નવી દિલ્હી: ઈરાન (Iran) અને દુબઈમાં (Dubai) બુધવારે મોડી રાત્રે જોરદાર ભૂકંપના (Earthquake) આંચકા અનુભવાયા હતા. ભૂકંપનું કેન્દ્રબિંદુ દક્ષિણ ઈરાન હતું. જેના કારણે દુબઈ અને અબુધાબીની ધરા પણ ધ્રૂજી ઉઠી હતી. ભૂકંપના આંચકાથી ગભરાયેલા લોકો ઘરની બહાર નીકળી આવ્યા હતા. તેની ઊંડાઈ 9.8 કિલોમીટર હતી. તાજેતરના સમયમાં એશિયાના ઘણા દેશોમાં ભૂકંપના આંચકા અનુભવાયા છે. આ અગાઉ ભારત અને નેપાળમાં પણ ભૂકંપના આંચકાથી ધરા ધ્રૂજી ઉઠી હતી.
બુધવારે મોડી રાત્રે ઈરાનના હોર્મોઝગાન પ્રાંતમાં ગાવમીરીથી 10 કિલોમીટર દૂર 5.6ની તીવ્રતાનો ભૂકંપ આવ્યો હતો. આંચકો એટલો જોરદાર હતો કે બહેરીન, સાઉદી અરેબિયા, કતાર, સંયુક્ત આરબ અમીરાતના અનેક વિસ્તારો હચમચી ગયા હતા. યુરોપિયન-મેડિટેરેનિયન સિસ્મોલોજીકલ સેન્ટર (EMSC) દ્વારા પણ આની પુષ્ટિ કરવામાં આવી હતી. આ ભૂકંપના કારણે આ રેતાળ દેશોમાં કોઈ મૃત્યુ કે અન્ય કોઈ નુકસાનના સમાચાર નથી.પરંતુ ઈરાનનો વિસ્તાર કેમ ધ્રૂજી રહ્યો છે? શું પૃથ્વી ટુકડાઓમાં તૂટી રહી છે? જાણો નિષ્ણાતો શું કહે છે?
વાસ્તવમાં ઈરાન ભૂકંપની સંભાવનાવાળી જમીન પર આવેલું છે. અહીં ખૂબ જ તીવ્રતાના ધરતીકંપોનો ઇતિહાસ રહ્યો છે. એપ્રિલ 2013 માં, 7.7-તીવ્રતાના આંચકા આવ્યો હતો ત્યારે રણપ્રદેશના દેશો હચમચી ઉઠ્યા હતા. વાસ્તવમાં, તેલના કુવાઓ માટે પ્રખ્યાત આ દેશ ભૂકંપના ઉચ્ચ જોખમવાળા ક્ષેત્રમાં છે. 2013માં આવેલો ભૂકંપ એટલો જોરદાર હતો કે 2300 કિલોમીટર દૂર આવેલી નવી દિલ્હીની જમીન પણ હચમચી ગઈ હતી. ઈરાનમાં આ દુર્ઘટનામાં 35 લોકો માર્યા ગયા હતા. પરંતુ સૌથી વધુ હાલત ખરાબ પાકિસ્તાનની થઈ ગઈ હતી. કારણ કે ભૂકંપનું કેન્દ્ર ઈરાન-પાકિસ્તાન બોર્ડર પર હતું.
ઈરાન વિશ્વના એવા કેટલાક દેશોમાંનો એક છે જે ભૂકંપથી સૌથી વધુ પ્રભાવિત છે. આ દેશમાં ઘણા બધા સિસ્મિક ફોલ્ટ છે, જે સમગ્ર દેશના 90 ટકા વિસ્તારને આવરી લે છે. આવો ખતરનાક ભૂકંપ 2013ના ભૂકંપના 40 વર્ષ પહેલા થયો હતો. ઈરાનની ભૂમિની નીચે ઘણી ટેક્ટોનિક પ્લેટોનો સંગ્રહ છે. વર્ષ 1900 થી લઈને અત્યાર સુધી ઈરાનમાં એટલા બધા ભૂકંપ આવ્યા છે કે તેમાં લગભગ 1.25 લાખ લોકો માર્યા ગયા છે.
ઈરાનની ધરતી આટલી કેમ ધ્રુજી રહી છે?
જો તમે ટેકટોનિક પ્લેટોનો નકશો જોશો, તો તમને ખબર પડશે કે ભારતીય પ્લેટ ઈરાની ટેક્ટોનિક પ્લેટની દક્ષિણ-પૂર્વમાં છે. ઉત્તરમાં યુરેશિયન પ્લેટ છે. દક્ષિણ અને પશ્ચિમમાં અરેબિયન પ્લેટ છે. હવે આ પ્લેટોમાં થોડી હલચલ પણ ચારેય પ્લેટોને હલાવી દે છે. બીજી સૌથી મોટી વાત એ છે કે ઝેગ્રોસ ફોલ્ડ અને થ્રસ્ટ બેલ્ટ એરેબિયન પ્લેટની નજીક છે. આ એક પ્રાચીન સબડક્શન ઝોન છે.
