વિશ્વભરના દેશો જે ઉપર આવે છે તેના પરના એક સૂચકાંકો ફ્રેજાઇલ ઈન્ડેક્સ અથવા નાજુક સરકારી સૂચકાંક છે અને ભારત 2014 થી સતત નીચે આવી રહ્યું છે. અગાઉ તેને નિષ્ફળ દેશોની અનુક્રમણિકા કહેવામાં આવતી હતી.
આમાં, સલામતી (તમામ પ્રકારના) અને આર્થિક વિકાસને એક પગલા તરીકે માનવામાં આવતું હતું. દેશોને 11 વિવિધ કેટેગરીમાં વહેંચવામાં આવ્યા હતા અને આ તેમાંથી એક છે. કેટલાક દેશો કે જેઓ પોતાની સફળતા જાળવી રાખવામાં સફળ રહ્યા છે તેમાં ફિનલેન્ડ, નોર્વે, ડેનમાર્ક અને આઇસલેન્ડ તેમજ કેનેડા, ન્યુઝીલેન્ડ અને ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા દેશોનો સમાવેશ થાય છે.
ભારત એવી કોઈ કેટેગરીમાં નથી કે જેને સ્થિર અથવા મજબૂત માનવામાં આવે. આ કોઈ પણ રીતે નીચે પાંચમા વર્ગ છે જે ચેતવણી તરીકે જોવામાં આવે છે. આપણી સાથેના દેશોમાં કોલમ્બિયા, બ્રાઝિલ, ઇઝરાઇલ, અલ્જેરિયા, રશિયા અને સેનેગલ વગેરે છે.
આ કેટેગરીમાં કુલ 30 જેટલા દેશો છે, જેમાંથી ફક્ત 4 દેશો ગત વર્ષ કરતાં વધુ ખરાબ સ્થિતિમાં પહોંચ્યા છે અને આ દેશો બ્રાઝિલ, કોલમ્બિયા, બોલિવિયા અને ભારત છે. ભારત વિશેના એક વિગતવાર લેખમાં બતાવવામાં આવ્યું છે કે શા માટે ભારતનું ભાવિ સમૃદ્ધ અને મજબૂત લોકશાહી પશ્ચિમી દેશો સાથે નહીં પણ આ નબળા દેશો સાથે જોડાયેલું છે.
તે જણાવે છે કે આ સરકાર નિર્વિવાદ રીતે સુધારાઓ લાવી રહી છે, તેથી ભારતની આર્થિક વૃદ્ધિની ગતિ ધીમી થઈ ગઈ છે અને 1978 પછીના સૌથી નીચા સ્તરે પહોંચી ગઈ છે. મોદીનો પ્રતિસાદ, સંરક્ષણવાદી અને ઉચ્ચ સરકારી રોકાણ, બેંકોના લોનના લક્ષ્યાંક અને સીધો ટેકો ભારતને તેની ધીમી વૃદ્ધિમાં વેગ આપવામાં નિષ્ફળ ગયો છે.
સુરક્ષા મોરચા પર, ભારતે તેના પોતાના નાગરિકો વિરુદ્ધ કાર્યવાહી શરૂ કરી છે, ખાસ કરીને એનઆરસી (જેની સ્થિતિ હજી સ્પષ્ટ નથી). આ સિવાય કાશ્મીરની પરિસ્થિતિ અને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા પરના હુમલા પણ કારણો છે.
એક ‘નિષ્ફળ રાજ્ય’ અથવા નિષ્ફળ દેશ એ છે જ્યાં સરકાર પર પરિસ્થિતિ પર કોઈ નિયંત્રણ નથી. તો શું આ સીધી વ્યાખ્યા છે? કાયદાનું શાસન શું છે, શું ત્યાં અર્થતંત્ર, સુરક્ષા, સ્થિરતા અને વિકાસ પર નિયંત્રણ છે. લોકશાહી તરીકે ભારતના ઇતિહાસમાં આપણી નબળાઇ છુપાયેલી છે અને એક કરુણાભર્યા દેશ તરીકે વિશ્વમાં તેની છબી બગડે છે. પરંતુ જ્યારે ભારતે પોતાના નાગરિકો સામે આક્રમક રીતે અપનાવવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે આખું વિશ્વ સજાગ બને છે.
