છેલ્લા કેટલાક સમયથી વિદેશમાં તૈનાત અમેરિકન એમ્બેસીના (American Embassy) કેટલાક અધિકારીઓમાં ‘હવાના સિન્ડ્રોમ’ (Havana Syndrome) નામનો રહસ્યમય રોગ જોવા મળી રહ્યો છે. હવે આ બીમારીને રશિયાની ગુપ્તચર એજન્સી સાથે જોડવામાં આવી રહી છે. અમેરિકાના વોશિંગ્ટન ડીસીથી લઈને ચીન સુધી દુનિયાભરમાં રહસ્યમય રોગના ઘણા કેસ નોંધાયા છે. અમેરિકાએ પણ આ રોગથી પીડિત લોકોની મદદ માટે કાયદો પસાર કર્યો છે.
વર્ષ 2016માં ક્યુબાની રાજધાની હવાનામાં અમેરિકી દૂતાવાસના અધિકારીઓને સૌથી પહેલા આ રોગ થયો હતો. તેઓને રાત્રે મોટા અવાજો સંભળાતા હતા અને અચાનક તેઓની તબિયત લથડી હતી. ત્યારે એવી શંકા હતી કે કોઈ વિદેશી શક્તિએ ખાસ પ્રકારના સોનિક હથિયારનો ઉપયોગ કરીને હુમલો કર્યો હતો.
‘ધ ઇનસાઇડર’, ‘ડેર સ્પીગલ’ અને સીબીએસના એક તપાસ અહેવાલ મુજબ રશિયા દ્વારા બનાવવામાં આવેલા સોનિક હથિયારો દ્વારા અમેરિકન રાજદ્વારીઓને નિશાન બનાવવામાં આવ્યા હોઈ શકે છે. જો કે રશિયાએ આ આરોપોને ફગાવી દીધા છે. રોઇટર્સના અહેવાલ મુજબ રશિયન પ્રવક્તા દિમિત્રી પેસ્કોવએ કહ્યું કે આ દાવાને સાચો સાબિત કરવા માટે કોઈ પુરાવા રજૂ કરવામાં આવ્યા નથી અને આરોપો પાયાવિહોણા છે.
હવાના સિન્ડ્રોમ નામના આ રોગની તપાસ શરૂ થયા પછી અમેરિકન અધિકારીઓએ ક્યુબાની સરકાર પર ધ્વનિ તરંગોથી અમેરિકન નાગરિકો પર હુમલો કરવાનો આરોપ મૂક્યો હતો. માત્ર યુએસ એમ્બેસીમાં જ નહીં પરંતુ કેનેડિયન એમ્બેસીના કર્મચારીઓ અને તેમના પરિવારોએ પણ સમાન લક્ષણોની ફરિયાદ કરી હતી. 2016 થી 2021 દરમિયાન કોલંબિયા, ઉઝબેકિસ્તાન અને ચીન જેવા દેશોમાં પણ હવાના સિન્ડ્રોમના કેસ નોંધાયા છે.
હવાના સિન્ડ્રોમના લક્ષણો શું છે?
હવાના સિન્ડ્રોમથી પીડિત મોટાભાગના લોકોને જોરથી અવાજ સંભળાય છે અને માથામાં તીવ્ર દબાણ અથવા કંપન અનુભવે છે. તેને કાન કે માથામાં પણ દુખાવો થતો હોય છે. આ ઉપરાંત અન્ય કેટલાક લક્ષણો છે જેમકે યાદશક્તિમાં ઘટાડો, ચક્કર, માથાનો દુખાવો, ચીડિયાપણું, ઉબકા, કાનમાં રિંગિંગ વગેરે.
આ લક્ષણો સામાન્ય રીતે માથાની ઈજા પછી પણ જોવા મળે છે. અન્ય તમામ લક્ષણો પણ સામાન્ય છે, જે આપણે કાન સંબંધિત સમસ્યાઓ અથવા માઇગ્રેન, કાનની અંદર સોજો અથવા કોઈપણ પ્રકારના સ્ટ્રોકમાં જોઈએ છીએ. હવાના સિન્ડ્રોમનું કારણ શું છે તે હજુ સુધી સંપૂર્ણપણે સ્પષ્ટ નથી. જો કે તેના કારણ અંગે કેટલાક સિદ્ધાંતો અને સૂચનો ચોક્કસપણે બહાર આવ્યા છે.
હવાના સિન્ડ્રોમના કેસ ક્યાં નોંધાયા હતા?
