ડીલો કહેતા હોય છે: ‘કામ કામને શીખવે. …શીખી રાખેલું કામ હંમેશાં એક યા બીજી રીતે કામ લાગે.… કોઈ પણ કામ કરવામાં નાનમ ન રાખવી…’ ભગવાન કૃષ્ણનો ઉપદેશ છે : ‘અવિરત કામ કરતા રહો. ફળની અપેક્ષા ન રાખો.’ બસ, અહીં જ આપણા જેવા સામાન્ય – પામર માનવીના ગણિતમાં ગરબડ થઈ જાય છે. ‘ફળની અપેક્ષા ન રાખવી’ એ ઉપદેશ તરીકે ઠીક છે પણ ફળ-મહેનતાણાની ઉપેક્ષા કરીએ તો જીવનનો રથ દોડે કેમ? બીજી તરફ, ‘કામ કે કામગીરીની કમાલ દેખાડીએ તો નામ ને નાણાં મળે’ એવી સલાહ સફળ શ્રીમંતો આપે છે… અને આવી સલાહને આત્મસાત કરીને અનેક લોકો જાતભાતનાં કામ-નોકરી-જોબ પર મંડી પડે છે. એમનો ઉદ્દેશ માત્ર બે ટંકની રોટી-ખીચડી સુધી સીમિત નથી હોતો. એ તો ઊંચી ઊડાન ભરવામાં માને છે. એમનાં સપનાં હોય છે: ‘કૉકટેલ અને કોન્ટિનેન્ટલ ડિનર…!’ -અને બધા જ જાણે છે કે આવાં ફાઈવ સ્ટાર ભાણાં માટે અવનવાં કામ – જોબ કરવાં પડે. જરૂર પડે જોખમ પણ ખેડવા પડે. ‘માથા સાટે માલ’ની ફોર્મ્યુલા લાગુ કરવી પડે.
આ દુનિયા ગજબની છે-સપનાંમાં પણ ન હોય એવા અનેક પ્રકારના જોબ કરવા પડે. એમાંય, કોવિડના સંક્રમણ પછી અનેક કામની પરિભાષા જ જાણે બદલાઈ ગઈ છે. એ દિશામાં આરંભ થયો WFH અર્થાત ‘વર્ક ફ્રોમ હોમ’થી… બીજા શબ્દોમાં કહો તો ‘ઘર બેસી કામ કરો.. વર્ક પ્લેસ – ઑફિસ આવવાની તસ્દી ન લો’ …આ ગોઠવણ શરૂઆતમાં બધાને બરાબરની ગોઠી ગઈ-ન કાર-ન બસ કે પછી લોકલ ટ્રેનની રોજિંદી પળોજણ …અને સૌથી મોટું સુખ એ કે ન માથે ખડા રહેતા સુપરવાઈઝર કે બૉસની કટકટ કે ખટપટ ! તમે તમારા જ શેઠ. …’9 ટુ 5’ના બોરિંગ રૂટિનને તલાક!
એક વાર આ ‘ઓનલાઈન’ કામના રૂટિનમાં તમે સેટ થઈ ગયા-ગોઠવાઈ ગયા પછી તમને ગમ્મત પડવા માંડી પણ… પછી થોડા કલાક માટે ઑફિસે જતા પતિદેવની જે ખૂબીઓ લાગતી હતી એ ખામીમાં પલટાવા લાગી. બીજે છેડે પણ એ જ થયું. લોકડાઉનની શરૂઆતમાં પ્રેમાળ લાગતા પત્નીના છણકા હવે કર્કશ લાગવા લાગ્યા. જાણે કોયલ હવે કાગડી બની ગઈ! તમને સમજાવા માંડ્યું કે ‘વર્ક ફ્રોમ હોમ’ એ તો એક ટ્રેપ છે- સોનાની જાળ છે!
ખેર, આપણે ત્યાં બીમાર-વૃદ્ધ કે પછી કોઈ અપંગ-દિવ્યાંગની સેવા કરવી કે એને મદદરૂપ થવું એ આપણી પરંપરા છે-સંસ્કાર છે. આ રીતે મદદરૂપ થવાની આપણે કોઈ ફી કે પૈસા નથી લેતા પણ વિદેશોમાં નિવૃત્ત કે અમુક રીતે અશકત વ્યક્તિ વતી કામ કરી આપનારી અનેક કંપની છે જે વ્યાવસાયિક ધોરણે ચાર્જ લઈને તમારાં કામ કરી આપે. એ જ રીતે કેટલીક વ્યક્તિ કે એજન્સી ‘ઓડ મેન્સ જોબ’ તરીકે ઓળખાતાં અમુક ચિત્ર-વિચિત્ર કામ કરી આપે છે. આવાં કામ માટે જોબ ઓફર કરતી કંપનીઓ પણ છે. એક ઉદાહરણ જોઈએ….
