સંત શિરોમણી આચાર્ય શ્રી 108 વિદ્યાસાગરજી મહારાજજીએ સમાધિ પ્રાપ્ત કરી અને આપણને સૌને દુઃખી કર્યા. તેમનું જીવન માનવતાના ઉત્થાન માટે અવિરત પ્રતિબદ્ધતાથી ભરેલા આધ્યાત્મિક સમૃદ્ધ યુગ સમાન ગહન શાણપણ અને અનંત કરુણાથી ભરપૂર હતું. મને અસંખ્ય પ્રસંગોએ તેમના આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કરવાનું સન્માન મળ્યું છે. આમ, હું ખોટની ઊંડી લાગણી અનુભવું છું. તેમની સમાધિ એક માર્ગદર્શક પ્રકાશ ગુમાવવા સમાન છે, જેમણે મારા સહિત અસંખ્ય આત્માઓ માટેના માર્ગને પ્રકાશિત કર્યો છે. એમની હૂંફ, સ્નેહ અને આશીર્વાદ એ માત્ર સદ્ભાવનાના હાવભાવ જ નહોતાં, પણ આધ્યાત્મિક ઊર્જાનો ઊંડો સંચાર હતો. આ ઊર્જા એમના સંપર્કમાં આવ્યા હોય તેટલા નસીબદાર સૌને સશક્ત અને પ્રેરણા પૂરી પાડતી હતી.
સંત શિરોમણી આચાર્ય શ્રી 108 વિદ્યાસાગરજી મહારાજજીએ સમાધિ પ્રાપ્ત કરી અને આપણને સૌને દુઃખી કર્યા. તેમનું જીવન માનવતાના ઉત્થાન માટે અવિરત પ્રતિબદ્ધતાથી ભરેલા આધ્યાત્મિક સમૃદ્ધ યુગ સમાન ગહન શાણપણ અને અનંત કરુણાથી ભરપૂર હતું. મને અસંખ્ય પ્રસંગોએ તેમના આશીર્વાદ પ્રાપ્ત કરવાનું સન્માન મળ્યું છે. આમ, હું ખોટની ઊંડી લાગણી અનુભવું છું. તેમની સમાધિ એક માર્ગદર્શક પ્રકાશ ગુમાવવા સમાન છે, જેમણે મારા સહિત અસંખ્ય આત્માઓ માટેના માર્ગને પ્રકાશિત કર્યો છે. એમની હૂંફ, સ્નેહ અને આશીર્વાદ એ માત્ર સદ્ભાવનાના હાવભાવ જ નહોતાં, પણ આધ્યાત્મિક ઊર્જાનો ઊંડો સંચાર હતો. આ ઊર્જા એમના સંપર્કમાં આવ્યા હોય તેટલા નસીબદાર સૌને સશક્ત અને પ્રેરણા પૂરી પાડતી હતી.
પૂજ્ય આચાર્યજીને હંમેશા જ્ઞાન, કરુણા અને સેવાના ત્રિવેણીના રૂપમાં યાદ કરવામાં આવશે. તેઓ એક સાચા તપસ્વી હતા, જેમનું જીવન ભગવાન મહાવીરના આદર્શોનું પ્રતીક હતું. તેમના જીવને જૈન ધર્મના મૂળ સિદ્ધાંતોનું ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યું હતું અને તેમનાં પોતાનાં કાર્યો અને ઉપદેશો દ્વારા તેના આદર્શોને મૂર્તિમંત કર્યા હતા. તેમના જેવા દિગ્ગજોને કારણે જ દુનિયા જૈન ધર્મ અને ભગવાન મહાવીરના જીવનથી પ્રેરિત છે. તેઓ જૈન સમુદાયમાં ઊંચા હતા પરંતુ તેમની અસર અને પ્રભાવ ફક્ત એક સમુદાય સુધી મર્યાદિત નહોતાં.
