પંજાબમાં પરિવારનો કોઈ યુવાન ખેતી કરતો કિસાન હોય તો બીજો યુવાન લશ્કરમાં જવાન હોય છે. કિસાનોના આંદોલનને કારણે જવાન તેમ જ કિસાન સામસામે મૂકાઈ ગયા છે. પંજાબ અને હરિયાણા વચ્ચે શંભુ અને ખનૌરી બોર્ડર પર બુધવારે અરાજકતા સર્જાઈ હતી. આ તંગદિલીભર્યા વાતાવરણ વચ્ચે ખનૌરીમાં ગોળી વાગવાથી યુવાન કિસાનનું મોત થયાના સમાચાર છે. ખેડૂત સંગઠનો તેમજ પંજાબ સરકારે આ યુવકના મોતની પુષ્ટિ કરી છે. હરિયાણા પોલીસે ખેડૂતોના આંદોલનમાં કોઈ કિસાનના માર્યા જવાના સમાચારને અફવા ગણાવી છે. પોલિસની ગોળીનો ભોગ બનનારો શુભકરણ સિંહ ભટિંડા જિલ્લાના બાલોન ગામનો રહેવાસી હતો. તે તેના પરિવારમાં એક માત્ર કમાનાર વ્યક્તિ હતો અને તે તેના કાકા બલજીત સિંહ સાથે ખેતી કરતો હતો. તેના પરિવાર પાસે માત્ર બે એકર જમીન હતી, પરંતુ તે ૧૫ એકર જમીન લીઝ પર લઈને ખેતી કરતો હતો. તેમના ભત્રીજા વિશે વાત કરતાં બલજીત સિંહે કહ્યું કે ‘‘શુભકરણની માતાનું ૧૫ વર્ષ પહેલાં અવસાન થયું હતું. તે પોતાની પાછળ બે બહેનો અને એક દાદીને છોડી ગયો છે. ઘરનાં તમામ કામો સંભાળવાની સાથે શુભ ખેડૂતોના આંદોલનમાં પણ ભાગ લેતો હતો.’’
આ સમાચાર આવ્યા બાદ પંજાબમાં રાજકીય બયાનબાજી તેજ થઈ ગઈ છે. એક તરફ આમ આદમી પાર્ટી આ મામલે હરિયાણા સરકારને ઘેરતી જોવા મળી રહી છે. તે જ સમયે, શિરોમણી અકાલી દળ અને કોંગ્રેસે આ મામલે પંજાબના વર્તમાન મુખ્ય મંત્રી ભગવંત સિંહ માનને ઘેરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. શિરોમણી અકાલી દળના નેતા સુખબીર સિંહ બાદલે X પર લખ્યું કે “આ ખૂબ જ દુઃખદ છે. હરિયાણા પોલીસ ગોળીબારમાં ભટિંડાના મૌર નિવાસી શુભકરણ સિંહના મોતથી સમગ્ર પંજાબ શોકમાં છે.’’હરિયાણાની પોલીસે આ ખેડૂત આંદોલનમાં એક ખેડૂતના માર્યા ગયાના સમાચારને અફવા ગણાવી છે. બીજી તરફ કોંગ્રેસે પણ શુભકરણ સિંહના મોત પર પંજાબની આમ આદમી પાર્ટીની સરકારને ભીંસમાં લેવાની તક ઝડપી લીધી છે.
હજુ સુધી કેન્દ્ર સરકાર અને આંદોલનકારી ખેડૂતો વચ્ચે સમાધાનનો કોઈ રસ્તો મળ્યો નથી. બુધવારે ગોળી વાગવાથી યુવકનું મોત નિપજતાં સ્થિતિ વધુ જટિલ બની છે. જો કે ગોળી કોની દિશામાંથી ચલાવવામાં આવી તેની તપાસ ચાલી રહી છે. ખેડૂત નેતા સર્વન સિંહ પંઢેરે દાવો કર્યો છે કે ખનૌરીમાં સુરક્ષા દળોના ગોળીબારમાં એક ખેડૂત યુવકનું મોત થયું છે અને ૧૫ ઘાયલ થયા છે. પંઢેરના જણાવ્યા અનુસાર ઘાયલોમાંથી ત્રણની હાલત ગંભીર છે. તેમણે એવો પણ દાવો કર્યો હતો કે પોલીસે બે આંદોલનકારી ખેડૂતોને ઝડપી લીધા હતા.
