અમેરિકામાં પ્રમુખપદની ચૂંટણીનો સમય જેમ જેમ નજીક આવી રહ્યો છે તેમ તેમ મુખ્ય પ્રતિસ્પર્ધીઓ ડેમોક્રેકિટ પાર્ટીના કમલા હેરિસ અને રિપબ્લિકન પાર્ટીના ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ વચ્ચે વળતા પ્રહારનું રાજકારણ તેજ બન્યું છે. દર ચાર વર્ષે યોજાતી અમેરિકન ચૂંટણીની પ્રક્રિયા ખૂબ જટિલ છે, તેમાં લગભગ બે વર્ષનો સમય લાગે છે. અમેરિકામાં રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર બનવા માટે પણ ચૂંટણી થાય છે. અમેરિકાની ચૂંટણી અનેક તબક્કાઓમાંથી પસાર થાય છે. 5 નવેમ્બરના રોજ દરેક રાજ્ય અને કોલંબિયા ડિસ્ટ્રિક્ટના મતદારો ઇલેક્ટોરલ કૉલેજ માટે મતદારોની પસંદગી કરશે, જે પછી ચાર વર્ષની મુદત માટે પ્રમુખ અને ઉપપ્રમુખની પસંદગી કરશે. ભારતની સંસદીય લોકશાહીથી વિપરીત અમેરિકાની રાષ્ટ્રપતિ ચૂંટણી પ્રણાલી એક જટિલ અને અનન્ય પ્રક્રિયા છે. બંધારણ મુજબ આ સિસ્ટમ પ્રાઈમરી, નેશનલ કન્વેન્શન અને ઈલેક્ટોરલ કૉલેજના વિવિધ તબક્કામાંથી પસાર થશે. આવો આ સમગ્ર ચૂંટણી પ્રક્રિયાને વિગતવાર જાણીએ.
આ રીતે ચૂંટણી શરૂ થાય છે
યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના રાષ્ટ્રપતિ માટેની ચૂંટણી દર ચાર વર્ષે નવેમ્બરના પ્રથમ સોમવાર પછીના પ્રથમ મંગળવારે યોજાય છે. આગામી રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણી 5 નવેમ્બર 2024ના રોજ યોજાશે. તેની પ્રક્રિયા અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીના એક વર્ષ પહેલા શરૂ થાય છે. અમેરિકામાં બે મુખ્ય રાજકીય પક્ષો ડેમોક્રેટ્સ અને રિપબ્લિકન છે જેમના ઉમેદવારો ચૂંટણી ઝુંબેશ શરૂ કરે છે. વિવિધ પક્ષોના ઘણા ઉમેદવારો આ પ્રચારમાં ભાગ લે છે અને નાણાં એકત્ર કરવા માટે રેલીઓનું આયોજન કરે છે.
આ પછી ડેમોક્રેટ અને રિપબ્લિકન ઉમેદવારો ટીવી પર ચર્ચા કરવાનું શરૂ કરે છે. ચર્ચા દરમિયાન દરેક ઉમેદવાર તેની નીતિઓ અને અન્ય મુદ્દાઓનો બચાવ કરે છે.
પ્રથમ તબક્કો
અમેરિકાની ચૂંટણીમાં સૌ પ્રથમ પ્રાઇમરી અને કોકસ એ બે તબક્કા છે જેના દ્વારા લોકો રાજ્યો અને રાજકીય પક્ષોને રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવારો પસંદ કરવામાં મદદ કરે છે. આ બંનેનું પોતપોતાનું મહત્વ છે. કોકસ એક એવો તબક્કો છે જેમાં પક્ષના સભ્યો ચર્ચા બાદ મત આપે છે અને શ્રેષ્ઠ ઉમેદવારની પસંદગી કરે છે. પ્રતિનિધિઓને પસંદ કરવા માટેની આ રાજકીય પક્ષના સ્થાનિક સભ્યોની બેઠક છે. કોકસમાં પ્રતિનિધિઓની પસંદગી કરવામાં આવે છે. ડેમોક્રેટ્સ અને રિપબ્લિકન માટે અલગ-અલગ ઉમેદવારો ચૂંટાયા છે.