એક બ્રિટિશ ટ્રસ્ટ દ્વારા એક અવનવા જોબની જાહેરાત થોડા સમય પહેલાં થઈ છે. સૌથી ઠંડગ્રસ્ત એવા દક્ષિણ ધ્રુવના એન્ટાર્કટિકા પ્રદેશના પોર્ટ લોકરોય વિસ્તારમાં આ ટ્રસ્ટનું એક મ્યુઝિયમ તથા પોસ્ટઑફિસ છે. પોસ્ટઑફિસનો કારોબાર ચલાવવા અને મ્યુઝિયમની કલાકૃતિઓની સંભાળ રાખવા ઉપરાંત એક વિશેષ કામગીરી માટે યુવાન સ્ટાફની તાતી જરૂર છે. આ કામગીરી છે એન્ટાર્કટિકામાં જન્મતાં – વસતાં પેંગ્વિન પક્ષીઓની વધતી-ઘટતી વસતિની નોંધણી કરી એની સાર-સંભાળ રાખવાની! વર્ષના 5 મહિના આ કામગીરી બજાવવાની અને બાકીના સમયમાં મ્યુઝિયમ તથા પોસ્ટઑફિસનો કારોબાર સંભાળવાનો. …આ જોબ માટે જરૂરી છે યુવાન ઉમેદવાર. અચ્છી હેલ્થ ધરાવવા ઉપરાંત એને પર્યાવરણ તથા પેંગ્વિન પક્ષી વિશે પૂરતું નોલેજ હોવું જરૂરી છે.… બાય ધ વે, ‘ડ્રીમ જેબ’ તરીકે ઓળખાતી નોકરી માટે પગાર મહિને કેટલા પાઉન્ડ મળશે એનો ફોડ બ્રિટિશ ટ્રસ્ટે પાડ્યો નથી.
હવે આવી આકરી-ઠંડીગાર જોબ પછી મોંમાં રસધારા વહેવા માંડે એવી એક મધુરી નોકરી પર નજર દોડાવીએ.
કેનેડાની એક ઓનલાઈન કંપની છે, જે અનેક પ્રકારની કૅન્ડિ-લોલીપોપ બનાવે છે. ચગળવામાં મસ્ત મસ્ત મીઠીતુર લાગે એવી અનેક ભાતની કૅન્ડિ ટેસ્ટ કરવા-ચાખીને એના સ્વાદ વિશે અભિપ્રાય આપી શકે એવા ‘કૅન્ડિયોલોજિસ્ટ’ના હોદ્દા માટે યુવા મહિલા ઉમેદવારની શોધમાં કેનેડાની આ કૅન્ડિ કંપની છે. વર્ષે 3500થી વધુ કૅન્ડિ ટેસ્ટ કરી શકે તથા કેવા કેવા સ્વાદની નવી પ્રકારની કૅન્ડિ તૈયાર કરી શકાય એની સલાહ – માર્ગદર્શન આપી શકે એવા ઉમેદવારની જાહેરખબર આપી પછી માત્ર 2 અઠવાડિયામાં આ કૅન્ડિ હાઉસ કંપનીને ઓનલાઈન 1,00,000 વધુ ઉમેદવારોની જોબ-અરજી મળી છે, જેમાં એક 8 વર્ષિય કૅન્ડિશોખીન બાળકી પણ છે! તમારી સ્વાદ પારવાની ક્ષમતા અવ્વ્લ હશે તો આ વર્લ્ડ ફેમસ કૅન્ડિ હાઉસમાં ચીફ ઑફ ‘કૅન્ડિયોલોજિસ્ટ’ તરીકે તમારી નિમણૂક થઈ શકે અને તમારી વાર્ષિક સેલેરી હશે 1 લાખ કેનેડિયન ડોલર અર્થાત આપણા વર્ષે આશરે મધમીઠા 62 લાખ રૂપિયા…!
હવે આવા મધુરા સ્વાદના સપનાવાળી જોબને વાગોળતા વાગોળતા આગળ વધીએ….
સૂવાની મેટ્રેસ-ગાદલાં બનાવતી બેંગ્લુરુની જાણીતી કંપની ‘વેકફીટ’ એની પ્રોડક્ટ્સને વધુ સુવિધાજનક બનાવવા અવારનવાર વિવિધ પ્રયોગ કરતી રહે છે. ‘અમારાં બેડ- ગાદલાંમાં ગ્રાહક એકદમ નિરાંતે ઘસઘસાટ સૂઈ શકે છે’ એવો દાવો કરતી આ સ્ટાર્ટઅપ કંપની એવા ઉમેદવારની શોધમાં રહે છે, જે રોજના 9 કલાકને હિસાબે સતત 100 દિવસ સુધી ઊંઘી શકે તો એની નિદ્રાનું પૃથક્કરણ કરવામાં આવે પછી એને આવી ઊંઘના મહેનતાણા બદલ રૂપિયા 10 લાખ સુધીની રકમ પણ આપવામાં આવે છે!
