બિહારમાં મતદાર યાદીના સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવિઝન (SIR) પર વિપક્ષી નેતાઓએ કેન્દ્ર સરકાર અને ચૂંટણી પંચ પર નિશાન સાધ્યું છે. કોંગ્રેસના નેતા અભિષેક મનુ સિંઘવીએ કહ્યું કે નાગરિકતા એક મહત્વપૂર્ણ મુદ્દો છે, તમે તેને રાજકીય રંગ આપ્યો છે અને તેને છુપાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે, જ્યારે વાસ્તવિક મુદ્દો નાગરિકતાનો છે. વિપક્ષી ઇન્ડિયા ગઠબંધને હજુ સુધી બિહારમાં ચૂંટણીના બહિષ્કાર અંગે કોઈ નિર્ણય લીધો નથી પરંતુ બધા વિકલ્પો ખુલ્લા છે.
સિંઘવીએ કહ્યું કે ચૂંટણી પંચે ‘સંસ્થાકીય ઘમંડ’ ન બતાવવો જોઈએ અને બિહારમાં ચાલી રહેલી SIR પ્રક્રિયા બંધ કરવી જોઈએ. પટણામાં CPI (ML) લિબરેશનના મહાસચિવ દીપાંકર ભટ્ટાચાર્ય, RJD સાંસદ મનોજ ઝા અને CPI (M) નેતા નીલોપ્તલ બાસુ સાથે સંયુક્ત પત્રકાર પરિષદમાં સિંઘવીએ કહ્યું કે આ પ્રક્રિયા હવે એક પ્રકારની ‘નાગરિકતા પરીક્ષણ’ બની ગઈ છે અને તેની માન્યતા પર પ્રશ્નો ઉભા થઈ રહ્યા છે.
તેમણે વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલા ચૂંટણી પંચને આ નિર્ણય પાછો ખેંચવા વિનંતી કરી. તેમણે કહ્યું કે આ રાજકીય હઠીલાપણું કે સંસ્થાકીય અહંકારનો વિષય ન હોવો જોઈએ. તેમણે પંચને પુનર્વિચાર કરવા વિનંતી કરી કારણ કે દરેક વ્યક્તિ આ જ માંગ કરી રહ્યા છે.
તેમણે પૂછ્યું કે જ્યારે જાન્યુઆરીમાં જ એક સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો તો પછી બે મહિના પછી ચૂંટણી પહેલાં આ પ્રક્રિયા આટલી ઉતાવળમાં કેમ કરવામાં આવી રહી છે? તેમણે એમ પણ કહ્યું કે પંચ દ્વારા આપવામાં આવેલા નિવેદનો પરથી લાગે છે કે આ એક પ્રકારનું નાગરિકત્વ ચકાસણી અભિયાન છે. કારણ કે આધાર કાર્ડ, મતદાર ઓળખપત્ર અને રેશનકાર્ડ સ્વીકારવામાં આવી રહ્યા નથી. આનો અર્થ એ છે કે પંચ નાગરિકત્વનો પુરાવો માંગી રહ્યું છે જ્યારે આ અધિકાર ચૂંટણી પંચ પાસે નથી.
સિંઘવીએ કહ્યું કે કોર્ટ આ સમગ્ર પ્રક્રિયાના કાનૂની પાસાની તપાસ કરશે પરંતુ જો ચૂંટણી પંચ પોતાનો અહંકાર અને જીદ છોડી દે તો પણ તે આ કવાયત બંધ કરી શકે છે અને ચૂંટણી પછી તેને પૂર્ણ કરાવી શકે છે. તેમણે કહ્યું કે તેને ચૂંટણી સાથે જોડવાની કોઈ જરૂર નથી.
