ભારતમાં સામાન્ય ચૂંટણી બહુ દૂર નથી. ચૂંટણીની તારીખો ભલે જાહેર ન થઈ હોય, પરંતુ એવું માનવામાં આવે છે કે ત્રણ મહિનામાં દેશમાં નવી સરકારની રચના થઈ જશે. આ બધાની વચ્ચે ખેડૂતોએ ફરી એક વાર આંદોલન ઉગ્ર બનાવ્યું છે. દેશનાં રાજકીય વર્તુળોમાં એવી જોરદાર ચર્ચા ચાલી રહી છે કે શું ચૂંટણી પહેલાં શરૂ થયેલું આ આંદોલન ભાજપ માટે આકરો પડકાર રજૂ કરશે? આ ચર્ચાઓ વચ્ચે એ વાત પણ સામે આવી રહી છે કે વર્ષ ૨૦૨૦માં જે ખેડૂતોનું આંદોલન થયું હતું અને જે સંગઠનો તેનું નેતૃત્વ કરી રહ્યાં હતાં તેઓ આ વખતે આંદોલનમાં સામેલ નથી. આ વખતે લગભગ ૫૦ સંગઠનો આંદોલનમાં સામેલ છે, જેમાં સંયુક્ત કિસાન મોરચા (બિનરાજકીય), BKU (શહીદ ભગતસિંહ), BKU (એકતા સિદ્ધુપુર), કિસાન મજદૂર મોરચા, ભારતીય કિસાન નૌજવાન યુનિયન અને અન્ય સંગઠનોનો સમાવેશ થાય છે. બલબીર સિંહ રાજેવાલ અને જગજીત સિંહ દલ્લેવાલનાં BKU જૂથોએ પોતાને આ આંદોલનથી દૂર રાખ્યા છે.
જાણીતા લેખક અને સંઘ પરિવારના ચિંતક રાજીવ તુલી કહે છે કે આ વખતે જે આંદોલન થઈ રહ્યું છે તેમાં માત્ર પંજાબનાં ખેડૂત સંગઠનો જ સામેલ છે અને તે પણ બધાં જ નહીં. તેમનું કહેવું છે કે જે જૂથો આંદોલન કરી રહ્યાં છે તેમને પંજાબની આમ આદમી પાર્ટીની સરકારનું સમર્થન છે, પરંતુ શું આ આંદોલન ભાજપને અસર કરશે? આના પર તેમનું કહેવું છે કે આમાં સામેલ જૂથો ચોક્કસપણે કેન્દ્ર સરકારને તેમના ટાર્ગેટ તરીકે રાખે છે. કેન્દ્રીય કૃષિ પ્રધાન અર્જુન મુંડાએ આરોપ લગાવ્યો છે કે કોંગ્રેસ વર્તમાન આંદોલનને બળ આપી રહી છે.
તેમણે કહ્યું કે ૨૦૧૪ પહેલાં કોંગ્રેસ સરકારે ખેડૂતો માટે બજેટમાં માત્ર ૨૭ હજાર કરોડ રૂપિયાની જોગવાઈ કરી હતી જે વર્તમાન સરકારે પાંચ ગણી વધારીને ૧ લાખ ૨૪ હજાર કરોડ રૂપિયા કરી દીધી છે. તેમણે આરોપ લગાવ્યો કે આ વખતે જે આંદોલન થઈ રહ્યું છે તે રાજકીય રીતે પ્રેરિત છે અને લોકસભા ચૂંટણીને ધ્યાનમાં રાખીને કરવામાં આવ્યું છે. તેમણે કોંગ્રેસ પર ખેડૂતોને ઉશ્કેરવાનો આરોપ લગાવ્યો છે.વિજુ કૃષ્ણનની અખિલ ભારતીય કિસાન સભાનું સંગઠન આંદોલનનો ભાગ નથી, પરંતુ તેમનું કહેવું છે કે ૧૩ મહિના પહેલાં જ્યારે કેન્દ્ર સરકાર અને ખાસ કરીને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ત્રણ કૃષિ કાયદાઓ પાછા ખેંચવાની જાહેરાત કરી હતી, તે સમયે કેન્દ્રે પણ ખેડૂતોને ખાતરી આપી હતી કે લઘુતમ ટેકાના ભાવ અંગે કાયદો બનાવવામાં આવશે.