બીજી તરફ, જાપાન-ટોકિયોમાં સોજી મોરીમોટો નામનો એક યુવાન એવો છે, જે કોઈ કંપની-એજન્સીને ત્યાં જોબ નથી કરતો પણ એ સેલ્ફ એમ્પ્લોઈડ છે એટલે કે એ જ શેઠ ને એ જ પોતાનો કર્મચારી! એ બીજાને માત્ર ચોક્કસ સમય માટે કંપની-સાથ આપીને પોતાની આજીવિકા રળે છે. કલાકના ચારેક હજાર રૂપિયા ચાર્જ કરતા આ સોજી મોરીમોટોએ અત્યાર સુધીમાં એની કંપની ઈચ્છતા 400થી વધુ ક્લાયન્ટને સેવા આપી છે. એનો સાથ એવો મજાનો હોય છે કે ગ્રાહક એને વારંવાર બોલાવે છે. એક ક્લાયન્ટે તો એને કંપની આપવા માટે અત્યાર સુધીમાં 250થી વધુ વાર બોલાવ્યો છે. તાજેતરમાં ટોકિયોમાં રહેતી એક ભારતીય મહિલાને સાડી પહેરીને રેસ્ટોરાંમાં જવાનો સંકોચ થતો હતો એટલે પેલીએ એને કંપની આપવા બોલાવ્યો હતો! ‘ટ્વિટર’ જેવાં સોશ્યલ મીડિયા પર પાંચેક લાખ ફોલોઅર્સ ધરાવતો આ સોજી મોરીમોટો કંપની આપતી વખતે માત્ર કામ પૂરતી વાત કરે છે. કલાયન્ટ સાથે વધુ આત્મીય થવાનું એ સજાગપણે ટાળે છે…. જાપાનના સોજી મોરીમોટોએ તો પોતાની રીતે પોતાનો જોબ ઊભો કર્યો હતો પણ બ્રિટનમાં એક જોબ એવો છે કે એમાં તમારે વર્ષના માત્ર 184 ક્લાક જ કામ કરવાનું ને તગડો પગાર ઘેર લઈ જવાનો…!
બ્રિટનના દરિયાની ઉત્તર-પશ્ચિમ ખૂણે 2 લાઈટહાઉસ છે.
બન્ને વચ્ચે ખાસ્સું અંતર છે. આમ તો બન્ન્ને દીવાદાંડીનું રોજિંદું કામ સ્વસંચાલિત છે તેમ છતાં ચોક્કસ દિવસોમાં એની કામગીરીના ખબર-અંતર લેવા બોટથી દરિયો ખૂંદીને ત્યાં જવું તો પડે.… તાજેતરમાં આ બન્ને દીવાદાંડીના હાઉસકીપર નિવૃત્ત થયા છે એટલે ખાલી પડેલી એ ‘ડ્રીમ પોસ્ટ’ માટે શારીરિક રીતે ચુસ્ત અને દરિયાનાં ઉછળતાં મોજાં વચ્ચે એકાંતમાં રહી શકે એવા સમુદ્રપ્રેમીની શોધ ચાલી રહી છે… આવા જાતભાતના જોબ-નોકરીની વચ્ચે હમણાં જે નવો ટ્રેન્ડ શરૂ થયો છે એ વિશે પણ કેટલીક રસપ્રદ વાતો જાણવા જેવી છે.
અગાઉ સામાન્ય રીતે આપણી ઑફિસ-કંપનીમાં સાફસૂફીથી માંડીને ચા-પાણી આપવાની સાથે એક પરથી બીજા ટેબલ પર ફાઈલ્સ પહોંચાડનાર કર્મચારી ‘પ્યુન’ તરીકે ઓળખાય છે. ઘણી કંપનીમાં આવા કર્મચારીને હવે ‘જુનિયર ઑફિસર’ જેવા રૂપકડા નામથી ઓળખાવવામાં આવે છે. બદલાતા સમયની સાથે વિભિન્ન કામગીરી બજાવનારના હોદ્દામાં આવા અનેક ફેરફાર થવા લાગ્યા છે. એમાંય કોવિડ મહામારીના પ્રતાપે આપણી કામગીરી બજાવવાને જે નવો આયામ મળ્યો એ ‘વર્ક ફ્રોમ હોમ’ (WFH)ને લીધે અનેક જોબના હોદ્દાને નવું નામકરણ અને નવી ઓળખ મળી.