વિશ્વમાં એક એવો મત પણ છે કે ભારત આર્થિક મોરચે નિષ્ફળ થઈ રહ્યું છે કારણ કે હિન્દુત્વના કાર્યસૂચિને કારણે ભારતનું સામાજિક દોરડું વિખૂટું પડી રહ્યું છે અને નાગરિકોની સુરક્ષાને જોખમમાં મૂકવામાં આવી રહ્યું છે. કોઈ પણ ઇન્ડેક્સ કહે છે કે પરિસ્થિતિ શું છે અને આપણે ક્યાં આગળ વધી રહ્યા છીએ, પરંતુ તેને કેવી રીતે ઠીક કરવું તે જણાવતું નથી.
પરંતુ સામાન્ય જ્ઞાન કહે છે કે સૌ પ્રથમ આપણે મોદીના નેતૃત્વ હેઠળ જે કરી રહ્યા છીએ તે બંધ કરવું જોઈએ કારણ કે આપણે ખોટી દિશા તરફ જઈ રહ્યા છીએ. આર્થિક અને સામાજિક દૃષ્ટિએ આપણે પછાત છીએ અને અમે તેને ધાંધલ-ધમાલથી કર્યું છે. અહીં ફરીથી, પુનરાવર્તન કરો કે ભારતમાં લોકો ઓછા ખાય છે અને ઓછા ખર્ચ કરે છે. આ સરકારી આંકડા છે જે દર્શાવે છે કે છેલ્લા 36 મહિનાથી આવું બન્યું છે. ભગવાન જાણે છે કે અત્યારે દેશની આર્થિક પરિસ્થિતિ શું છે.
પરંતુ શું આપણે આપણી જાતને તે દિશામાં આગળ વધતાં અટકાવી રહ્યાં છીએ અથવા તે પ્રક્રિયાને વિરુદ્ધ કરી રહ્યા છીએ જેણે અમને આ પરિસ્થિતિ લાવી છે? જવાબ ફક્ત ના. અમે ત્રાસવાદી તરફ ઝડપથી આગળ વધ્યા છીએ. આપણી પાસે આત્મ-સુધારાનો કોઈ રસ્તો નથી. કહેવું મુશ્કેલ છે કે શું આપણે ખોદાયેલા ખાડામાં પડતા પોતાને અટકાવી શકીશું કારણ કે આપણે આ ખાડાને વધુ ઊંડા કરવાના ચાળે છીએ.
આપણે આપણા દેશ વિશે જે વિચારીએ છીએ અને અનુભવીએ છીએ તે એક અલગ વસ્તુ છે. પરંતુ બાકીનું વિશ્વ આપણા વિશે શું વિચારે છે તે મહત્ત્વપૂર્ણ છે. જો દુનિયા આપણા ભવિષ્ય વિશે અનુમાન લગાવી રહી છે, જો ભારતીયોને કહેવામાં આવશે કે આપણે ક્યાં જઈ રહ્યા છીએ, તો લોકો ગભરાઈ જશે. પરંતુ ભારત ત્રણ વર્ષના આર્થિક મંદી, રેકોર્ડ બેરોજગારી અને સામાજિક વિખેરી નાખવું પડ્યું હોવા છતાં, અમને સત્તાવાર રીતે એક અલગ ચિત્ર બતાવવામાં આવ્યું છે.
બે-દાયકા પહેલાં, ભારતીય વિશ્લેષકો (મારા સહિત) આનંદ કરતા હતા કે આ સૂચકાંકમાં પાકિસ્તાનની હાલત કથળી છે અને પાકિસ્તાન ઝડપથી નિષ્ફળ દેશ બની રહ્યું છે. પરંતુ આપણે ધાર્યું પણ નહોતું કર્યું કે એક દિવસ આપણે ભારતને એક જ સ્લોટમાં જોઈશું અને તે પણ ટૂંક સમયમાં.
- આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
વિશ્વભરના દેશો જે ઉપર આવે છે તેના પરના એક સૂચકાંકો ફ્રેજાઇલ ઈન્ડેક્સ અથવા નાજુક સરકારી સૂચકાંક છે અને ભારત 2014 થી સતત નીચે આવી રહ્યું છે. અગાઉ તેને નિષ્ફળ દેશોની અનુક્રમણિકા કહેવામાં આવતી હતી.
આમાં, સલામતી (તમામ પ્રકારના) અને આર્થિક વિકાસને એક પગલા તરીકે માનવામાં આવતું હતું. દેશોને 11 વિવિધ કેટેગરીમાં વહેંચવામાં આવ્યા હતા અને આ તેમાંથી એક છે. કેટલાક દેશો કે જેઓ પોતાની સફળતા જાળવી રાખવામાં સફળ રહ્યા છે તેમાં ફિનલેન્ડ, નોર્વે, ડેનમાર્ક અને આઇસલેન્ડ તેમજ કેનેડા, ન્યુઝીલેન્ડ અને ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા દેશોનો સમાવેશ થાય છે.
ભારત એવી કોઈ કેટેગરીમાં નથી કે જેને સ્થિર અથવા મજબૂત માનવામાં આવે. આ કોઈ પણ રીતે નીચે પાંચમા વર્ગ છે જે ચેતવણી તરીકે જોવામાં આવે છે. આપણી સાથેના દેશોમાં કોલમ્બિયા, બ્રાઝિલ, ઇઝરાઇલ, અલ્જેરિયા, રશિયા અને સેનેગલ વગેરે છે.
આ કેટેગરીમાં કુલ 30 જેટલા દેશો છે, જેમાંથી ફક્ત 4 દેશો ગત વર્ષ કરતાં વધુ ખરાબ સ્થિતિમાં પહોંચ્યા છે અને આ દેશો બ્રાઝિલ, કોલમ્બિયા, બોલિવિયા અને ભારત છે. ભારત વિશેના એક વિગતવાર લેખમાં બતાવવામાં આવ્યું છે કે શા માટે ભારતનું ભાવિ સમૃદ્ધ અને મજબૂત લોકશાહી પશ્ચિમી દેશો સાથે નહીં પણ આ નબળા દેશો સાથે જોડાયેલું છે.
તે જણાવે છે કે આ સરકાર નિર્વિવાદ રીતે સુધારાઓ લાવી રહી છે, તેથી ભારતની આર્થિક વૃદ્ધિની ગતિ ધીમી થઈ ગઈ છે અને 1978 પછીના સૌથી નીચા સ્તરે પહોંચી ગઈ છે. મોદીનો પ્રતિસાદ, સંરક્ષણવાદી અને ઉચ્ચ સરકારી રોકાણ, બેંકોના લોનના લક્ષ્યાંક અને સીધો ટેકો ભારતને તેની ધીમી વૃદ્ધિમાં વેગ આપવામાં નિષ્ફળ ગયો છે.
સુરક્ષા મોરચા પર, ભારતે તેના પોતાના નાગરિકો વિરુદ્ધ કાર્યવાહી શરૂ કરી છે, ખાસ કરીને એનઆરસી (જેની સ્થિતિ હજી સ્પષ્ટ નથી). આ સિવાય કાશ્મીરની પરિસ્થિતિ અને અભિવ્યક્તિની સ્વતંત્રતા પરના હુમલા પણ કારણો છે.
એક ‘નિષ્ફળ રાજ્ય’ અથવા નિષ્ફળ દેશ એ છે જ્યાં સરકાર પર પરિસ્થિતિ પર કોઈ નિયંત્રણ નથી. તો શું આ સીધી વ્યાખ્યા છે? કાયદાનું શાસન શું છે, શું ત્યાં અર્થતંત્ર, સુરક્ષા, સ્થિરતા અને વિકાસ પર નિયંત્રણ છે. લોકશાહી તરીકે ભારતના ઇતિહાસમાં આપણી નબળાઇ છુપાયેલી છે અને એક કરુણાભર્યા દેશ તરીકે વિશ્વમાં તેની છબી બગડે છે. પરંતુ જ્યારે ભારતે પોતાના નાગરિકો સામે આક્રમક રીતે અપનાવવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે આખું વિશ્વ સજાગ બને છે.