દીપાંકર ભટ્ટાચાર્યએ આરોપ લગાવ્યો કે ચૂંટણી પંચ પોતે જ તેના દાવાઓ સાથે અમારા ડરની પુષ્ટિ કરી રહ્યું છે. તેમણે કહ્યું કે પંચ દાવો કરે છે કે 65 લાખથી વધુ મતદારોના નામ યાદીમાંથી દૂર કરવામાં આવશે, જે ખૂબ જ ચિંતાજનક છે. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે પંચે ખોટો દાવો કર્યો છે કે તેણે રાજકીય પક્ષોને પ્રક્રિયા વિશે જાણ કરી છે. તેમણે કહ્યું કે રાજકીય પક્ષોને ફક્ત પેન્ડિંગ ફોર્મનો ડેટા જ મળ્યો છે અને આ સમગ્ર પ્રક્રિયા પારદર્શિતાથી દૂર છે.
કોઈપણ રાજકીય પક્ષનો કોઈ અભિપ્રાય લેવામાં આવ્યો નથી: મનોજ ઝા
આરજેડી સાંસદ મનોજ ઝાએ કહ્યું, જ્યારે મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર (જ્ઞાનેશ કુમાર) એ કાર્યભાર સંભાળ્યો ત્યારે તેમણે કહ્યું હતું કે તેઓ રાજકીય પક્ષોની સલાહ લીધા વિના કોઈ નિર્ણય લેશે નહીં. મને લાગે છે કે છેલ્લા 22 વર્ષમાં (બિહાર SIR વિશે વાત કરીએ તો) આનાથી મોટો કોઈ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો નથી પરંતુ કોઈપણ રાજકીય પક્ષ તરફથી કોઈ અભિપ્રાય લેવામાં આવ્યો નથી. સીપીઆઈ(એમ) નેતા નીલોપ્તલ બસુએ તેને ગરીબોના અધિકારો પર હુમલો ગણાવ્યો. તેમણે કહ્યું કે આપણું લોકશાહી દરેકને સમાવી લે છે અને આવી પ્રક્રિયા લોકશાહીની મૂળભૂત ભાવનાની વિરુદ્ધ છે.
ચૂંટણી પંચે રવિવારે કહ્યું કે આ સઘન સુધારણા અભિયાન હેઠળ બિહારમાં 7.24 કરોડ એટલે કે 91.69 ટકા મતદારોના ફોર્મ પ્રાપ્ત થયા છે. કમિશને એમ પણ કહ્યું કે અત્યાર સુધીમાં 22 લાખ લોકો મૃત્યુ પામ્યા છે, 36 લાખ લોકો કાં તો કાયમી રીતે સ્થળાંતર કરી ગયા છે અથવા ઘરે મળ્યા નથી અને સાત લાખ લોકોના નામ એક કરતાં વધુ જગ્યાએ નોંધાયેલા જોવા મળ્યા છે.
SIR પર વિવાદ કેમ છે
24 જૂને ચૂંટણી પંચે બિહારમાં SIR ને નિર્દેશ આપ્યો હતો. તે 25 જૂનથી 26 જુલાઈ 2025 દરમિયાન યોજાવાનું હતું. ચૂંટણી પંચનું કહેવું છે કે મતદાર યાદીમાં બે જગ્યાએ નોંધાયેલા નકલી, અયોગ્ય અને મતદારોને દૂર કરવાના ઉદ્દેશ્યથી આ સુધારો કરવામાં આવી રહ્યો છે. વિપક્ષી પક્ષોનો આરોપ છે કે ચૂંટણી પંચ આ ખાસ સઘન સુધારા દ્વારા પાછલા દરવાજાથી લોકોની નાગરિકતા તપાસી રહ્યું છે. ઉપરાંત વિપક્ષનો આરોપ છે કે આની આડમાં મોટી સંખ્યામાં લોકો પાસેથી મતદાનનો અધિકાર છીનવી શકાય છે.
જોકે ચૂંટણી પંચે ખાતરી આપી છે કે જો કોઈ વ્યક્તિને મતદાર યાદીમાંથી દૂર કરવામાં આવે છે તો તેનો અર્થ એ નથી કે તેની નાગરિકતા સમાપ્ત થઈ ગઈ છે. ચૂંટણી પંચે એમ પણ કહ્યું છે કે કાયદા અને બંધારણ હેઠળ તેને નાગરિકતા સંબંધિત દસ્તાવેજો માંગવાનો અધિકાર છે જેથી લોકોને મતદાનનો અધિકાર મળી શકે.