વિદ્યાસાગરજી મહારાજજી ઇચ્છતા હતા કે આપણાં યુવાનો એક એવું શિક્ષણ મેળવે કે જેનું મૂળ આપણી સાંસ્કૃતિક નીતિ પણ છે. તેઓ ઘણી વાર કહેતા કે ભૂતકાળની શીખથી આપણે દૂર થઈ ગયા છીએ એટલે જ આપણે પાણીની તંગી જેવા મહત્ત્વના પડકારોનો ઉકેલ શોધી શક્યા નથી. તેઓ એમ પણ માનતા હતા કે સાફલ્યવાદી શિક્ષણ તે છે જે કુશળતા અને નવીનતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તેમણે ભારતની ભાષાકીય વિવિધતા પર ખૂબ ગર્વ અનુભવ્યો હતો અને યુવાનોને ભારતીય ભાષાઓ શીખવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા.
પૂજ્ય આચાર્યજીએ પોતે સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને હિંદીમાં ઘણું બધું લખ્યું છે. એક સંત તરીકે તે જે ઊંચાઈએ પહોંચ્યા હતા અને છતાં તે એટલા નમ્ર હતા કે તે તેમના આઇકોનિક વર્ક મૂકમતીમાં સ્પષ્ટપણે જોવા મળે છે. પોતાનાં કાર્યો દ્વારા તેમણે કચડાયેલાં લોકોને અવાજ આપ્યો. હેલ્થકેરના ક્ષેત્રમાં પણ પૂજ્ય આચાર્યજીનું યોગદાન પરિવર્તનકારી હતું. તેઓ અનેક પ્રયાસો સાથે સંકળાયેલા હતા, ખાસ કરીને વંચિત વિસ્તારોમાં. સ્વાથ્ય સેવાઓ પ્રત્યેનો તેમનો અભિગમ સર્વગ્રાહી હતો, જેણે ભૌતિક સુખાકારીને આધ્યાત્મિક સુખાકારી સાથે સંકલિત કરી હતી અને આ રીતે સમગ્ર વ્યક્તિની જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરી હતી.
હું ખાસ કરીને આવનારી પેઢીઓને આગ્રહ કરીશ કે તેઓ સંત શિરોમણી આચાર્ય શ્રી વિદ્યાસાગરજી મહારાજજીની રાષ્ટ્ર નિર્માણ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા વિશે વિસ્તૃત અભ્યાસ કરે. તેઓ માનતા હતા કે એક મજબૂત રાષ્ટ્રનું નિર્માણ તેનાં નાગરિકોની તેમની ફરજો પ્રત્યેની – પોતાની જાત પ્રત્યેની, તેમનાં પરિવારો, સમાજ અને દેશ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાના પાયા પર થાય છે. તેમણે વ્યક્તિઓને પ્રામાણિકતા અને આત્મનિર્ભરતા જેવા સદગુણો કેળવવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા, જેને તેમણે ન્યાયી, કરુણાપૂર્ણ અને સમૃદ્ધ સમાજના નિર્માણ માટે આવશ્યક તરીકે જોયું હતું. ફરજો પરનો આ ભાર ખૂબ મહત્ત્વનો છે કારણ કે આપણે વિકસિત ભારતના નિર્માણ તરફ કામ કરીએ છીએ.
એક એવા યુગમાં જ્યાં સમગ્ર વિશ્વમાં પર્યાવરણીય અધઃપતન વ્યાપકપણે થઈ રહ્યું છે. પૂજ્ય આચાર્યજીએ એવી જીવનશૈલીની હાકલ કરી હતી, જે પ્રકૃતિને થતા નુકસાનને ઓછું કરી શકે. એ જ રીતે, તેમણે આપણા અર્થતંત્રમાં કૃષિ માટે સર્વોચ્ચ ભૂમિકા જોઈ અને કૃષિને આધુનિક અને ટકાઉ બનાવવા પર પણ ભાર મૂક્યો. કેદીઓને સુધારવાની દિશામાં તેમનું કાર્ય નોંધપાત્ર હતું.
પૂજ્ય આચાર્યજી સંતો અને સમાજસુધારકોની આ પરંપરામાં એક વિશાળ વ્યક્તિ તરીકે ઊભા છે. તેમણે જે કંઈ પણ કર્યું, તે માત્ર વર્તમાન માટે જ નહીં પરંતુ ભવિષ્ય માટે પણ કર્યું. ગયા વર્ષે નવેમ્બરમાં, છત્તીસગઢના ડોંગરગઢમાં ચંદ્રગિરિ જૈન મંદિરમાં મને તેમની મુલાકાત લેવાની તક મળી હતી. મને ખબર નહોતી કે આ મુલાકાત પૂજ્ય આચાર્યજી સાથેની મારી છેલ્લી મુલાકાત હશે. તેઓ જે કામ કરી રહ્યા હતા તેની વાત કરતી વખતે તેઓ ઉત્સાહથી ભરાઈ ગયા હતા. તેમની નમ્ર નજર અને શાંત સ્મિત શાંતિના હેતુની ભાવનાને પ્રદર્શિત કરવા માટે પૂરતા હતા.