દિવસે ને દિવસે તંગ બની રહેલી પરિસ્થિતિને લઈને ખેડૂત નેતાઓના ચહેરા પર ચિંતાની રેખાઓ છે, કારણ કે તેઓ એવું પણ માને છે કે સરહદ પાર કરવાનો પ્રયાસ કરતી વખતે જો તેઓ સુરક્ષા દળો સાથે અથડામણ કરશે તો તેમનું નુકસાન વધુ થશે. ચંદીગઢ સ્થિત પત્રકાર સંદીપ સિંહ પુણ્યબ કહે છે કે ખેડૂત નેતાઓની સમસ્યા એ છે કે તેઓ સીધું કહી શકતા નથી કે નુકસાન થશે, તેથી અમે આગળ વધીશું નહીં, કારણ કે તેના કારણે સમાજના દરેક વર્ગને લાગે છે કે નેતાઓ નબળા પડી રહ્યા છે. ખેડૂત નેતાઓ હાલમાં દબાણ હેઠળ છે. આંદોલન કેટલો સમય ચાલુ રાખી શકાશે તે કહેવું મુશ્કેલ છે. સરકાર તેમને આગળ વધવા દેવા તૈયાર નથી અને જે તંગ પરિસ્થિતિ સર્જાઈ છે તેમાં વાતચીત આગળ વધે તેમ નથી.
ખેડૂત સંગઠનોની અપીલ પર દિલ્હી ચલો આંદોલનનો હિસ્સો બનવા આવેલા બચિતર સિંહ ૧૩ ફેબ્રુઆરીથી પંજાબ-હરિયાણા બોર્ડરની શંભુ બોર્ડર પર રહે છે. તેમનું ગામ પંજાબના તરનતારન જિલ્લામાં આવે છે. તે કહે છે કે તે તેની સાથે પૂરતું રાશન લાવ્યો હતો, પરંતુ શંભુ બોર્ડર પર ઘણી રાતો વિતાવ્યા બાદ તેણે પોતાનું રાશન વાપરવાની જરૂર ન પડી. તે કહે છે કે શંભુ સરહદની આસપાસના ગામડાના લોકો તેમના માટે ખાવા-પીવાની વ્યવસ્થા કરી રહ્યા છે, જેના માટે તેઓ તેમના આભારી છે. આસપાસના ગામોના લોકો, ખાસ કરીને મહિલાઓ, દરરોજ બચીતર સિંહ જેવા હજારો ખેડૂત વિરોધીઓ માટે ભોજનની વ્યવસ્થા કરે છે. પટિયાલા અને મોહાલી જિલ્લાઓમાં શંભુ સરહદની આસપાસનાં સ્થાનિક ગ્રામજનો અને કેટલાંક ધાર્મિક સંગઠનો માત્ર ત્યાં હાજર રહીને જ નહીં પરંતુ ખાદ્ય પદાર્થો અને અન્ય આવશ્યક વસ્તુઓ મોકલીને પણ ખેડૂતોના આંદોલનને સમર્થન આપી રહ્યા છે. પટિયાલાના ડેપ્યુટી કમિશનર શૌકત અહેમદ પારેએ જણાવ્યું હતું કે ૧૫ ફેબ્રુઆરી સુધી લગભગ ૭૪ ખેડૂતો ઘાયલ થયા હતા, જેમાંથી ૧૦-૧૨ ખેડૂતો ગંભીર રીતે ઘાયલ થયા હતા. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું કે ઘાયલોની સારવાર રાજપુરા સિટી સિવિલ હોસ્પિટલ અને સરકારી રાજીન્દ્રા હોસ્પિટલમાં પટિયાલામાં કરવામાં આવી રહી છે.