એક દ્રષ્ટાંત જોઈએ…
સોફ્ટવેર પ્રોગ્રામ્સ તૈયાર કરતી મૂળ અમેરિકન એવી ‘ઍટલાસિયન’ નામની કંપની અનેક દેશ સાથે ઓનલાઈન કારોબાર કરે છે. કોવિડને કારણે એનો સ્ટાફ અનેક જુદા જુદા દેશના દૂર દૂરના વિસ્તારમાંથી પોતાની કામગીરી બજાવે છે. આવા ઓનલાઈન સ્ટાફના મુખ્ય અધિકારીને આ કંપનીએ ડેઝિગ્નેશન – હોદ્દો આપ્યો છે : ‘ હેડ ઑફ ટીમ એનિવ્હેર’ ! આ જ રીતે, મહામારીના સમયમાં અનેક કંપનીના સ્ટાફર્સ શારીરક-માનસિક રીતે ત્રસ્ત રહેવા માંડ્યા હતા. એમની સાર-સંભાળ માટે, જે ખાસ ઑફિસર નિયુક્ત કરવામાં આવ્યા એમને ‘ચીફ ઑફ હેડ એન્ડ હાર્ટ’ જેવો હોદ્દો આપવામાં આવ્યો હતો. આવી જ રીતે, જે ટીમ જરૂર પડે તો કંપનીનાં બીજા પ્રકારનાં કામમાં પણ પારંગત હોય – એને સારી રીતે સંભાળી શકે એ ટીમના સુકાનીને ‘ વાઈસ પ્રેસિડેન્ટ ઑફ ફલેક્સિબલ વર્ક’ કે પછી ‘હેડ ઑફ ડાયનામિક વર્કસ’ની ઓળખ આપવામાં આવે છે…!
આ પ્રકારના હોદ્દા આપનારી કંપની કે એજન્સીઓ માત્ર અહીં અટકતી નથી. માર્કેટમાં સારા- નિપુણ માણસો માટે ખાસ્સી સ્પર્ધા પણ થાય છે એટલે એવી વ્યક્તિને પોતાની કંપનીમાં ખેંચી લાવવા માટે તગડી સેલેરી વત્તા અનેક પ્રકારનાં પર્કસ- સુવિધા પણ સારી આપે છે. આમ તો અમુક અપવાદોને બાદ કરતાં મોટાભાગના વિચિત્ર લાગતાં આવાં ઑડ જોબ્સ લાંબા ગાળાના નથી હોતા. અમુક વખાના માર્યા તો કેટલાંક લોકો સારી નોકરી ન મળે ત્યાં સુધી ખિસ્સાખર્ચી માટે કામચલાઉ આવા જોબ કરી લે. આવી કેટલીક જોબ્સ પર ઝડપથી નજર દોડાવી જઈએ તો….. … – ગિર્દીના સમયે જાપાનની લોકલ ટ્રેનોમાં પેસેન્જરોને અંદર ચઢાવવા માટે ધંધાધારી ‘પુશર્સ’ને કામે લગાડવા પડે છે. એ જ રીતે જાહેર પ્રોગ્રામો કે હોટલ્સમાં શાંતિભંગ કરનારાઓ, તોફાની તત્ત્વોને બળજબરી ધક્કા મારીને બહાર કાઢવા માટે ‘બાઉન્સર્સ’ને રાખવા પડે છે.…
– ઘરવાળા દબાણ કરીને સગાઈ-લગ્ન ન કરાવી દે એ માટે પોતાની કોઈ ‘પ્રેમિકા કે પ્રેમી છે’ એવું ઠસાવવા માટે જાપાની યુવાન-યુવતીઓ ભાડેથી ‘ગર્લ ફ્રેન્ડ-બૉય ફ્રેન્ડ’ લઈ આવે છે. હવે ચીનમાં પણ આવી રેન્ટલ સર્વિસ શરૂ થઈ છે…. આપણે ત્યાં પણ દિલ્હી જેવા મહાનગરમાં ખાનગીમાં આવી ‘સેવા’ મળવા માંડી છે. – આપણે ત્યાં તો જરાય જરૂર ન પડે પણ યુરોપના દેશોમાં તો મેરેજ વખતે જોઈતી સંખ્યામાં મહેમાનો ન મળતા હોવાથી પોતાનું ખરાબ ન લાગે માટે અમુક મહેનતાણું આપીને ‘વેડિંગ ગેસ્ટ’ તરીકે ‘શોભામાં અભિવૃદ્ધિ’ કરનારાને બોલાવવામાં આવે છે…! આવા તો અનેક ઑડ-વિચિત્ર જોબની લાંબી-પહોળી યાદી બની શકે. બાકી આપણે ત્યાં તો નેતાજીઓની જાહેર સભા કે ચૂંટણીપ્રચાર વખતે બસ-ટ્રેનો ભરીને ‘શ્રોતા’ની ભીડ ઉમટાવવાના જુગાડમાં આપણને કોઈ પહોંચી શકે ખરું?!