આચાર્ય શ્રી 108 વિદ્યાસાગરજી મહારાજજીની શૂન્યતાને એ બધાં જ લોકો અનુભવે છે, જેઓ તેમને જાણતા હતા અને તેમના ઉપદેશો અને તેમના જીવનથી પ્રભાવિત થયા હતા. તેમની સ્મૃતિને માન આપીને, અમે તેમણે સમર્થન આપેલા મૂલ્યોને મૂર્ત સ્વરૂપ આપવા માટે પ્રતિબદ્ધ છીએ. આ રીતે, આપણે માત્ર એક મહાન આત્માને જ શ્રદ્ધાંજલિ નથી આપતા, પરંતુ આપણા દેશ અને લોકો માટેના તેમના ધ્યેયને પણ આગળ વધારીએ છીએ.
પૂજ્ય આચાર્યજીને હંમેશા જ્ઞાન, કરુણા અને સેવાના ત્રિવેણીના રૂપમાં યાદ કરવામાં આવશે. તેઓ એક સાચા તપસ્વી હતા, જેમનું જીવન ભગવાન મહાવીરના આદર્શોનું પ્રતીક હતું. તેમના જીવને જૈન ધર્મના મૂળ સિદ્ધાંતોનું ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યું હતું અને તેમનાં પોતાનાં કાર્યો અને ઉપદેશો દ્વારા તેના આદર્શોને મૂર્તિમંત કર્યા હતા. તેમના જેવા દિગ્ગજોને કારણે જ દુનિયા જૈન ધર્મ અને ભગવાન મહાવીરના જીવનથી પ્રેરિત છે. તેઓ જૈન સમુદાયમાં ઊંચા હતા પરંતુ તેમની અસર અને પ્રભાવ ફક્ત એક સમુદાય સુધી મર્યાદિત નહોતાં.
વિદ્યાસાગરજી મહારાજજી ઇચ્છતા હતા કે આપણાં યુવાનો એક એવું શિક્ષણ મેળવે કે જેનું મૂળ આપણી સાંસ્કૃતિક નીતિ પણ છે. તેઓ ઘણી વાર કહેતા કે ભૂતકાળની શીખથી આપણે દૂર થઈ ગયા છીએ એટલે જ આપણે પાણીની તંગી જેવા મહત્ત્વના પડકારોનો ઉકેલ શોધી શક્યા નથી. તેઓ એમ પણ માનતા હતા કે સાફલ્યવાદી શિક્ષણ તે છે જે કુશળતા અને નવીનતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તેમણે ભારતની ભાષાકીય વિવિધતા પર ખૂબ ગર્વ અનુભવ્યો હતો અને યુવાનોને ભારતીય ભાષાઓ શીખવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા.
પૂજ્ય આચાર્યજીએ પોતે સંસ્કૃત, પ્રાકૃત અને હિંદીમાં ઘણું બધું લખ્યું છે. એક સંત તરીકે તે જે ઊંચાઈએ પહોંચ્યા હતા અને છતાં તે એટલા નમ્ર હતા કે તે તેમના આઇકોનિક વર્ક મૂકમતીમાં સ્પષ્ટપણે જોવા મળે છે. પોતાનાં કાર્યો દ્વારા તેમણે કચડાયેલાં લોકોને અવાજ આપ્યો. હેલ્થકેરના ક્ષેત્રમાં પણ પૂજ્ય આચાર્યજીનું યોગદાન પરિવર્તનકારી હતું. તેઓ અનેક પ્રયાસો સાથે સંકળાયેલા હતા, ખાસ કરીને વંચિત વિસ્તારોમાં. સ્વાથ્ય સેવાઓ પ્રત્યેનો તેમનો અભિગમ સર્વગ્રાહી હતો, જેણે ભૌતિક સુખાકારીને આધ્યાત્મિક સુખાકારી સાથે સંકલિત કરી હતી અને આ રીતે સમગ્ર વ્યક્તિની જરૂરિયાતો પૂર્ણ કરી હતી.