ખેડૂતોની રાજધાની આવવાની જાહેરાતને ધ્યાનમાં રાખીને પંજાબ, હરિયાણા અને દિલ્હીની સરહદો પર મોટી સંખ્યામાં બેરિકેડ લગાવવામાં આવ્યા છે. દિલ્હી તરફ જતા મુખ્ય માર્ગો પર કન્ટેનર, બસો અને ક્રેનો પણ મૂકવામાં આવી છે. કેટલીક જગ્યાએ સિમેન્ટના બેરિકેડ લગાવવામાં આવ્યા છે. વર્ષ ૨૦૨૦-૨૧માં ખેડૂતોના આંદોલનમાં પણ આવી બેરિકેડિંગ જોવા મળી હતી. દિલ્હી પોલીસે એક મહિના માટે કલમ ૧૪૪ લાગુ કરી છે. પોલીસે કહ્યું છે કે દેખાવકારો ટ્રેક્ટર ટ્રોલીનો ઉપયોગ કરી શકે છે, જે અન્ય ડ્રાઇવરોને અસુવિધાનું કારણ બની શકે છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને નવી દિલ્હીમાં ટ્રેક્ટર ચલાવવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે.
ગત આંદોલન દરમિયાન પણ હરિયાણાની મનોહર લાલ ખટ્ટર સરકારે ખેડૂતોને રોકવા માટે નાકાબંધી કરી હતી. તે સમયે કોઈને અંદાજ ન હતો કે ખેડૂતોનું આંદોલન ૧૪ મહિના સુધી ખેંચાઈ જશે. બાદમાં, જે ત્રણ કૃષિ કાયદા સામે ખેડૂતો વિરોધ કરી રહ્યા હતા તે નરેન્દ્ર મોદી સરકારે પાછા ખેંચી લીધા હતા. ઘણા યુવા ખેડૂત નેતાઓ સુરક્ષા દળોના વલણને આક્રમક ગણાવે છે અને તેના આધારે તેઓ સરકાર સાથે વાતચીતના પક્ષમાં નથી. સરકારની વારંવારની બેઠકો વચ્ચે હવે ચૂંટણીનો સમય આવી જશે અને પછી આચારસંહિતાની વાતો કરીને સરકાર કોઈ વાયદો નહીં કરે તેવી લાગણી લોકોને થઈ રહી છે. બુધવારે બપોરે જ્યારે સુરક્ષા દળો દ્વારા ટીયર ગેસના શેલ છોડવામાં આવ્યા હતા ત્યારે ઘણા યુવાનો ટ્રેક્ટર લઈને પુલની ખૂબ નજીક પાર્ક કરી ગયા હતા,
જેની બીજી બાજુ હરિયાણા પોલીસ અને સુરક્ષા દળો બ્રિજ પર નાકાબંધી કરીને ઊભા હતા.છેલ્લી બેઠકમાં નરેન્દ્ર મોદીની સરકારે કહ્યું હતું કે તેમને ત્રણ કઠોળ પાક, કપાસ અને મકાઈ પર એમએસપી આપવામાં આવશે. ખેડૂતો વારંવાર યાદ અપાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે કે છેલ્લી ચળવળ પછી, જ્યારે કૃષિ કાયદાઓ પાછા ખેંચવામાં આવ્યા હતા અને એમએસપી પર એક સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી, ત્યારે લોકો સામાન્ય રીતે જાણતા નથી કે આગળ શું થયું.
બે વર્ષ પહેલાં ત્રીસથી વધુ સંગઠનો ખેડૂતોના આંદોલનમાં સામેલ હતા, પરંતુ આ વખતે માત્ર ૧૦-૧૨ યુનિયનનાં લોકો જ સામેલ છે અને સરકાર આ બાબતથી વાકેફ છે. બદલાયેલા સંજોગોમાં જ્યારે પશ્ચિમ ઉત્તર પ્રદેશના જાટ ખેડૂતોના નેતા ગણાતા પરિવારમાંથી જયંત ચૌધરી સત્તારૂઢ ભારતીય જનતા પાર્ટીની નજીક આવતાં જોવા મળે છે. તેમના દાદા સ્વ. ચૌધરી ચરણ સિંહને ભારતરત્ન આપીને સરકારે તેમનું દિલ જીતી લીધું છે. સરકારની વ્યૂહરચના સમય પસાર કરીને કિસાનોને થકવી નાખવાની છે. તેમ કરતાં જો ચૂંટણીની આચારસંહિતા લાગુ પડી જાય તો કિસાનોનું આંદોલન સમેટી લેવું પડે અને સરકારની મુરાદ બર આવી જાય તેમ છે.
