રાજકારણમાં કેટલીકવાર રાજકીય ખેલાડીઓની વિચારસરણી અને જનતાની ધારણા બંનેના સંદર્ભમાં માર્ગ બદલવા માટે પ્રોત્સાહક બનાવની જરૂર પડે છે. મોટાભાગે આવા બનાવ અચાનક અને અણધાર્યા હોય છે પરંતુ કેટલીકવાર તે સમજી શકાય તેવું હોય છે. દિલ્હીના મુખ્યમંત્રીની ધરપકડ થવાની જ હતી અને અપેક્ષા મુજબ થઈ હતી, પરંતુ આ ઘટનાના પગલે દિલ્હીના ઐતિહાસિક રામલીલા ગ્રાઉન્ડ ખાતે સંયુક્ત વિપક્ષની રેલીના રૂપમાં આશ્ચર્યજનક ઘટનાક્રમ સર્જાયું હતું.
સૌથી મોટું આશ્ચર્ય એ હતું કે ઓછામાં ઓછા ઈન્ડિયા ગઠબંધનના 40 સંયુક્ત ભાગીદારોનું એકસાથે આવવું અને લોકસભાની ચૂંટણીઓ દરમિયાન એકતાનો ભારપૂર્વકનો સંદેશ જાહેર કરવો. દેખીતી રીતે, કેજરીવાલની ધરપકડ એ ખૂબ જ જરૂરી પ્રોત્સાહન પૂરું પાડ્યું જે તે જ સમયે તમામ વિપક્ષી નેતાઓને આગામી ઘટનાઓના પડછાયા તરીકે કલ્પના કરવાની ચેતવણી તરીકે આવ્યું. એક થાઓ અથવા નાશ પામો નહીં તો આમ આદમી પાર્ટીના (આપ) અધ્યક્ષ જેવું ભાગ્ય બધાની રાહ જોઈ રહ્યું હતું.
રેલીમાં એકતાનો શો યોગ્ય સમયે થયો હતો જ્યારે દેશ સાત તબક્કાની લોકસભા ચૂંટણીના પ્રથમ તબક્કા તરફ આગળ વધી રહ્યો છે. મેગા-શો કે રેલી ક્ષમતા અને ગ્રહણશીલ ભીડ અને વિપક્ષી નેતાઓની જબરજસ્ત હાજરી બંનેની દ્રષ્ટિએ બની હતી, તે 1970ના દાયકામાં વિપક્ષી પક્ષોની બીજી ઐતિહાસિક રેલીની યાદ અપાવે છે. લોક નાયક જય પ્રકાશ નારાયણ કે જેમણે ઇન્દિરા ગાંધી સરકારની શક્તિને પડકારી હતી અને ત્યારબાદ તેને ચૂંટણીમાં સખત ટક્કર આપી હતી. એ હકીકત હોવા છતાં કે બે પરિસ્થિતિઓમાં ઘણી સામ્યતાઓ હોવા છતાં, તેની કોઈ સરખામણી નથી. પરંતુ રાજકીય લડાઈનું લક્ષ્ય અને ઉદ્દેશ્ય સમાન છે.
31 માર્ચ, 2024ની રેલીનો સૌથી મોટો ફાયદો એ હતો કે તે રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ધ્યાન આકર્ષિત કરવામાં સક્ષમ હતી અને અત્યાર સુધી ખૂટતી વિપક્ષી એકતા ઊભી કરી હતી. શાસક વ્યવસ્થાના પ્રભાવ હેઠળના મીડિયાના મજબૂત વર્ગ સહિત કોઈ પણ વ્યક્તિ પોતાના જોખમે ભવ્ય શોને અવગણી શકે છે. ઘટનાના કદને જોતાં અને, અલબત્ત, ભાષણોની સામગ્રી જે બોલ્ડ અને ચોકસાઇ સાથે લક્ષ્ય પર સચોટ પ્રહાર કરતી હતી.