હું ખાસ કરીને આવનારી પેઢીઓને આગ્રહ કરીશ કે તેઓ સંત શિરોમણી આચાર્ય શ્રી વિદ્યાસાગરજી મહારાજજીની રાષ્ટ્ર નિર્માણ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતા વિશે વિસ્તૃત અભ્યાસ કરે. તેઓ માનતા હતા કે એક મજબૂત રાષ્ટ્રનું નિર્માણ તેનાં નાગરિકોની તેમની ફરજો પ્રત્યેની – પોતાની જાત પ્રત્યેની, તેમનાં પરિવારો, સમાજ અને દેશ પ્રત્યેની પ્રતિબદ્ધતાના પાયા પર થાય છે. તેમણે વ્યક્તિઓને પ્રામાણિકતા અને આત્મનિર્ભરતા જેવા સદગુણો કેળવવા માટે પ્રોત્સાહિત કર્યા હતા, જેને તેમણે ન્યાયી, કરુણાપૂર્ણ અને સમૃદ્ધ સમાજના નિર્માણ માટે આવશ્યક તરીકે જોયું હતું.
ફરજો પરનો આ ભાર ખૂબ મહત્ત્વનો છે કારણ કે આપણે વિકસિત ભારતના નિર્માણ તરફ કામ કરીએ છીએ. એક એવા યુગમાં જ્યાં સમગ્ર વિશ્વમાં પર્યાવરણીય અધઃપતન વ્યાપકપણે થઈ રહ્યું છે. પૂજ્ય આચાર્યજીએ એવી જીવનશૈલીની હાકલ કરી હતી, જે પ્રકૃતિને થતા નુકસાનને ઓછું કરી શકે. એ જ રીતે, તેમણે આપણા અર્થતંત્રમાં કૃષિ માટે સર્વોચ્ચ ભૂમિકા જોઈ અને કૃષિને આધુનિક અને ટકાઉ બનાવવા પર પણ ભાર મૂક્યો. કેદીઓને સુધારવાની દિશામાં તેમનું કાર્ય નોંધપાત્ર હતું.
પૂજ્ય આચાર્યજી સંતો અને સમાજસુધારકોની આ પરંપરામાં એક વિશાળ વ્યક્તિ તરીકે ઊભા છે. તેમણે જે કંઈ પણ કર્યું, તે માત્ર વર્તમાન માટે જ નહીં પરંતુ ભવિષ્ય માટે પણ કર્યું. ગયા વર્ષે નવેમ્બરમાં, છત્તીસગઢના ડોંગરગઢમાં ચંદ્રગિરિ જૈન મંદિરમાં મને તેમની મુલાકાત લેવાની તક મળી હતી. મને ખબર નહોતી કે આ મુલાકાત પૂજ્ય આચાર્યજી સાથેની મારી છેલ્લી મુલાકાત હશે. તેઓ જે કામ કરી રહ્યા હતા તેની વાત કરતી વખતે તેઓ ઉત્સાહથી ભરાઈ ગયા હતા. તેમની નમ્ર નજર અને શાંત સ્મિત શાંતિના હેતુની ભાવનાને પ્રદર્શિત કરવા માટે પૂરતા હતા. આચાર્ય શ્રી 108 વિદ્યાસાગરજી મહારાજજીની શૂન્યતાને એ બધાં જ લોકો અનુભવે છે, જેઓ તેમને જાણતા હતા અને તેમના ઉપદેશો અને તેમના જીવનથી પ્રભાવિત થયા હતા. તેમની સ્મૃતિને માન આપીને, અમે તેમણે સમર્થન આપેલા મૂલ્યોને મૂર્ત સ્વરૂપ આપવા માટે પ્રતિબદ્ધ છીએ. આ રીતે, આપણે માત્ર એક મહાન આત્માને જ શ્રદ્ધાંજલિ નથી આપતા, પરંતુ આપણા દેશ અને લોકો માટેના તેમના ધ્યેયને પણ આગળ વધારીએ છીએ.
