સરહદ પારથી ઘૂસણખોરી એ ભારતને જ નહીં, વિશ્વના અનેક દેશોને કનડતી સમસ્યા છે. ભારતમાં ઘૂસણખોરી, મુખ્યત્વે લોકો અને આતંકવાદીઓ દ્વારા ગેરકાયદેસર સરહદ પારથી પ્રવેશના સંદર્ભમાં ગણવામાં આવે છે. , તે એક મુખ્ય આંતરિક સુરક્ષા પડકાર તરીકે ઉભરી આવી છે જે નોંધપાત્ર સામાજિક, રાજકીય અને આર્થિક અસરો ધરાવે છે. અસરગ્રસ્ત પ્રાથમિક સરહદો બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાન સાથેની છે, જ્યારે આ મુદ્દો મ્યાનમાર અને નેપાળ સાથેની સરહદો સુધી પણ વિસ્તરે છે. ભારતમાં ઘૂસણખોરીની સમસ્યા બાંગ્લાદેશ સરહદે ખૂબ વ્યાપક છે અને આ સમસ્યાને રોકવા માટે વિવિધ પ્રયાસો પણ હાથ ધરવામાં આવ્યા છે પરંતુ તેમ છતાં પણ આ સમસ્યા ચાલુ જ છે. હાલમાં સરકારે આપેલા આંકડા મુજબ, જાન્યુઆરીથી નવેમ્બર ૨૦૨૫ દરમિયાન ભારત-બાંગ્લાદેશ સરહદ પર સૌથી વધુ ૧,૧૦૦ ઘૂસણખોરીના પ્રયાસો અને ૨,૫૦૦થી વધુ ધરપકડો જોવા મળી હતી.
જો કે મોટા પ્રમાણમાં ગેરકાયદે ઘૂસણખોરો પકડાયા વિના દેશમાં પ્રવેશી ગયા હોય તે શક્ય છે. બાંગ્લાદેશ સાથેની સરહદના ૭૯.૦૮ ટકા અને પાકિસ્તાન સાથેની સરહદના ૯૩.૨૫ ટકા પર વાડ કરવામાં આવી છે અને ખાસ કરીને બાંગ્લાદેશ સરહદે ૧૦૦ ટકા વાડ કરવી જરૂરી છે. ગૃહ રાજ્યમંત્રી નિત્યાનંદ રાયે હાલ સંસદના શિયાળુ સત્રમાં એક લેખિત જવાબમાં બાંગ્લાદેશ, ચીન, પાકિસ્તાન, નેપાળ, ભૂતાન અને મ્યાનમાર સાથેની ભારતીય સરહદો પર ઘૂસણખોરીના પ્રયાસો અને ધરપકડ અંગે માહિતી આપી હતી.
વ્યાપક ચિત્ર આપતાં રાયે જણાવ્યું હતું કે ૨૦૧૪ થી, ભારતની સરહદો પર ૮,૫૦૦ થી વધુ ઘૂસણખોરીના પ્રયાસો શોધી કાઢવામાં આવ્યા છે, જ્યારે ૨૦,૮૦૦થી વધુ ઘૂસણખોરોની ધરપકડ કરવામાં આવી છે. ભારત-બાંગ્લાદેશ સરહદ, જે ૪,૦૯૬.૭૦ કિમી લાંબી છે, તે આ કેસોમાં મોટાભાગનો હિસ્સો ધરાવે છે, જેમાં ૨૦૧૪ થી ૨૦૨૪ દરમિયાન ૭,૫૦૦ થી વધુ ઘૂસણખોરીના પ્રયાસો અને ૧૮,૮૦૦ થી વધુ ધરપકડો નોંધાઈ છે. 2,289.66 કિમી લાંબી ભારત-પાકિસ્તાન સરહદ પર, 2014 થી લગભગ 420 ઘૂસણખોરીના પ્રયાસો શોધી કાઢવામાં આવ્યા છે, જેમાં લગભગ 560 ધરપકડો નોંધાઈ છે.