આંદોલન દરમિયાન જે ખેડૂતો સામે ફોજદારી કેસ નોંધાયા છે તેઓને દૂર કરવામાં આવશે. એમ.એસ. સ્વામીનાથનના રિપોર્ટને લાગુ કરવાના વચનની સાથે સરકારે ગયા ખેડૂત આંદોલનમાં માર્યા ગયેલા ખેડૂતોનાં પરિવારોને વળતર આપવાની પણ વાત કરી હતી, જેનો અમલ કરવામાં આવ્યો નથી. અમે ૧૩ મહિનાથી રાહ જોઈ રહ્યા છીએ કે સરકાર તેનું વચન પૂરું કરે, પરંતુ સ્થિતિ યથાવત્ છે. તેથી જ ખેડૂતો છેલ્લા કેટલાક મહિનાઓથી ફરી સંઘર્ષ કરી રહ્યા છે. આમાં ચૂંટણીની કોઈ જરૂર નથી. ખેડૂતોના મુદ્દા રાજકારણથી અલગ છે. છેલ્લા ખેડૂતોના આંદોલન સાથે જોડાયેલા તમામ મોટાં સંગઠનો દિલ્હી ચલો આંદોલનમાં સામેલ નથી. વરિષ્ઠ પત્રકાર જયશંકર ગુપ્તાને લાગે છે કે આ સમયે જે સંગઠનો આંદોલન કરી રહ્યાં છે તેઓને કેન્દ્ર સરકારનું પીઠબળ છે. તેમનો દાવો છે કે દિલ્હી ચલો આંદોલનમાં સામેલ સંગઠનોની ભાજપ સાથેની નિકટતા વિશે કંઈ છુપાયેલું નથી.
જયશંકર ગુપ્તાનું કહેવું છે કે આ વખતે તમામ ખેડૂત સંગઠનો સાથે ન હોવાથી આ આંદોલનની ચૂંટણી પર કોઈ અસર થાય તેવું લાગતું નથી. જો એક રાજ્યમાં માત્ર અમુક સંગઠનો દ્વારા આંદોલન ચલાવવામાં આવે તો અન્ય રાજ્યોમાં તેની કોઈ રાજકીય અસર નહીં થાય. લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપ માટે આ કોઈ મોટો પડકાર નથી. સંઘ પરિવારના વિચારક રાજીવ તુલી આ આશંકાને નકારી કાઢે છે અને કહે છે કે ખેડૂતોની માંગણી અવ્યવહારુ છે કારણ કે ૬૦ વર્ષથી વધુ ઉંમરનાં ખેડૂતોને ૧૦,૦૦૦ રૂપિયાનું પેન્શન આપવું એ કોઈ પણ સરકારની સત્તામાં નથી.
ખેડૂત કોને ગણવામાં આવે છે તે પણ મોટો પ્રશ્ન છે, કારણ કે મોટા પ્રભાવશાળી લોકો ખેતીની જમીન ખરીદી રહ્યા છે. તો શું આ બધાને પણ ખેડૂતો તરીકે માનવા જોઈએ? આના માપદંડ શું હશે? સુપ્રિયા સુલે અને પી. ચિદમ્બરમ પણ ખેડૂતો છે. તેથી કહેવું કે આ એક સરકાર પ્રાયોજિત આંદોલન છે, તે તથ્યોની બહાર છે. ગુરનામ સિંહ ચદુનીનું સંગઠન આંદોલનમાં સામેલ નહોતું, પરંતુ હવે તેમણે પરિસ્થિતિનો તાગ મેળવવા અને તેમના સંગઠનની ભાવિ રણનીતિ નક્કી કરવા માટે એક બેઠક બોલાવી છે. ચંડીગઢમાં હાજર રાજકીય વિવેચક વિપિન પબ્બીનું માનવું છે કે ખેડૂત સંગઠનો દ્વારા ચાલી રહેલા વર્તમાન આંદોલનની માત્ર એક જ અસર જોવા મળી રહી છે અને તે છે શિરોમણી અકાલી દળ અને ભાજપ વચ્ચેના જોડાણની શક્યતા ઉજ્જવળ બની ગઈ છે.