પંજાબમાં પરિવારનો કોઈ યુવાન ખેતી કરતો કિસાન હોય તો બીજો યુવાન લશ્કરમાં જવાન હોય છે. કિસાનોના આંદોલનને કારણે જવાન તેમ જ કિસાન સામસામે મૂકાઈ ગયા છે. પંજાબ અને હરિયાણા વચ્ચે શંભુ અને ખનૌરી બોર્ડર પર બુધવારે અરાજકતા સર્જાઈ હતી. આ તંગદિલીભર્યા વાતાવરણ વચ્ચે ખનૌરીમાં ગોળી વાગવાથી યુવાન કિસાનનું મોત થયાના સમાચાર છે. ખેડૂત સંગઠનો તેમજ પંજાબ સરકારે આ યુવકના મોતની પુષ્ટિ કરી છે. હરિયાણા પોલીસે ખેડૂતોના આંદોલનમાં કોઈ કિસાનના માર્યા જવાના સમાચારને અફવા ગણાવી છે. પોલિસની ગોળીનો ભોગ બનનારો શુભકરણ સિંહ ભટિંડા જિલ્લાના બાલોન ગામનો રહેવાસી હતો. તે તેના પરિવારમાં એક માત્ર કમાનાર વ્યક્તિ હતો અને તે તેના કાકા બલજીત સિંહ સાથે ખેતી કરતો હતો. તેના પરિવાર પાસે માત્ર બે એકર જમીન હતી, પરંતુ તે ૧૫ એકર જમીન લીઝ પર લઈને ખેતી કરતો હતો. તેમના ભત્રીજા વિશે વાત કરતાં બલજીત સિંહે કહ્યું કે ‘‘શુભકરણની માતાનું ૧૫ વર્ષ પહેલાં અવસાન થયું હતું. તે પોતાની પાછળ બે બહેનો અને એક દાદીને છોડી ગયો છે. ઘરનાં તમામ કામો સંભાળવાની સાથે શુભ ખેડૂતોના આંદોલનમાં પણ ભાગ લેતો હતો.’’
આ સમાચાર આવ્યા બાદ પંજાબમાં રાજકીય બયાનબાજી તેજ થઈ ગઈ છે. એક તરફ આમ આદમી પાર્ટી આ મામલે હરિયાણા સરકારને ઘેરતી જોવા મળી રહી છે. તે જ સમયે, શિરોમણી અકાલી દળ અને કોંગ્રેસે આ મામલે પંજાબના વર્તમાન મુખ્ય મંત્રી ભગવંત સિંહ માનને ઘેરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. શિરોમણી અકાલી દળના નેતા સુખબીર સિંહ બાદલે X પર લખ્યું કે “આ ખૂબ જ દુઃખદ છે. હરિયાણા પોલીસ ગોળીબારમાં ભટિંડાના મૌર નિવાસી શુભકરણ સિંહના મોતથી સમગ્ર પંજાબ શોકમાં છે.’’હરિયાણાની પોલીસે આ ખેડૂત આંદોલનમાં એક ખેડૂતના માર્યા ગયાના સમાચારને અફવા ગણાવી છે. બીજી તરફ કોંગ્રેસે પણ શુભકરણ સિંહના મોત પર પંજાબની આમ આદમી પાર્ટીની સરકારને ભીંસમાં લેવાની તક ઝડપી લીધી છે.
હજુ સુધી કેન્દ્ર સરકાર અને આંદોલનકારી ખેડૂતો વચ્ચે સમાધાનનો કોઈ રસ્તો મળ્યો નથી. બુધવારે ગોળી વાગવાથી યુવકનું મોત નિપજતાં સ્થિતિ વધુ જટિલ બની છે. જો કે ગોળી કોની દિશામાંથી ચલાવવામાં આવી તેની તપાસ ચાલી રહી છે. ખેડૂત નેતા સર્વન સિંહ પંઢેરે દાવો કર્યો છે કે ખનૌરીમાં સુરક્ષા દળોના ગોળીબારમાં એક ખેડૂત યુવકનું મોત થયું છે અને ૧૫ ઘાયલ થયા છે. પંઢેરના જણાવ્યા અનુસાર ઘાયલોમાંથી ત્રણની હાલત ગંભીર છે. તેમણે એવો પણ દાવો કર્યો હતો કે પોલીસે બે આંદોલનકારી ખેડૂતોને ઝડપી લીધા હતા.
