સામ્યવાદી ચીનમાં જડબેસલાક મીડિયા સેન્સરશીપ હોવાથી ચીનમાં શું બની રહ્યું છે, તેની દુનિયાને જલદી ખબર પડતી નથી. ગયા મહિને ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ અચાનક બે અઠવાડિયાં માટે જાહેરમાંથી ગાયબ થઈ ગયા હતા. કોઈ જાહેર નિવેદનો નહીં, કોઈ મીટિંગ નહીં અને કોઈ ફોટોગ્રાફ્સ નહીં. સૌથી આઘાતજનક વાત એ હતી કે તેમણે ૧૨ વર્ષમાં પહેલી વાર બ્રિક્સ સમિટમાં પણ હાજરી આપી ન હતી. આ ઘટનાઓને કારણે ચીનમાં સત્તાના કોરિડોરમાં અટકળોનું વાવાઝોડું શરૂ થયું છે.
શું તે માત્ર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા છે કે પછી પડદા પાછળ કોઈ મોટું રાજકીય પરિવર્તન આવી રહ્યું છે? શી જિનપિંગ હજુ પણ ઔપચારિક રીતે ચીનના રાષ્ટ્રપતિ, કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીના ચીફ અને લશ્કરી ચીફ છે, પરંતુ હાલના સંયોગો દર્શાવે છે કે તેમના ઘણા વિશ્વાસુ સહાયકોને પડદા પાછળથી દૂર કરવામાં આવી રહ્યા છે અને તેમની શક્તિના પાયા હચમચી રહ્યા છે. યાદ કરો કે ૨૦૨૩ માં વિદેશ પ્રધાન કિન ગેંગ અને સંરક્ષણ પ્રધાન લી શાંગફુ પણ મહિનાઓ સુધી ગુમ થયા હતા અને પછી તેમને શાંતિથી દૂર કરવામાં આવ્યા હતા.
એવું માનવામાં આવે છે કે ચીનના કેટલાક મોટા નેતાઓના દબાણને કારણે શી જિનપિંગ વિરુદ્ધ આ કાર્યવાહી કરવામાં આવી રહી છે. તેનું મુખ્ય કારણ દેશની આંતરિક રાજનીતિમાં ઉથલપાથલ અને અમેરિકા સાથેનો આર્થિક સંઘર્ષ છે. ચીનની અર્થવ્યવસ્થા પણ આ દિવસોમાં સંકટમાં છે. આવી સ્થિતિમાં પક્ષના ઘણા નેતાઓ પોતાની વગ ગુમાવવાનો ડર અનુભવી રહ્યા છે. શી જિનપિંગની ખરાબ આંતરરાષ્ટ્રીય નીતિઓને કારણે ચીનની કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી દેશમાં પરિવર્તન લાવવા માંગે છે. કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી શી જિનપિંગના ઉત્તરાધિકારી તરીકે એક એવી વ્યક્તિની શોધમાં છે, જે ચીનની નીતિઓને સફળ બનાવી શકે. આ માટે બે મોટા નેતાઓ પર વિચાર કરવામાં આવી રહ્યો છે, જેમાં જનરલ ઝાંગ યુક્સિયાને પહેલી પસંદગી માનવામાં આવે છે.
મે મહિનામાં પણ શી જિનપિંગની અચાનક બે અઠવાડિયાંની ગેરહાજરી દરમિયાન ઝાંગ યુક્સિયાએ કથિત રીતે અન્ય ટોચના સીએમસી જનરલ લિયુ ઝેન્લી અને ઝાંગ શેંગમિન સાથે ઘણી ગુપ્ત બેઠકો કરી હતી. જાપાન ફોરવર્ડના અહેવાલ મુજબ ઝાંગે આ બેઠકોમાં સેના પર પોતાની પકડ વધુ મજબૂત કરી હતી. તાજેતરમાં બેઇજિંગમાં મોડી રાત્રિના લશ્કરી પેટ્રોલિંગે બધાનું ધ્યાન ખેંચ્યું હતું. નિષ્ણાતો માને છે કે આ સ્પષ્ટ સંકેત હતો કે હવે સેનાનું નિયંત્રણ શી જિનપિંગના હાથમાં નથી, પરંતુ કોઈ બીજા પાસે છે. અને તે વ્યક્તિ બીજું કોઈ નહીં પણ ઝાંગ યુક્સિયા હોઈ શકે છે.