વિશ્વમાં એક એવો મત પણ છે કે ભારત આર્થિક મોરચે નિષ્ફળ થઈ રહ્યું છે કારણ કે હિન્દુત્વના કાર્યસૂચિને કારણે ભારતનું સામાજિક દોરડું વિખૂટું પડી રહ્યું છે અને નાગરિકોની સુરક્ષાને જોખમમાં મૂકવામાં આવી રહ્યું છે. કોઈ પણ ઇન્ડેક્સ કહે છે કે પરિસ્થિતિ શું છે અને આપણે ક્યાં આગળ વધી રહ્યા છીએ, પરંતુ તેને કેવી રીતે ઠીક કરવું તે જણાવતું નથી.
પરંતુ સામાન્ય જ્ઞાન કહે છે કે સૌ પ્રથમ આપણે મોદીના નેતૃત્વ હેઠળ જે કરી રહ્યા છીએ તે બંધ કરવું જોઈએ કારણ કે આપણે ખોટી દિશા તરફ જઈ રહ્યા છીએ. આર્થિક અને સામાજિક દૃષ્ટિએ આપણે પછાત છીએ અને અમે તેને ધાંધલ-ધમાલથી કર્યું છે. અહીં ફરીથી, પુનરાવર્તન કરો કે ભારતમાં લોકો ઓછા ખાય છે અને ઓછા ખર્ચ કરે છે. આ સરકારી આંકડા છે જે દર્શાવે છે કે છેલ્લા 36 મહિનાથી આવું બન્યું છે. ભગવાન જાણે છે કે અત્યારે દેશની આર્થિક પરિસ્થિતિ શું છે.
પરંતુ શું આપણે આપણી જાતને તે દિશામાં આગળ વધતાં અટકાવી રહ્યાં છીએ અથવા તે પ્રક્રિયાને વિરુદ્ધ કરી રહ્યા છીએ જેણે અમને આ પરિસ્થિતિ લાવી છે? જવાબ ફક્ત ના. અમે ત્રાસવાદી તરફ ઝડપથી આગળ વધ્યા છીએ. આપણી પાસે આત્મ-સુધારાનો કોઈ રસ્તો નથી. કહેવું મુશ્કેલ છે કે શું આપણે ખોદાયેલા ખાડામાં પડતા પોતાને અટકાવી શકીશું કારણ કે આપણે આ ખાડાને વધુ ઊંડા કરવાના ચાળે છીએ.
આપણે આપણા દેશ વિશે જે વિચારીએ છીએ અને અનુભવીએ છીએ તે એક અલગ વસ્તુ છે. પરંતુ બાકીનું વિશ્વ આપણા વિશે શું વિચારે છે તે મહત્ત્વપૂર્ણ છે. જો દુનિયા આપણા ભવિષ્ય વિશે અનુમાન લગાવી રહી છે, જો ભારતીયોને કહેવામાં આવશે કે આપણે ક્યાં જઈ રહ્યા છીએ, તો લોકો ગભરાઈ જશે. પરંતુ ભારત ત્રણ વર્ષના આર્થિક મંદી, રેકોર્ડ બેરોજગારી અને સામાજિક વિખેરી નાખવું પડ્યું હોવા છતાં, અમને સત્તાવાર રીતે એક અલગ ચિત્ર બતાવવામાં આવ્યું છે.
બે-દાયકા પહેલાં, ભારતીય વિશ્લેષકો (મારા સહિત) આનંદ કરતા હતા કે આ સૂચકાંકમાં પાકિસ્તાનની હાલત કથળી છે અને પાકિસ્તાન ઝડપથી નિષ્ફળ દેશ બની રહ્યું છે. પરંતુ આપણે ધાર્યું પણ નહોતું કર્યું કે એક દિવસ આપણે ભારતને એક જ સ્લોટમાં જોઈશું અને તે પણ ટૂંક સમયમાં.
You must be logged in to post a comment Login