વિપિન પબ્બીનું કહેવું છે કે ગત ખેડૂતોના આંદોલનમાં શિરોમણી અકાલી દળને એનડીએ છોડવાની ફરજ પડી હતી, કારણ કે પંજાબના ખેડૂતોનો ઘણો વિરોધ હતો. જો કે, ભાજપનો પંજાબમાં એટલો પ્રભાવ નથી અને વર્તમાન ખેડૂતોના આંદોલનનો ન તો હરિયાણામાં કે ઉત્તર ભારતનાં અન્ય કોઈ રાજ્યમાં એટલો પ્રભાવ છે. વિપિન પબ્બી કહે છે કે ખેડૂતોએ લોકસભાની ચૂંટણી પહેલાં કેન્દ્ર સરકાર અને ભાજપ પર દબાણ લાવવાનો ચોક્કસપણે પ્રયાસ કર્યો છે, પરંતુ તેની કોઈ અસર થશે નહીં, કારણ કે આ સમયે ભાજપ તેના શ્રેષ્ઠ ફોર્મમાં છે અને આત્મવિશ્વાસથી ભરપૂર છે.
બે વર્ષ પહેલાં પણ દિલ્હીની સરહદ પર ખેડૂતોનું જોરદાર આંદોલન હતું, તે સમયે ઉત્તર પ્રદેશની વિધાનસભાની ચૂંટણી પણ યોજાવાની હતી. રાકેશ ટિકૈતના ભારતીય કિસાન યુનિયને પણ આ આંદોલનમાં અગ્રણી ભૂમિકા ભજવી હતી. વિશ્લેષકોનું કહેવું છે કે તે સમયે પણ એવી અટકળો લગાવવામાં આવી રહી હતી કે ઉત્તર પ્રદેશની ચૂંટણીમાં ભાજપને આ આંદોલનનું નુકસાન વેઠવું પડશે. તેમનું કહેવું છે કે પશ્ચિમ ઉત્તર પ્રદેશમાં જ નહીં પરંતુ લખીમપુર ખેરીમાં પણ ખેડૂતોને વાહનોથી કચડવામાં આવ્યા હોવા છતાં રાજ્યમાં ભાજપને સારી સફળતા મળી છે.
બે વર્ષ પહેલાં દિલ્હીની બોર્ડર પર હડતાળ પર બેઠેલા ખેડૂતોનું આંદોલન એટલું જોરદાર હતું કે નરેન્દ્ર મોદીની ભાજપ સરકારને ખેડૂત ઉત્પાદન વેપાર અને વાણિજ્ય (પ્રમોશન એન્ડ સિમ્પ્લિફિકેશન) એક્ટ-૨૦૨૦, ખેડૂતો (સશક્તિકરણ અને સંરક્ષણ) ભાવ અંગે કરાર પસાર કરવો પડ્યો હતો. એશ્યોરન્સ એન્ડ એગ્રીકલ્ચર સર્વિસીસ એક્ટ ૨૦૨૦ અને એસેન્શિયલ કોમોડિટીઝ એમેન્ડમેન્ટ એક્ટ ૨૦૨૦ રદ કરવો પડ્યો હતો. ખેડૂતોને ડર હતો કે આ કાયદાઓ દ્વારા સરકાર અમુક પસંદગીના પાક માટે લઘુતમ ટેકાના ભાવ આપવાના નિયમને નાબૂદ કરી શકે છે અને ખેતીના કોર્પોરેટીકરણને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે.
આ પછી તેમણે મોટી એગ્રી-કોમોડિટી કંપનીઓ પર નિર્ભર રહેવું પડશે. આ કૃષિ કાયદાઓ રદ થયા બાદ ખેડૂતોએ પણ તેમનું આંદોલન પાછું ખેંચ્યું હતું. તે દરમિયાન સરકારે તેમને લઘુતમ ટેકાના ભાવની ખાતરી આપવાનું વચન આપ્યું હતું. આ સાથે તેમની અન્ય કેટલીક માંગણીઓ પૂર્ણ કરવાનું વચન પણ આપવામાં આવ્યું હતું. કિસાનોનો દાવો છે કે સરકારે તેમનું વચન પાળ્યું નથી. સરકાર વતી કૃષિ અને ખેડૂત કલ્યાણ પ્રધાન અર્જુન મુંડા, વાણિજ્ય પ્રધાન પીયૂષ ગોયલ અને ગૃહ રાજ્ય પ્રધાન નિત્યાનંદ રાયની સમિતિ ખેડૂતો સાથે વાતચીત કરવા માટે બનાવવામાં આવી હતી. જો સરકાર કિસાનોની તમામ માગણીઓ માની લેશે તો કૃષિના ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કરવા માગતી દેશી તેમ જ વિદેશી કંપનીઓની ભારતના ખાદ્ય પદાર્થોના વેપાર પર અંકુશ જમાવવાની યોજના ધૂળમાં મળી જશે.