ઝાંગ યુક્સિયા હાલમાં સેન્ટ્રલ મિલિટરી કમિશન (CMC) ના પ્રથમ ઉપપ્રમુખ છે, જે ચીની સશસ્ત્ર દળો (PLA) ને કમાન્ડ કરતી સંસ્થા છે. આ પદ રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગની નીચે આવે છે. તેમને જિનપિંગ પછી સેનામાં સૌથી શક્તિશાળી વ્યક્તિ માનવામાં આવે છે. ઝાંગ એક અનુભવી જનરલ છે અને તેમણે ૧૯૭૯ ના ચીન-વિયેતનામ યુદ્ધમાં ભાગ લીધો હતો. તેઓ ભૂતપૂર્વ જનરલ ઝાંગ ઝોંગશુનના પુત્ર છે, જેથી તેમની સેના અને સત્તા પર મજબૂત પકડ છે.
ઝાંગ યુક્સિયા એક સમયે શી જિનપિંગના નજીકના માનવામાં આવતા હતા. પીએલએમાં ભ્રષ્ટાચાર અને આંતરિક સફાઈના નામે શી જિનપિંગે તેમના ઘણા વિશ્વાસુ અધિકારીઓને દૂર કર્યા હતા અને તે દરમિયાન ઝાંગની પકડ નબળી પડી હતી. હવે જેમ જેમ શીની પકડ નબળી પડી રહી છે તેમ તેમ ઝાંગે ફરીથી પોતાનું સ્થાન મજબૂત કરવાનું શરૂ કર્યું છે. ઝાંગ હવે શી જિનપિંગના ઘણા લશ્કરી સુધારાઓને ઉલટાવી રહ્યા છે અને પાર્ટીમાં વાંગ યાંગ જેવા જૂના ચહેરાઓને પાછા લાવવાની વ્યૂહરચના પર કામ કરી રહ્યા છે. ઝાંગને ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ હુ જિન્તાઓ અને ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન વેન જિયાબાઓ જેવા દિગ્ગજ પક્ષના નેતાઓનો ટેકો હોવાનું કહેવાય છે.
આ એ જ લોકો છે જેઓ શી જિનપિંગના સત્તાના કેન્દ્રીકરણ અને તેમના ઘણા નિર્ણયો સાથે અસંમત હતા. હુ જિન્તાઓને ૨૦૨૨ માં કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી કોંગ્રેસ દરમિયાન જાહેરમાં હોલમાંથી બહાર કાઢવામાં આવ્યા હતા. તે સમયે તે ઘટનાને શી જિનપિંગ દ્વારા શક્તિ પ્રદર્શન તરીકે જોવામાં આવી હતી. ન્યૂ યોર્ક ટાઇમ્સના એક અહેવાલ મુજબ શી જિનપિંગ ઘણાં વર્ષોથી પીપલ્સ લિબરેશન આર્મી (પીએલએ) ના ટોચના કમાન્ડરોને દૂર કરી રહ્યા છે. છેલ્લાં બે વર્ષમાં બે સંરક્ષણ પ્રધાનો અને ઘણા વરિષ્ઠ લશ્કરી અધિકારીઓને તેમના પદ પરથી દૂર કરવામાં આવ્યા છે. પરમાણુ શસ્ત્રોનું સંચાલન કરતાં રોકેટ ફોર્સના ટોચના અધિકારીઓને પણ દૂર કરવામાં આવ્યા છે.
આનાથી પીએલએમાં જિનપિંગ સામે અસંતોષ વધી રહ્યો છે. શી જિનપિંગે સેનાને ૨૦૨૭ સુધીમાં તાઇવાન પર હુમલો કરવાનો આદેશ આપ્યો છે. આ આદેશ કેટલાક સેનાપતિઓને સ્વીકાર્ય નથી. જનરલ હી વેઇડોંગને માર્ચ ૨૦૨૫ માં હટાવવામાં આવ્યા હતા. તેઓ તાઇવાન પર હુમલો કરવાની યોજનામાં સામેલ હતા અને સીધા જ શીને રિપોર્ટ કરતા હતા. તેમની બરતરફી પછી પીએલએમાં વિરોધ વધવા લાગ્યો હતો. વિશ્લેષકો માને છે કે આ બરતરફી ફક્ત ભ્રષ્ટાચારને કારણે નહોતી થઈ પરંતુ તે વૈચારિક મતભેદો અને સત્તા સંઘર્ષનો એક ભાગ હોઈ શકે છે. સેનામાં ઉથલપાથલનો આ સમયગાળો ચીનના સત્તા માળખામાં મોટા પરિવર્તન તરફ ઈશારો કરે છે.
