ભારત અને યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ વચ્ચે લાંબા સમયથી પડતર દ્વિપક્ષીય વેપાર કરાર (BTA) પર ચર્ચાઓ અંતિમ તબક્કામાં પહોંચી ગઈ છે. આ કરાર હેઠળ ભારતીય નિકાસ પરના ટેરિફ વર્તમાન 50% થી ઘટાડીને 15-16% કરવાની અપેક્ષા છે. અહેવાલો અનુસાર ઊર્જા અને કૃષિ ક્ષેત્રો આ કરારના મુખ્ય મુદ્દાઓ તરીકે ઉભરી આવ્યા છે.
શું ભારત રશિયન તેલ પરની નિર્ભરતા ઘટાડવા તૈયાર છે?
હાલમાં, ભારત તેની ક્રૂડ ઓઇલની જરૂરિયાતોનો લગભગ 34% રશિયા પાસેથી પૂર્ણ કરે છે, જ્યારે અમેરિકા માત્ર 10% (મૂલ્ય દ્વારા) પૂરો કરે છે. એક અહેવાલ અનુસાર આ બાબતથી પરિચિત અધિકારીઓ માને છે કે ભારત અમેરિકા સાથે વેપાર કરારના બદલામાં રશિયન તેલની આયાત ધીમે ધીમે ઘટાડવા માટે સંમત થઈ શકે છે. આ મુદ્દે કોઈ ઔપચારિક જાહેરાત કરવામાં આવશે નહીં પરંતુ જાહેર ક્ષેત્રની તેલ કંપનીઓને યુએસ સ્ત્રોતોમાંથી વધુ તેલ ખરીદવા માટે સૂચના આપવામાં આવી શકે છે.
નોંધનીય છે કે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સે રશિયાના તેલ પર ભારતની નિર્ભરતા પર પહેલાથી જ કડક વલણ અપનાવ્યું છે. યુએસ પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે રશિયન તેલ આયાતમાં ઘટાડો કર્યા વિના વેપાર સોદો થશે નહીં. જો કે, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ હજુ પણ રશિયાની તુલનામાં ડિસ્કાઉન્ટ આપી શક્યું નથી. વધુમાં રશિયાના ડિસ્કાઉન્ટમાં પણ છેલ્લા એક વર્ષમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે, જે 2023 માં પ્રતિ બેરલ $23 થી ઘટીને ઓક્ટોબર 2025 માં માત્ર $2-2.5 પ્રતિ બેરલ થઈ ગયો છે.
શું અમેરિકન મકાઈ અને સોયામીલને પ્રવેશ મળશે?
અમેરિકાએ ભારતમાંથી નોન-જીએમ (આનુવંશિક રીતે સુધારેલા) મકાઈ અને સોયામીલ માટે વધુ બજાર પ્રવેશની માંગ કરી છે. ભારત વાર્ષિક 0.5 મિલિયન ટન યુએસ મકાઈની આયાત કરે છે, અને આ ક્વોટા વધારવાનો વિચાર કરવામાં આવી રહ્યો છે, જોકે તેના પર 15% આયાત ડ્યુટી યથાવત રહેશે. સોયામીલ અંગે પણ ચર્ચા ચાલી રહી છે, પરંતુ હજુ સુધી અંતિમ નિર્ણય લેવામાં આવ્યો નથી.
યુએસ ટીમ ઇચ્છે છે કે આ ઉત્પાદનને માનવ અને પ્રાણી બંનેના વપરાશ માટે ભારતમાં મંજૂરી આપવામાં આવે. સ્થાનિક ઉદ્યોગ આ દરખાસ્તનો વિરોધ કરી રહ્યો છે. અહેવાલ અનુસાર સોયાબીન પ્રોસેસર્સ એસોસિએશન ઓફ ઇન્ડિયા (SOPA) ના ડીએન પાઠકે જણાવ્યું હતું કે સ્થાનિક ખેડૂતો પહેલાથી જ ટેકાના ભાવથી નીચે વેચવા માટે મજબૂર છે અને યુએસ સોયામીલને મંજૂરી આપવાથી તેમની પરિસ્થિતિ વધુ જટિલ બનશે.
ડેરી ઉત્પાદનો અંગે નિર્ણય બાકી છે
અમેરિકાએ ઉચ્ચ ગુણવત્તાવાળા ચીઝ અને અન્ય ડેરી ઉત્પાદનો માટે ભારતીય બજારમાં પ્રવેશ મેળવવાની માંગ કરી છે, પરંતુ આ મુદ્દે હજુ સુધી કોઈ કરાર થયો નથી. ભારત દેશના સ્થાનિક ડેરી ક્ષેત્ર પર સંભવિત અસરથી સાવચેત છે.
કરારમાં ‘સમીક્ષા પદ્ધતિ’ હોઈ શકે છે
નિષ્ણાતોના મતે કરારમાં સમીક્ષા પદ્ધતિનો સમાવેશ કરવા પર સર્વસંમતિ છે, જે ટેરિફ અને બજાર ઍક્સેસના સમયાંતરે સુધારાને મંજૂરી આપશે. આ વ્યવસ્થા બદલાતા વૈશ્વિક વેપાર વાતાવરણના પ્રતિભાવમાં સુગમતા પ્રદાન કરશે.
રાજકીય મંજૂરીની રાહ જોઈ રહ્યા છીએ
કરારનું માળખું લગભગ અંતિમ સ્વરૂપ પામી ગયું છે પરંતુ કૃષિ અને ઉર્જા જેવા સંવેદનશીલ મુદ્દાઓ પર રાજકીય મંજૂરીઓ હજુ બાકી છે. ભારત તરફથી, વાણિજ્ય મંત્રાલય, વિદેશ મંત્રાલય અને રાષ્ટ્રીય સુરક્ષા સલાહકારનું કાર્યાલય (NSA) તેના પર કામ કરી રહ્યા છે. એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે નવેમ્બર 2025 માં ASEAN સમિટ દરમિયાન રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી દ્વારા કરારની ઔપચારિક જાહેરાત કરવામાં આવી શકે છે. જો બંને નેતાઓ સમિટમાં હાજરી આપે.
નિષ્ણાતોનો અભિપ્રાય
હેવાલ મુજબ, ગ્લોબલ ટ્રેડ રિસર્ચ ઇનિશિયેટિવ (GTRI) ના અજય શ્રીવાસ્તવે જણાવ્યું હતું કે ચીન સાથે વધતા તણાવ અને વેપાર યુદ્ધોને કારણે, અમેરિકા હવે ભારત જેવા વિશ્વસનીય ભાગીદારોની શોધમાં છે. ભારતે કૃષિ, ડિજિટલ વેપાર અને બૌદ્ધિક સંપદા જેવા મુદ્દાઓ પર આ કરારમાં તેની શરતોનું પાલન કરવું જોઈએ અને ચીનથી વ્યૂહાત્મક સ્વતંત્રતાને અસર કરતી કોઈપણ શરતો ટાળવી જોઈએ. એકંદરે, આ પ્રસ્તાવિત વેપાર કરાર ભારતીય નિકાસકારોને માત્ર નોંધપાત્ર રાહત જ નહીં પરંતુ ભારત-અમેરિકા સંબંધોમાં એક નવો અધ્યાય પણ ખોલી શકે છે.
