માનવી પોતે જ પોતાનો મિત્ર કે પોતાનો શત્રુ હોય છે! માનવીઓની ટેવ અને દ્રષ્ટિકોણના પરિબળો એમ દર્શાવે છે કે આશા લાંબી આવરદા માટે પગદંડી બની શકે છે. અમેરિકન ગેરિયાટ્રિક્સ સોસાયટીના નિષ્ણાતોએ એક સર્વેક્ષણ અને અભ્યાસ પર મુદ્દાસર રીપોર્ટ તૈયાર કર્યો. પ્રકાશિત થયેલા અભ્યાસ મુજબ વિવિધ જૂથોમાં દીર્ધજીવી થવા માટે આશાવાદ એ જીવનમાં દખલનું મહત્વપૂર્ણ લક્ષ્ય હોઈ શકે છે.
માનવીની આરોગ્યપ્રદ જીવનશૈલીના પરિબળો જેમ કે આહારની ગુણવત્તા, શારીરિક પ્રવૃત્તિ, બોડી માસ ઇન્ડેક્સ, ધૂમ્રપાન અને આલ્કોહોલનું સેવન, દીર્ધાયુષ્ય અને આશાવાદ વચ્ચેના એક ચતુર્થાંશ કરતાં પણ ઓછાં જવાબદાર છે. બોડી માસ ઇન્ડેક્સ એ વ્યક્તિની ઊંચાઈ અને વજનનો ઉપયોગ કરીને એક સરળ ગણતરી છે. બોડી માસ ઇન્ડેક્સ સૂત્ર 18 થી 65 વર્ષની વયના લોકોને વિશેષ લાગુ પડે છે. વિવિધ જાતિઓ અને પૃષ્ઠભૂમિની લગભગ 1,60,000 મહિલાઓ પર મેળવવામાં આવેલા નવા અભ્યાસ મુજબ આશાવાદના ઉચ્ચ સ્તરો લાંબા આયુષ્ય અને 90 વર્ષ પછી જીવવાની વિપુલ તક સાથે સંકળાયેલા જોવા મળ્યા છે.
શારીરિક વ્યાયામની જેમ મગજના સકારાત્મક દ્રષ્ટિકોણને તંદુરસ્ત સ્થિતિમાં રાખવા માટે નિયમિત ધોરણે આશાવાદની કસરતો કરવાની જરૂરત છે. નિષ્ણાતોનું તારણ એમ કહે છે કે શું લાંબુ, સુખી, વધુ સકારાત્મક જીવન જીવવાનો પ્રયાસ કરવો ઉચિત નથી? જો કે આશાવાદના સામાજિક માળખાકીય પરિબળો અગત્યની રચનામાં હોય શકે છે. તારણો સૂચવે છે કે દીર્ધાયુષ્ય માટેના આશાવાદના ફાયદા વંશીય અને વંશીય જૂથોમાં હોઈ શકે છે. આશાવાદ વિવિધ જૂથોમાં દીર્ધાયુષ્ય માટે હસ્તક્ષેપનું એક મહત્વપૂર્ણ લક્ષ્ય હોઈ શકે છે. દીર્ધાયુષ્ય અને જીવનની ઉજ્જવળ બાજુની સમીક્ષા સમજવાનો અને તેમની વચ્ચેની મજબૂત કડી શોધવાનો આ પહેલો અભ્યાસ નથી.
તાજેતરના અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે આશાવાદના ઉચ્ચતમ સ્તર ધરાવતા પુરૂષો અને સ્ત્રીઓ બંનેનું આયુષ્ય એ લોકો કરતા સરેરાશ 11 % થી 15 % લાંબુ છે. જેઓ હકારાત્મક વિચારસરણીનો અભ્યાસ કરે છે, તેઓ વાસ્તવમાં સૌથી વધુ ગુણાંક મેળવનારા આશાવાદીઓ 85 કે તેથી વધુ ઉંમર સુધી જીવે તેવી શક્યતા ધરાવતા હતા. સામાજીક, આર્થિક સ્થિતિ, આરોગ્યની સ્થિતિ, હતાશા, ધૂમ્રપાન, સામાજિક વ્યસ્તતા, નબળા આહાર અને આલ્કોહોલનો ઉપયોગ ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યો ત્યારે પણ પરિણામો સાચા હતા. નિષ્ણાતો કહે છે કે આશાવાદનો અર્થ જીવનના તણાવને અવગણવાનો નથી, પરંતુ જ્યારે નકારાત્મક ઘટના જીવનમાં સર્જાય છે ત્યારે આશાવાદીઓની પોતાની જાતને દોષી ઠેરવવાની શક્યતા ઓછી હોય છે. તેઓ અવરોધને અલ્પ સમય માટે માની જીરવી લેતા હોય છે. કાં તો તેમનામાં હકારાત્મક વિચારશક્તિ તરીકે મૂલવવાની શક્યતા પ્રબળ હોય છે. આશાવાદીઓ માને છે કે તેઓ તેમના ભાગ્ય પર નિયંત્રણ ધરાવે છે અને ભવિષ્યમાં સારી વસ્તુઓ થવાની તકો ઊભી કરી શકે છે.