1,643 કિમી લાંબી ભારત-મ્યાનમાર સરહદ પર આ જ સમયગાળા દરમિયાન 290 થી વધુ ઘૂસણખોરીના પ્રયાસો અને લગભગ 1,150 ધરપકડો નોંધાઈ છે. ભારત-નેપાળ અને ભારત-ભૂતાન સરહદો પર મળીને લગભગ 160 ઘૂસણખોરીના પ્રયાસો અને લગભગ 260 ધરપકડો નોંધાઈ છે, જવાબમાં જણાવાયું છે. સરહદી માળખાકીય સુવિધાઓ અંગે, રાયે જણાવ્યું હતું કે ભારત-બાંગ્લાદેશ સરહદના 79.08 ટકા ભાગ પર ભૌતિક રીતે વાડ કરવામાં આવી છે, જે 3,239.92 કિમી આવરી લે છે, જ્યારે 856.78 કિમી હજુ પણ વાડ કરવામાં આવી નથી. ભારત-પાકિસ્તાન સરહદ પર, 93.25 ટકા ભાગ પર વાડ કરવામાં આવી છે, જોઇ શકાય છે કે આમાં સૌથી વધુ ઘૂસણખોરી બાંગ્લાદેશ સરહદેથી જ થાય છે.
દેશની જુદી જુદી સરહદેથી થતી ઘૂસણખોરીને લગતા પાસાઓ પણ કંઇક જુદા જુદા છે. પાકિસ્તાન સરહદેથી થતી ઘૂસણખોરીમાં આતંકવાદીઓનું પ્રમાણ વધારે હોય છે, જ્યારે બાંગ્લાદેશ સરહદેથી થતી ઘૂસણખોરીમાં ભારતમાં ગેરકાયદે રીતે વસી જવાની ઇચ્છા સાથે પ્રવેશતા લોકોનું પ્રમાણ મોટું જણાયું છે. વિવિધ સરહદેથી થતી ઘૂસણખોરીના મહત્વના પાસાઓ કંઇક આ મુજબ સમજાવી શકાય. ભારત-બાંગ્લાદેશ સરહદ: આ સરહદ પર ઘૂસણખોરીના સૌથી વધુ પ્રયાસો અને ધરપકડો જોવા મળે છે, જેમાં મુખ્યત્વે ગેરકાયદેસર સ્થળાંતર કરનારાઓ અને માનવ તસ્કરીનો સમાવેશ થાય છે, જોકે સ્લીપર સેલ અને આતંકવાદી નેટવર્ક વિશે પણ ચિંતા છે.
સરહદની છિદ્રાળુ, લાંબી અને ઘણીવાર નદી નાળાથી ભરેલ જમીન દેખરેખને મુશ્કેલ બનાવે છે. ભારત-પાકિસ્તાન સરહદ: નિયંત્રણ રેખા (LoC) અને આંતરરાષ્ટ્રીય સરહદ (IB) પાર ઘૂસણખોરીમાં મુખ્યત્વે પ્રશિક્ષિત આતંકવાદીઓનો સમાવેશ થાય છે જેમને સરહદ પારથી લોજિસ્ટિકલ સપોર્ટ મળે છે, આ લાંબા સમયથી રાષ્ટ્રીય સુરક્ષાનો મુદ્દો છે. ભારત-મ્યાનમાર સરહદ: મુશ્કેલ ભૂપ્રદેશ અને વાડ વગરની સરહદ ડ્રગ્સ, શસ્ત્રો અને માનવોની તસ્કરીને સરળ બનાવે છે, અહીં ઘૂસણખોરી ઘણીવાર ઉત્તરપૂર્વના બળવાખોર જૂથો સાથે જોડાયેલી હોય છે.
ભારત-નેપાળ સરહદ: કડક હિલચાલ નિયંત્રણોના અભાવને કારણે આ ખુલ્લી સરહદ ગેરકાયદેસર સ્થળાંતર કરનારાઓની હિલચાલ, માનવ તસ્કરી અને આતંકવાદીઓ માટે સંભવિત પરિવહન માટે સંવેદનશીલ છે. આપણે અગાઉ જોયું તેમ ઘૂસણખોરીની સમસ્યાથી વિશ્વના ઘણા દેશો ત્રસ્ત છે. અમેરિકામાં કદાચ સૌથી વધુ ગેરકાયદે ઘૂસણખોરી થતી હશે. ત્યાં જમીન સરહદેથી, દરિયાઇ માર્ગેથી વગેરે અનેક રીતે ગેરકાયદે ઘૂસણખોરી થાય છે. કેટલાક યુરોપિયન દેશોમાં પણ ઘૂસણખોરી ઘણી થાય છે. ઘૂસણખોરીનો મુદ્દો ઘણા દેશોમાં રાજકીય રીતે પણ સળગતો મુદ્દો બની ગયો છે. આપણે ત્યાં પણ આ એક સંવેદનશીલ મુદ્દો છે.