દિવસે ને દિવસે તંગ બની રહેલી પરિસ્થિતિને લઈને ખેડૂત નેતાઓના ચહેરા પર ચિંતાની રેખાઓ છે, કારણ કે તેઓ એવું પણ માને છે કે સરહદ પાર કરવાનો પ્રયાસ કરતી વખતે જો તેઓ સુરક્ષા દળો સાથે અથડામણ કરશે તો તેમનું નુકસાન વધુ થશે. ચંદીગઢ સ્થિત પત્રકાર સંદીપ સિંહ પુણ્યબ કહે છે કે ખેડૂત નેતાઓની સમસ્યા એ છે કે તેઓ સીધું કહી શકતા નથી કે નુકસાન થશે, તેથી અમે આગળ વધીશું નહીં, કારણ કે તેના કારણે સમાજના દરેક વર્ગને લાગે છે કે નેતાઓ નબળા પડી રહ્યા છે. ખેડૂત નેતાઓ હાલમાં દબાણ હેઠળ છે. આંદોલન કેટલો સમય ચાલુ રાખી શકાશે તે કહેવું મુશ્કેલ છે. સરકાર તેમને આગળ વધવા દેવા તૈયાર નથી અને જે તંગ પરિસ્થિતિ સર્જાઈ છે તેમાં વાતચીત આગળ વધે તેમ નથી.
ખેડૂત સંગઠનોની અપીલ પર દિલ્હી ચલો આંદોલનનો હિસ્સો બનવા આવેલા બચિતર સિંહ ૧૩ ફેબ્રુઆરીથી પંજાબ-હરિયાણા બોર્ડરની શંભુ બોર્ડર પર રહે છે. તેમનું ગામ પંજાબના તરનતારન જિલ્લામાં આવે છે. તે કહે છે કે તે તેની સાથે પૂરતું રાશન લાવ્યો હતો, પરંતુ શંભુ બોર્ડર પર ઘણી રાતો વિતાવ્યા બાદ તેણે પોતાનું રાશન વાપરવાની જરૂર ન પડી. તે કહે છે કે શંભુ સરહદની આસપાસના ગામડાના લોકો તેમના માટે ખાવા-પીવાની વ્યવસ્થા કરી રહ્યા છે, જેના માટે તેઓ તેમના આભારી છે. આસપાસના ગામોના લોકો, ખાસ કરીને મહિલાઓ, દરરોજ બચીતર સિંહ જેવા હજારો ખેડૂત વિરોધીઓ માટે ભોજનની વ્યવસ્થા કરે છે. પટિયાલા અને મોહાલી જિલ્લાઓમાં શંભુ સરહદની આસપાસનાં સ્થાનિક ગ્રામજનો અને કેટલાંક ધાર્મિક સંગઠનો માત્ર ત્યાં હાજર રહીને જ નહીં પરંતુ ખાદ્ય પદાર્થો અને અન્ય આવશ્યક વસ્તુઓ મોકલીને પણ ખેડૂતોના આંદોલનને સમર્થન આપી રહ્યા છે. પટિયાલાના ડેપ્યુટી કમિશનર શૌકત અહેમદ પારેએ જણાવ્યું હતું કે ૧૫ ફેબ્રુઆરી સુધી લગભગ ૭૪ ખેડૂતો ઘાયલ થયા હતા, જેમાંથી ૧૦-૧૨ ખેડૂતો ગંભીર રીતે ઘાયલ થયા હતા. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું કે ઘાયલોની સારવાર રાજપુરા સિટી સિવિલ હોસ્પિટલ અને સરકારી રાજીન્દ્રા હોસ્પિટલમાં પટિયાલામાં કરવામાં આવી રહી છે.