ઝેગ્રોસ ફોલ્ડ અને થ્રસ્ટ બેલ્ટ એ અરેબિયન પ્લેટ અને યુરેશિયન પ્લેટ વચ્ચેની 1800 કિલોમીટર લાંબી રેખા છે. વાસ્તવમાં તે જમીનની અંદર એક ખીણ છે. આ ખીણની ઉપરનો વિસ્તાર વિશ્વના 49 ટકા પેટ્રોલિયમ ઉત્પાદનોનું ઉત્પાદન કરે છે. એટલે કે તેલ ઉત્પાદક દેશો છે. અરેબિયન પ્લેટ દર વર્ષે 3 સેમી દ્વારા યુરેશિયન પ્લેટ તરફ આગળ વધી રહી છે. જેના કારણે જેગ્રોસ ફોલ્ડ અને થ્રસ્ટ બેલ્ટમાં સતત હિલચાલ રહે છે. આ સબડક્શન ઝોન પ્લેટો વચ્ચેના દબાણને સહન કરતું નથી. તેને આગળ ધકેલે છે. જેની અસર અલ્બોર્ઝના પર્વતો, કાકેશસ પર્વતો અને ઈરાની ઉચ્ચપ્રદેશને ભોગવવી પડે છે. તેથી જ ઈરાનની ધરતી ધ્રૂજે છે.
ઈરાનનો 90% વિસ્તાર ડેન્જર ઝોનમાં છે
જર્મન રિસર્ચ સેન્ટર ફોર જીઓસાયન્સના સિસ્મોલોજિસ્ટ ફ્રેડરિક ટિલમેન કહે છે કે ઈરાન ભૂકંપ માટે અત્યંત જોખમી વિસ્તારમાં છે. અહીં મહત્તમ ફોલ્ટ લાઇન છે. એટલે કે ટેક્ટોનિક પ્લેટોને કારણે જમીનની અંદરની તિરાડો. અરેબિયન અને યુરેશિયન પ્લેટોને કારણે ઈરાન અને ઈરાક વચ્ચે ફોલ્ટલાઈન છે. આ કારણે ઝાગ્રોસ પર્વત તૈયાર કરવામાં આવ્યો હતો. આ દેશનો 90 ટકા વિસ્તાર અત્યંત જોખમી ઝોનમાં છે.
ઈરાનમાં અત્યાર સુધીનો સૌથી ખતરનાક ભૂકંપ વર્ષ 1978માં ઈરાનમાં સૌથી ખતરનાક ભૂકંપ આવ્યો હતો. રિક્ટર સ્કેલ પર તેની તીવ્રતા 7.8 હતી. આ ભૂકંપના કારણે ઈરાનમાં 20 હજાર લોકો માર્યા ગયા હતા. પરંતુ સૌથી વધુ નુકસાનકારક ધરતીકંપ 1990માં 7.7ની તીવ્રતા સાથે આવ્યો હતો. આ ભૂકંપમાં 50 હજારથી વધુ ઈરાની લોકો માર્યા ગયા હતા અને 1.35 લાખથી વધુ ઘાયલ થયા હતા. 4 લાખ લોકો બેઘર બન્યા હતા. રસ્તાઓ, નહેરો, ખેતરો વગેરે ખરાબ રીતે બરબાદ થઈ ગયા હતા.
ધરતીકંપની આગાહી… અશક્ય છે
ધરતીકંપની આગાહી કરવી કોઈ પણ દેશ કે ટેકનોલોજી માટે અશક્ય છે. હવામાન પરિવર્તનને કારણે આ ઘટનાઓ વધી શકે છે. છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં ઈરાનમાં દુષ્કાળ, તેલ અને પાણીના વધુ પડતા નિષ્કર્ષણને કારણે જમીન અંદરથી પોકળ બની રહી છે. પ્લેટો અથવા જ્વાળામુખીની ગતિવિધિઓમાં સહેજ હલનચલનને કારણે, પૃથ્વીની ઉપરની સપાટી ધ્રુજે છે. જ્યાં સુધી પૃથ્વીના ટુકડા થવાની વાત છે તો તમને જણાવી દઈએ કે વૈજ્ઞાનિકોએ આગાહી કરી છે કે થોડા હજાર વર્ષોમાં તમામ ખંડો એકબીજા સાથે ભળીને સુપર-મહાદ્વીપ બનશે. એટલે કે બધી પ્લેટો એકબીજાને વળગી રહેશે.
બુધવારે રાત્રે (ભારતીય સમય મુજબ) ઈરાન અને દુબઈમાં ભૂકંપના તીવ્ર આંચકા અનુભવાયા હતા. મળતી માહિતી મુજબ બહેરીન, સાઉદી અરેબિયા, કતાર અને સંયુક્ત આરબ અમીરાતમાં પણ ભૂકંપના આંચકા અનુભવાયા છે. ભૂકંપના આંચકા અનુભવાતા જ લોકો ગભરાઈને ઘરની બહાર દોડી આવ્યા હતા. હાલમાં કોઈ જાન-માલના નુકસાનની માહિતી નથી.