એક વર્ષ કરતાં પણ વધુ સમય પહેલાં તે અસ્તિત્વમાં આવ્યું ત્યારથી ફેલાયેલા મંચે ઈન્ડિયા બ્લોકના નેતાઓ વચ્ચે એકતા અને સૌહાર્દનું દુર્લભ પ્રદર્શન પ્રદાન કર્યું હતું. એ હકીકતને ધ્યાનમાં રાખીને કે મોટાભાગના ઘટકો એકબીજા સાથે લડી રહ્યા છે અને તેમની સામે ઝઘડો કરી રહ્યા છે, આ સંકલનતાનો શો તાજી હવાના ફૂંક જેવો હતો. રેલીનું કદ અને નેતાઓ વચ્ચેનો સંબંધ ખૂબ જ જરૂરી પ્રોત્સાહન પૂરું પાડતું હતું, અને ક્ષમતા ભીડ-મુખ્યત્વે યુવાનોમાં પાયાના સ્તરે મંથનનું સૂચક હતું. નિઃશંકપણે, દિલ્હીમાં આપ અને કોંગ્રેસના નેતાઓ અને કાર્યકર્તાઓ દ્વારા મોટાભાગે ભારે ભીડને સુનિશ્ચિત કરવા માટે ઘણી ગતિવિધિઓ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ તેમનો (ભીડનો) હકારાત્મક પ્રતિસાદ અને પ્રશંસા નેતાઓના લક્ષ્યાંકિત ભાષણોની પ્રશંસા કરવાની તેમની ઇચ્છાને કારણે હતી.
ભીડે વિચલિત થવાનો કોઈ ઝોક દર્શાવ્યો ન હતો. મુખ્ય કારણ એ હતું કે જે નેતાઓ બોલ્યા હતા, પ્રસંગ અને ચૂંટણીના વાતાવરણને અનુરૂપ અર્થપૂર્ણ ભાષણો આપ્યા હતા અને ચોખ્ખું પરિણામ એ હતું કે તેઓ ભીડને જોરદાર રીતે સંબોધન કરી શક્યા હતા. લોકસભાની ચૂંટણી જેમ જેમ આગળ વધતી જાય તેમ તેમ ઈન્ડિયા ગઠબંધન માટે વધુ સારી વાત એ છે કે નેતાઓએ તેમના ભાષણો દ્વારા ખાસ કરીને વિપક્ષને નિશાન બનાવવા માટે માત્ર નરેન્દ્ર મોદી સરકાર પર પ્રહારો કર્યા ન હતા પણ તેમના ભાષણોએ એકબીજાની પ્રશંસા કરી. તે સામાન્ય એકબીજાની ટીકામાંથી એક આવકારદાયક ફેરફાર હતો જે મહિનાઓમાં જોવા મળ્યો હતો.
તેમાં કોઈ શંકા નથી કે મિસ્ટર કેજરીવાલ અને ઝારખંડના ભૂતપૂર્વ મુખ્યમંત્રી હેમંત સોરેનની ધરપકડ એ મુખ્ય મુદ્દો બન્યો હતો જેણે ઈન્ડિયા ગઠબંધનના લડતા ભાગીદારોને એકસાથે લાવ્યા હતા અને કારણ જુઓ. તે પહેલાં પણ અડગ કેજરીવાલ પશ્ચિમ બંગાળના મુખ્યમંત્રી મમતા બેનર્જી અને કેટલાક અન્ય લોકોની સાથે વિપક્ષી એકતાની જરૂરિયાતની કદર કરવા તૈયાર ન હતા. તેમની ધરપકડથી માત્ર તેમની વિચારસરણીમાં જ નહીં, પરંતુ સંયુક્ત ઘટકોમાં પણ નાટકીય પરિવર્તન આવ્યું. આ અત્યંત જરૂરી પરિવર્તન રામલીલા ગ્રાઉન્ડના પર દરેકને સાક્ષી આપવા માટે હતું.
પોતાના અહંકાર પર સવાર થઈને ઈન્ડિયાના ભાગીદારો સાથે હાથ મિલાવવા તૈયાર નહોતા, કેજરીવાલની ધરપકડ પછી આપએ પોતાનું વલણ હળવું કર્યું. પક્ષના નેતાઓ અને ટોચના નેતાઓના કહેવાથી જ વિપક્ષની તાકાત બતાવવાની પહેલ કરવામાં આવી હતી. તેઓએ હાથ લંબાવ્યો જ્યારે અન્ય લોકોએ રામલીલા મેદાનમાં ઐતિહાસિક શક્તિ પ્રદર્શન માટે હાથ લંબાવ્યો. આવું થવા પાછળનું કારણ કે પ્રોત્સાહક બનાવ ગમે તે હોય, રેલી વિપક્ષના હાથમાં એક મુદ્દા સમાન સાબિત થઈ છે. ઘણો વિલંબ થયો હોવા છતાં, આવા શક્તિ પ્રદર્શન અને તેના સંદેશાની લાંબા સમયથી રાહ જોવાઈ રહી હતી. આ તો માત્ર શરૂઆત છે; એકતાની આ ભાવનાને લોકસભા ચૂંટણી દ્વારા આગળ વધારવાનો પડકાર હવે છે.