મીડિયા રિપોર્ટ અનુસાર વાંગ યાંગને પણ શી જિનપિંગના ઉત્તરાધિકારી તરીકે તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યા છે. વાંગ યાંગ એક ટેક્નોક્રેટ છે અને ૨૦૨૨ માં તેઓ ચીનમાં ટોચના નેતૃત્વ માટે મજબૂત દાવેદાર માનવામાં આવતા હતા. આ પહેલી વાર નથી બન્યું જ્યારે ચીને તેના ટોચના નેતાઓને બરતરફ કર્યા હોય. તે પહેલા પણ આવું કરી ચૂક્યું છે. રસપ્રદ વાત એ છે કે શી જિનપિંગના પુરોગામી હુ જિન્તાઓ સાથે પણ આવું જ કંઈક જાહેરમાં બન્યું હતું.
૨૦૨૨માં હુ જિન્તાઓને ૨૦મા ચીની કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટીના સમારોહમાંથી બહાર ખેંચી લેવામાં આવ્યા હતા. આ બન્યું ત્યારે હુ જિન્તાઓની બાજુમાં બેઠેલા શી જિનપિંગ કંઈ બોલ્યા નહીં અને મૌન રહ્યા હતા. હુ જિન્તાઓ શી જિનપિંગ સાથે વાત કરવાનો પ્રયાસ કરતા પણ જોવા મળ્યા હતા, પરંતુ તેમને જાહેરમાં ઠપકો આપવામાં આવ્યો હતો. શી જિનપિંગના નજીકના લોકોને દૂર કરવા, શી જિનપિંગની વિચારધારાને ધીમે ધીમે નાબૂદ કરવી અને વાંગ જેવા ટેક્નોક્રેટની વાપસી જેવા સંકેતો સૂચવે છે કે શી જિનપિંગને ધીમે ધીમે બહારનો રસ્તો બતાવવામાં આવી રહ્યો છે.
ચીનનું પીપલ્સ લિબરેશન આર્મી હવે વિશ્વનું સૌથી મોટું સશસ્ત્ર દળ છે. તે હવાઈ, નૌકાદળ અને મિસાઇલ શક્તિમાં અમેરિકાને ટક્કર આપે છે. ચીની સૈન્ય વર્ષોથી તાઇવાન પર આક્રમણ અથવા નાકાબંધીનો અભ્યાસ કરી રહ્યું છે. આમાં એપ્રિલની શરૂઆતમાં કરવામાં આવેલી કવાયતનો સમાવેશ થાય છે. હજારો સૈનિકોને તાઇવાન સ્ટ્રેટ પાર કરવાના પડકારોનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. તાઇવાન જીતવું એ શી જિનપિંગનું મોટું સ્વપ્ન છે, પરંતુ હવે શી જિનપિંગના વિરોધી સેનાપતિઓ તેમની યોજનાઓને નિષ્ફળ બનાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે.
૨૦૧૨ માં સત્તામાં આવ્યા પછી શી જિનપિંગે પાર્ટીમાં ભ્રષ્ટાચાર વિરોધી ઝુંબેશ શરૂ કરી હતી. તેના હેઠળ ભ્રષ્ટ લશ્કરી અધિકારીઓને દૂર કરવામાં આવ્યા હતા. તેમણે સશસ્ત્ર દળોનું સૌથી મોટું પુનર્ગઠન પણ કર્યું હતું. શી જિનપિંગનું હજુ પણ પીએલએ પર સંપૂર્ણ નિયંત્રણ નથી. ચીને ૧૯૭૯ પછી કોઈ યુદ્ધ લડ્યું નથી. અમેરિકન અને રશિયન સેનાપતિઓની તુલનામાં આજની ચીની લશ્કરી અધિકારીઓની પેઢીને યુદ્ધનો કોઈ અનુભવ નથી. શી જિનપિંગે પોતે આ અંગે દુ:ખ વ્યક્ત કર્યું છે. ચીનની કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી પણ હવે શી જિનપિંગની તુલનામાં ઘણા મોટા નેતાઓને પ્રમોટ કરી રહી છે.
આમાં ચીનના ટેક્નોક્રેટ વાંગ યાંગ અને ચીનના વડા પ્રધાન લી કિયાંગનો સમાવેશ થાય છે, જેમણે બ્રિક્સ દેશોની બેઠકમાં ચીન વતી ભાગ લીધો હતો. ચીનનું અર્થતંત્ર પહેલેથી જ ધીમી વૃદ્ધિ અને ભારે અમેરિકાના વેપાર ટેરિફનો સામનો કરી રહ્યું છે. તાઇવાન સાથે યુદ્ધ જીતવા કે હારવાથી ચીનના અર્થતંત્રને બરબાદ કરી શકાય છે. આવી સ્થિતિમાં લશ્કરી નિષ્ફળતા શી જિનપિંગની સત્તા પરની પકડને જોખમમાં મૂકી શકે છે. શી જિનપિંગ માટે આગામી થોડાક દિવસો બહુ મહત્ત્વના છે, જેમાં તેમની સત્તાની અગ્નિપરીક્ષા થવાની છે.