અભ્યાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે આશાવાદી બનવાથી સ્વાસ્થ્ય પણ સુધરે છે. અગાઉના સંશોધનમાં આશાવાદ અને સ્વસ્થ આહાર અને કસરતની નિયમિતતા, સુચારુ હૃદય – આરોગ્ય, મજબૂત રોગપ્રતિકારક શક્તિ, ફેફસાંની કામગીરી અને મૃત્યુદરના ઓછાં જોખમ વચ્ચે સીધો સંબંધ જોવા મળ્યો છે. જોડિયા બાળકોના અધ્યયનમાં જાણવા મળ્યું છે કે આશાવાદ માત્ર 25 % ઉત્પતિથી મળે છે, શેષ માણસો પર છે. જીવનના સાદને કેવી રીતે પ્રતિસાદ આપવામાં આવે છે તેમના પર નિર્ભર કરે છે. જો તણાવ હોય ત્યારે ખાટા થવાની શક્યતા વધુ હોય છે. તે ચિંતાનું કારણ નથી. તે તારણ આપે છે કે મગજને વધુ સકારાત્મક બનવા માટે તાલીમ આપી શકાય તેમ છે. તાજા અભ્યાસોના વિશ્લેષણ મુજબ આશાવાદ વધારવાની સૌથી અસરકારક રીતોમાંની એકને ‘ધ બેસ્ટ પોસિબલ સેલ્ફ’ પદ્ધતિ કહેવામાં આવે છે. આ હસ્તક્ષેપમાં એવાં ભવિષ્યની કલ્પના કરો છો, જેમાં જીવનના તમામ લક્ષ્યો હાંસલ કર્યા છે. બધી સમસ્યાઓ ઉકેલાઈ ગઈ છે. ‘ધ બેસ્ટ પોસિબલ સેલ્ફ’ એ એક સકારાત્મક મનોવિજ્ઞાન હસ્તક્ષેપ છે, જે તેમના શ્રેષ્ઠ સંભવિત ભવિષ્યમાં વિશે લખવાનું કહે છે.
નિષ્ણાતો કહે છે કે દરરોજ આ પ્રેક્ટિસ કરવાથી સકારાત્મક લાગણીઓમાં નોંધપાત્ર સુધારો થઈ શકે છે.. અભ્યાસ કહે છે કે તે આશાવાદ કેળવવાની તાલીમ છે. વિદ્યાર્થીઓ માટે આશાવાદ શ્રેષ્ઠ ઔષધ સાબિત થઇ શકે છે. તારણો એમ કહે છે કે અભ્યાસ કરતા વિદ્યાર્થીઓએ અઠવાડિયામાં એક વાર એમ 8 અઠવાડિયા સુધી 15 મિનિટ માટે શ્રેષ્ઠ સંભવિત સ્વ – વ્યાયામની પ્રેક્ટિસ કરી હતી. તેઓ ત્યાર બાદ વધુ હકારાત્મક અનુભવતા હતા. સાથોસાથ તે લાગણીઓ લગભગ 6 મહિના સુધી ચાલતી રહી હતી. આશાવાદને પ્રોત્સાહન આપવાની બીજી રીત એ છે કે તે દિવસે અનુભવેલા સકારાત્મક અનુભવોને જ સમર્પિત ધ્યાનમાં રાખવાં.
નિષ્ણાતો કહે છે કે સમય જતા સકારાત્મક પરનું ધ્યાન દ્રષ્ટિકોણને ફરીથી આશાવાદ તરફ ફેરવી આકાર આપી શકે છે. સરળ શબ્દોમાં તે અનુભવ આશાવાદ માટે સરળ પથ બની જાય છે. દરરોજ થોડી મિનિટો લખવા માટે જે તમને આભારી બનાવે છે, તે લખવાથી જીવન પ્રત્યેના દ્રષ્ટિકોણમાં પણ સુધારો થઈ શકે છે. સંખ્યાબંધ અભ્યાસોએ દર્શાવ્યું છે કે કૃતજ્ઞતાની પ્રેક્ટિસ કરવાથી લાક્ષણિક નકારાત્મક વિચારસરણીની શૈલીને તોડીને અને આશાવાદને સ્થાનાંતરિત કરીને, હકારાત્મક સામનો કરવાની કુશળતામાં સુધારો થાય છે. આશીર્વાદ ગણવાથી કિશોરોમાં સમસ્યાનું વર્તન પણ ઓછું થયું. આશાવાદ માનવીની પોતાની શક્તિને સંચાર કરી અમલમાં મૂકવાની સાવ સરળ રીત છે. આશાવાદી બની ફકત દીર્ઘજીવી નહીં પણ સુખદ આરોગ્યમય જીવન દાયકાઓ સુધી માણી શકાય છે. આવાં લોકો પોતે માર્ગદર્શક બની આશાવાદનો સૂર્ય બીજાના જીવનમાં પણ ઝગમગાવી શકે છે.