ખેડૂતોની રાજધાની આવવાની જાહેરાતને ધ્યાનમાં રાખીને પંજાબ, હરિયાણા અને દિલ્હીની સરહદો પર મોટી સંખ્યામાં બેરિકેડ લગાવવામાં આવ્યા છે. દિલ્હી તરફ જતા મુખ્ય માર્ગો પર કન્ટેનર, બસો અને ક્રેનો પણ મૂકવામાં આવી છે. કેટલીક જગ્યાએ સિમેન્ટના બેરિકેડ લગાવવામાં આવ્યા છે. વર્ષ ૨૦૨૦-૨૧માં ખેડૂતોના આંદોલનમાં પણ આવી બેરિકેડિંગ જોવા મળી હતી. દિલ્હી પોલીસે એક મહિના માટે કલમ ૧૪૪ લાગુ કરી છે. પોલીસે કહ્યું છે કે દેખાવકારો ટ્રેક્ટર ટ્રોલીનો ઉપયોગ કરી શકે છે, જે અન્ય ડ્રાઇવરોને અસુવિધાનું કારણ બની શકે છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને નવી દિલ્હીમાં ટ્રેક્ટર ચલાવવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે.
ગત આંદોલન દરમિયાન પણ હરિયાણાની મનોહર લાલ ખટ્ટર સરકારે ખેડૂતોને રોકવા માટે નાકાબંધી કરી હતી. તે સમયે કોઈને અંદાજ ન હતો કે ખેડૂતોનું આંદોલન ૧૪ મહિના સુધી ખેંચાઈ જશે. બાદમાં, જે ત્રણ કૃષિ કાયદા સામે ખેડૂતો વિરોધ કરી રહ્યા હતા તે નરેન્દ્ર મોદી સરકારે પાછા ખેંચી લીધા હતા. ઘણા યુવા ખેડૂત નેતાઓ સુરક્ષા દળોના વલણને આક્રમક ગણાવે છે અને તેના આધારે તેઓ સરકાર સાથે વાતચીતના પક્ષમાં નથી. સરકારની વારંવારની બેઠકો વચ્ચે હવે ચૂંટણીનો સમય આવી જશે અને પછી આચારસંહિતાની વાતો કરીને સરકાર કોઈ વાયદો નહીં કરે તેવી લાગણી લોકોને થઈ રહી છે. બુધવારે બપોરે જ્યારે સુરક્ષા દળો દ્વારા ટીયર ગેસના શેલ છોડવામાં આવ્યા હતા ત્યારે ઘણા યુવાનો ટ્રેક્ટર લઈને પુલની ખૂબ નજીક પાર્ક કરી ગયા હતા,
જેની બીજી બાજુ હરિયાણા પોલીસ અને સુરક્ષા દળો બ્રિજ પર નાકાબંધી કરીને ઊભા હતા.છેલ્લી બેઠકમાં નરેન્દ્ર મોદીની સરકારે કહ્યું હતું કે તેમને ત્રણ કઠોળ પાક, કપાસ અને મકાઈ પર એમએસપી આપવામાં આવશે. ખેડૂતો વારંવાર યાદ અપાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે કે છેલ્લી ચળવળ પછી, જ્યારે કૃષિ કાયદાઓ પાછા ખેંચવામાં આવ્યા હતા અને એમએસપી પર એક સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી, ત્યારે લોકો સામાન્ય રીતે જાણતા નથી કે આગળ શું થયું.
બે વર્ષ પહેલાં ત્રીસથી વધુ સંગઠનો ખેડૂતોના આંદોલનમાં સામેલ હતા, પરંતુ આ વખતે માત્ર ૧૦-૧૨ યુનિયનનાં લોકો જ સામેલ છે અને સરકાર આ બાબતથી વાકેફ છે. બદલાયેલા સંજોગોમાં જ્યારે પશ્ચિમ ઉત્તર પ્રદેશના જાટ ખેડૂતોના નેતા ગણાતા પરિવારમાંથી જયંત ચૌધરી સત્તારૂઢ ભારતીય જનતા પાર્ટીની નજીક આવતાં જોવા મળે છે. તેમના દાદા સ્વ. ચૌધરી ચરણ સિંહને ભારતરત્ન આપીને સરકારે તેમનું દિલ જીતી લીધું છે. સરકારની વ્યૂહરચના સમય પસાર કરીને કિસાનોને થકવી નાખવાની છે. તેમ કરતાં જો ચૂંટણીની આચારસંહિતા લાગુ પડી જાય તો કિસાનોનું આંદોલન સમેટી લેવું પડે અને સરકારની મુરાદ બર આવી જાય તેમ છે.