ઈઝરાયલ અને ઈરાન વચ્ચેનો સંઘર્ષ આઠમા દિવસે પહોંચી ગયો છે. બંને બાજુથી એકબીજા પર ઉગ્ર હુમલાઓ ચાલુ છે. ગુરુવાર મોડી રાતથી શુક્રવાર સવાર સુધી ઈરાનમાં પરમાણુ શસ્ત્રો વિકાસ કાર્યક્રમો સાથે સંબંધિત ઠેકાણાઓ પર ઇઝરાયલે હુમલો કર્યો હતો ત્યારે ઈરાને પણ એક પછી એક મિસાઈલોથી હુમલો કરીને ઈઝરાયલના મુખ્ય શહેરો – તેલ અવીવ અને જેરુસલેમને નિશાન બનાવ્યા હતા. દરમિયાન ઈઝરાયલે આરોપ લગાવ્યો છે કે મિસાઈલ હુમલા દરમિયાન ઈરાને તેના પર ક્લસ્ટર બોમ્બ પણ છોડ્યા છે. ઈઝરાયલનું કહેવું છે કે ઈરાને સામાન્ય લોકોને નુકસાન પહોંચાડવાના ઈરાદાથી આવું કર્યું હતું. જો ઈઝરાયલનો આ આરોપ સાચો હોય તો સાત દિવસના સંઘર્ષમાં આ પહેલી વાર હશે કે ક્લસ્ટર મ્યુનિશનનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હોય.
ક્લસ્ટર બોમ્બ શું છે?
ક્લસ્ટર બોમ્બ વાસ્તવમાં સેંકડો નાના બોમ્બનો સંગ્રહ છે. જ્યારે આ બોમ્બ છોડવામાં આવે છે ત્યારે તે હવામાં વિસ્ફોટ થાય છે અને ખૂબ મોટા વિસ્તારને નુકસાન પહોંચાડે છે. આનાથી લક્ષ્યની આસપાસ ભારે નુકસાન પણ થાય છે. તેનો ઉપયોગ મોટાભાગે પાયદળ એકમો અથવા દુશ્મન સૈન્યના મેળાવડાને નુકસાન પહોંચાડવા માટે થાય છે. ઇન્ટરનેશનલ કમિટી ઓફ ધ રેડ ક્રોસ (ICRC) અનુસાર આ વિમાન, તોપખાના અને મિસાઇલો દ્વારા ફાયર કરી શકાય છે. ક્લસ્ટર બોમ્બ હવા અને જમીન બંનેથી ફાયર કરી શકાય છે.
ક્લસ્ટર બોમ્બ કેવી રીતે ફાયર કરી શકાય છે?
ક્લસ્ટર બોમ્બ કોઈ પણ દેશ પર અલગ અલગ રીતે ફાયર કરી શકાય છે. તેમને લાંબા અંતરના તોપખાનાના શેલમાં લોડ કરી શકાય છે અને લક્ષ્ય પર મોકલી શકાય છે. આ ઉપરાંત તેમને મિસાઇલો, રોકેટ અથવા વિમાન દ્વારા પણ ફાયર કરી શકાય છે. ઘણી મલ્ટીપલ લોન્ચિંગ રોકેટ સિસ્ટમ્સ એકસાથે ઘણા ક્લસ્ટર બોમ્બ ફેંકીને મોટો વિનાશ કરી શકે છે.
ઉદાહરણ તરીકે મલ્ટીપલ લોન્ચિંગ રોકેટ સિસ્ટમનું M26A1/A2 વેરિઅન્ટ એક સમયે 518 બોમ્બ ધરાવતા ક્લસ્ટર મ્યુનિશન વહન કરવામાં સક્ષમ છે. જ્યારે તોપના M864 વર્ઝન દ્વારા એક જ શેલમાંથી 76 બોમ્બ ધરાવતો ક્લસ્ટર બોમ્બ લોન્ચ કરી શકાય છે.
બોમ્બ જમીન પર પડતાની સાથે જ વિસ્ફોટ કરવા માટે ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યા છે અને તે વિસ્તારમાં કોઈપણ વ્યક્તિના મૃત્યુ અથવા ગંભીર રીતે ઘાયલ થવાની સંભાવના વધારે છે. ઘણા બોમ્બ તરત જ ફૂટતા નથી પરંતુ આ બોમ્બ ઉપયોગ કર્યા પછી પણ લોકો માટે ખતરો ઉભો કરે છે. ક્લસ્ટર બોમ્બમાંથી દારૂગોળો છોડવામાં આવ્યાના વર્ષો કે દાયકાઓ પછી પણ તે ફૂટી શકે છે અને લોકોને મારી શકે છે અથવા અપંગ બનાવી શકે છે.
બોમ્બને વિવાદાસ્પદ કેમ માનવામાં આવે છે?
2008 માં ડબલિનમાં ક્લસ્ટર મ્યુનિશન પર કન્વેન્શન નામની આંતરરાષ્ટ્રીય સંધિ અસ્તિત્વમાં આવી. આ સંધિ હેઠળ ક્લસ્ટર બોમ્બ રાખવા, વેચાણ કરવા અથવા ઉપયોગ કરવા પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો હતો. આ સંધિમાં સામેલ દેશોને તેને સ્વીકારવા માટે દબાણ કરી શકાતું નથી.
જોકે વિશ્વના ઘણા દેશોએ આ સંધિનો વિરોધ કર્યો અને તેના સભ્ય બન્યા નહીં. આમાં ભારત, રશિયા, અમેરિકા, ચીન, પાકિસ્તાન અને ઇઝરાયલનો સમાવેશ થાય છે. સપ્ટેમ્બર 2018 સુધીમાં 108 દેશોએ સંધિ પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. ક્લસ્ટર મ્યુનિશન ગઠબંધન અનુસાર 2008 માં સંમેલન અપનાવ્યા પછી 99% વૈશ્વિક ભંડારનો નાશ કરવામાં આવ્યો છે.
રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ દરમિયાન પણ ક્લસ્ટર બોમ્બનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો
એવા આરોપો છે કે રશિયન સૈનિકોએ યુક્રેનના વસ્તીવાળા વિસ્તારોમાં ક્લસ્ટર મ્યુનિશનનો ઉપયોગ કર્યો હતો જેના કારણે ઘણા નાગરિકો મૃત્યુ પામ્યા હતા. હ્યુમન રાઇટ્સ વોચના મતે યુક્રેને રશિયા દ્વારા કબજે કરાયેલા પ્રદેશને ફરીથી કબજે કરવાના પ્રયાસોમાં પણ તેનો ઉપયોગ કર્યો છે.
યુક્રેને યુદ્ધ દરમિયાન ક્લસ્ટર બોમ્બનો આગ્રહ રાખ્યો હતો. તેની દલીલ છે કે આ શસ્ત્રો તેના સૈનિકોને રશિયન લક્ષ્યોને નિશાન બનાવવામાં અને તેના વળતા હુમલામાં મદદ કરશે. યુક્રેને આ બોમ્બ પૂરા પાડવા માટે અમેરિકા પાસેથી પણ મદદ માંગી હતી. જોકે રશિયા અને યુક્રેન બંનેએ ક્લસ્ટર બોમ્બના ઉપયોગનો ઇનકાર કર્યો છે.