રાજ્યવાર જોડાણો અને બેઠકોની વહેંચણીનો સૌથી વિવાદાસ્પદ તબક્કો હવે ગઠબંધન ભાગીદારોની નજીક આવીને ઉભો છે. રેલી દ્વારા પૂરા પાડવામાં આવેલ ઉત્સાહ અને જોમ હવે તેમને તેમના મતભેદોને બાજુ પર રાખવા અને ભાજપના સૌથી પ્રચંડ રાજકીય પ્રતિસ્પર્ધી સામે લડવા માટે એક થઈને આગળ વધવા માટે પ્રેરિત કરશે. આનો અર્થ એ નથી કે તેમાં કોઈ વિરોધાભાસ નથી અને તમામ ઈન્ડયિા ગઠબંધનના ભાગીદારો તેમના અંગત હિતોને બાજુ પર રાખી શકશે. હા, પશ્ચિમ બંગાળમાં તૃણમૂલ કોંગ્રેસ, કોંગ્રેસ અને ડાબેરી જૂથ વચ્ચે વિરોધાભાસ છે. એવું જ છે, અને જે કેરળમાં વધુ સ્પષ્ટ છે, જેમાં ડાબેરી પક્ષો અને કોંગ્રેસ સામસામે છે. ભારતીય કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી (વાંચો ડાબેરી જૂથ)નો વાયનાડના વર્તમાન સાંસદ રાહુલ ગાંધી સામે ઉમેદવાર ઊભો કરવાનો નિર્ણય એક મોટી નારાજગી હશે.
કેજરીવાલની ધરપકડ અને ત્યારપછીના ઘટનાક્રમ, વિપક્ષની રેલીએ એક નવા તબક્કાને જન્મ આપ્યો છે, જો કે ચૂંટણીની પૂર્વસંધ્યાએ, વિપક્ષી એકતાના અનુસંધાનમાં. તેણે સ્થાનિક સ્વભાવની નાની-નાની બળતરાને બાજુ પર રાખીને અથવા તેમને સ્થાનિક સ્તરે સીમિત રાખીને વ્યાપક રાષ્ટ્રીય મુદ્દાઓ અને વિરોધ પક્ષો દ્વારા સામનો કરવામાં આવતા પડકારો પર એકતામાં ઊભા રહેવાના સિદ્ધાંત પર આધારિત એકતાના નવા મોડલને જન્મ આપ્યો છે. આ રેલી પરેશાન કરતા બનાવો વિનાની ન હતી. પ્રથમ અને સૌથી અગ્રણી શોની થીમ વિશે હતું. જ્યારે આપ નેતાઓ ઇચ્છતા હતા કે તેના ચિત્રો (જેલના સળિયા પાછળ ઊભા રહીને) પ્રદર્શિત કરીને તેને કેજરીવાલ-કેન્દ્રિત બનાવવામાં આવે, જ્યારે કોંગ્રેસ ઇચ્છે છે કે તે પડકારોને હાઇલાઇટ કરીને મુદ્દો બનાવવામાં આવે જે વિપક્ષ અને દેશ શાસક વ્યવસ્થાના ઇશારે સામનો કરી રહ્યા હતા.
કેજરીવાલની ધરપકડ, કોઈ પણ સંજોગોમાં, મેગા-શો યોજવા માટે કેન્દ્રીય થીમ અને પ્રોત્સાહક હતી. એ સમજની બહાર છે કે શા માટે આપ સંચાલકોએ તેમના પોસ્ટરો પ્રદર્શિત કરવા જેવા નાના મુદ્દાઓ પર આગ્રહ કર્યો. વિપક્ષી એકતાનો ‘પંચ’ વધુ સશક્ત સાબિત થયો અને તે પોતાના લક્ષ્ય પર પડ્યો હતો જ્યારે ગઠબંધનના દરેક ઘટક આખરે તેનો ભાગ અનુભવી શકે છે અને વિપક્ષી એકતાને ધ્યાનમાં રાખીને કવાયતની માલિકી મેળવવામાં કોઈ ખચકાટ અનુભવતો નથી. આપના પરિપ્રેક્ષ્યમાં કેજરીવાલ કેન્દ્રિત શો આ અસરનું કારણ ન હોત.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