ક્યુબાની ઘટના બાદથી ઘણા દેશોમાં તૈનાત યુએસ ઇન્ટેલિજન્સ અને વિદેશ વિભાગના અધિકારીઓએ પણ સમાન લક્ષણોની ફરિયાદ કરી છે. ચીનમાં અમેરિકન રાજદ્વારીઓએ 2018 ની શરૂઆતમાં સમાન આક્ષેપો કર્યા હતા. પહેલી ફરિયાદ એપ્રિલ 2018માં ગુઆંગઝૂ કોન્સ્યુલેટમાંથી આવી હતી.
અમેરિકન મીડિયાના અહેવાલો અનુસાર છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં વિશ્વભરના 130 થી વધુ અમેરિકન અધિકારીઓએ આવા અનુભવોની જાણ કરી છે. જેમાં રશિયાની રાજધાની મોસ્કો, પોલેન્ડ, જ્યોર્જિયા, તાઇવાન, કોલંબિયા, કિર્ગિસ્તાન, ઉઝબેકિસ્તાન અને ઓસ્ટ્રિયા જેવા દેશોનો સમાવેશ થાય છે. ધ ન્યૂ યોર્ક ટાઈમ્સના 2021ના અહેવાલ મુજબ યુએસ વાઇસ પ્રેસિડેન્ટ કમલા હેરિસની વિયેતનામની મુલાકાત દરમિયાન ત્યાં પોસ્ટ કરાયેલા એક અમેરિકન અધિકારીએ આવા લક્ષણોની ફરિયાદ કરી હતી. જેના કારણે હેરિસની હનોઈની ફ્લાઈટ ત્રણ કલાક મોડી પડી હતી.
CBS તપાસ રિપોર્ટમાં શું બહાર આવ્યું?
એક વર્ષ સુધી ચાલેલી તપાસમાં જાણવા મળ્યું કે હવાના સિન્ડ્રોમ નામની રહસ્યમય બીમારી પાછળ રશિયાનું એક વિશેષ યૂનિટ હોઈ શકે છે. રિપોર્ટ અનુસાર તપાસમાં મળેલા પુરાવા દર્શાવે છે કે આ રોગનું કારણ રશિયાની ગુપ્તચર એજન્સી GRUના યુનિટ 29155 દ્વારા ઉપયોગમાં લેવાતા ખાસ પ્રકારના ઉર્જા હથિયાર હોઈ શકે છે.
હવાના સિન્ડ્રોમનું સાચું કારણ હજુ પણ રહસ્ય છે. ક્યુબામાં બનેલી ઘટના બાદ એવી શંકા વ્યક્ત કરવામાં આવી હતી કે આ ‘સોનિક એટેક’ હોઈ શકે છે જેને ક્યુબાએ અંજામ આપ્યો હતો. હવાના સિન્ડ્રોમે અમેરિકાની ચિંતા વધારી છે કારણ કે આ રોગ તેમના રાજદ્વારીઓ અને ગુપ્તચર એજન્ટોને અક્ષમ કરી શકે છે. એવી પણ આશંકા છે કે હવાના સિન્ડ્રોમ વિજ્ઞાનના દુરુપયોગનું પરિણામ હોઈ શકે છે. કેટલાક લોકો માને છે કે તે એક દેશ દ્વારા તેના વિરોધીઓને નબળા પાડવા માટે વિકસિત હથિયાર હોઈ શકે છે.
ભારતમાં પણ દેખાયો હતો હવાના સિન્ડ્રોમ
સપ્ટેમ્બર 2021માં ભારતમાં આવો કિસ્સો પ્રકાશમાં આવ્યો હતો જ્યારે CIAના ડિરેક્ટર વિલિયમ બર્ન્સ નવી દિલ્હીની મુલાકાતે આવ્યા હતા. તે સમય દરમિયાન તેમની ટીમના એક સભ્યએ હવાના સિન્ડ્રોમ સાથે સુસંગત લક્ષણો દર્શાવ્યા હતા અને તેમને સારવાર લેવી પડી હતી. અમેરિકન ન્યૂઝ ચેનલ સીએનએનએ તેના સૂત્રોને ટાંકીને જણાવ્યું હતું કે આ ઘટનાથી અમેરિકન સરકારમાં ખળભળાટ મચી ગયો હતો અને બિલ બર્ન્સ પણ ખૂબ ગુસ્સામાં હતા.
ભારતીય સુરક્ષા એજન્સીઓએ કહ્યું હતું કે તેઓને એવી કોઈ ટેક્નોલોજી કે હથિયાર કોઈ ભારતીય એજન્સી પાસે હોવાની જાણકારી નથી. જો આવી ટેક્નોલોજી હોત તો પણ શક્ય છે કે સરકાર તેનો સ્વીકાર ન કરે કારણ કે જાસૂસી અને ગુપ્ત માહિતી એકઠી કરવાનું કામ ખૂબ જ સંવેદનશીલ હોય છે અને આવી કોઈ ટેક્નોલોજી જાહેર કરવામાં આવતી નથી.