બીજી તરફ પ્રાઇમરીમાં લોકો રાષ્ટ્રપતિની ચૂંટણીના 6 થી 9 મહિનાની અંદર તેમના ઉમેદવારને પસંદ કરે છે. આમાં વિવિધ પક્ષોના વિવિધ પ્રતિનિધિઓ શ્રેષ્ઠ ઉમેદવારને મત આપે છે જે સામાન્ય ચૂંટણીમાં પક્ષનું પ્રતિનિધિત્વ કરશે. મોટાભાગના રાજ્યોમાં પ્રાથમિક ચૂંટણીઓ યોજાય છે. પ્રાથમિક મતદારો ગુપ્ત મતદાન દ્વારા તેમના મનપસંદ ઉમેદવારની પસંદગી કરે છે.
આમાં આયોવા, ન્યુ હેમ્પશાયર, નેવાડા અને દક્ષિણ કેરોલિનાના પરિણામો પર મહત્તમ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવ્યું છે. આ પ્રદેશોના પરિણામો સામાન્ય રીતે નક્કી કરે છે કે દરેક પક્ષ માટે અંતિમ રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર કોણ હશે.
બીજો તબક્કો: રાષ્ટ્રીય અધિવેશન
રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર બનવા માટે પ્રતિનિધિઓની બહુમતી મેળવવી પડે છે. દરેક પક્ષ તેના અંતિમ રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવારને પસંદ કરવા માટે રાષ્ટ્રીય સંમેલન યોજે છે. આ તબક્કામાં, પ્રાઇમરી અને કોકસ દરમિયાન ચૂંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ તેમના પસંદગીના ઉમેદવારોને ‘સમર્થન’ આપે છે. સંમેલનોના અંતે દરેક પક્ષમાંથી અંતિમ પ્રમુખપદના ઉમેદવારની જાહેરાત કરવામાં આવે છે. જો કોઈ ઉમેદવારને પ્રાથમિક અને કોકસ દરમિયાન બહુમતી મત ન મળે તો રાષ્ટ્રીય અધિવેશનના પ્રતિનિધિઓ ઉમેદવારને પસંદ કરે છે. આ રાષ્ટ્રીય અધિવેશનમાં રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર પોતાના માટે ‘નાયબ રાષ્ટ્રપતિ ઉમેદવાર’ પસંદ કરે છે જે ઉપરાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવાર છે. આ પછી રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવારો લોકોનું સમર્થન મેળવવા માટે દેશભરમાં પ્રચાર કરે છે.
ત્રીજો તબક્કો: રાષ્ટ્રપતિ પદ માટે સામાન્ય ચૂંટણી
સામાન્ય ચૂંટણીઓમાં અમેરિકાના દરેક રાજ્યના લોકો રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિને મત આપે છે. આ સમય સુધીમાં વોટિંગ મશીન પર ઉમેદવારોના નામ પ્રિન્ટ થઈ જાય છે. બીજી તરફ નાના રાજકીય પક્ષો અને અપક્ષો પાસે રાષ્ટ્રીય સંમેલનની છૂટ હોતી નથી પરંતુ લાયકાતની જરૂરિયાતો પૂરી કર્યા પછી તેઓ ચૂંટણીમાં ઊભા રહી શકે છે. જ્યારે લોકો તેમનો મત આપે છે, ત્યારે તેઓ વાસ્તવમાં મતદાર તરીકે ઓળખાતા જૂથને મત આપતા હોય છે. પ્રેસિડેન્ટ માટે ચૂંટણી લડી રહેલા દરેક ઉમેદવાર પાસે મતદારોનું પોતાનું જૂથ હોય છે (જેને સ્લેટ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે). આમ જ્યારે લોકો રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવારને મત આપે છે ત્યારે તેઓ વાસ્તવમાં તેમના ઉમેદવારના મનપસંદ મતદારને પસંદ કરતા હોય છે.
ચોથો તબક્કો: નિર્વાચક મંડળ
અમેરિકામાં રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિ સીધા નાગરિકો દ્વારા ચૂંટાતા નથી. તેના બદલે બંનેની પસંદગી ઈલેક્ટોરલ કૉલેજ નામની પ્રક્રિયા દ્વારા કરવામાં આવે છે. ઇલેક્ટોરલ કૉલેજ એ પ્રક્રિયા છે જેના દ્વારા દરેક રાજ્યના મતદારો અથવા પ્રતિનિધિઓ નક્કી કરે છે કે કોણ રાષ્ટ્રપતિ બનશે. દરેક રાજ્યને તેની વસ્તીના કદના આધારે મતદારોની સંખ્યા આપવામાં આવે છે. દરેક રાજ્યની નીતિ અનુસાર કુલ 538 મતદારોની પસંદગી કરવામાં આવે છે. કોંગ્રેસમાં તેના પ્રતિનિધિત્વના આધારે દરેક રાજ્યને ચોક્કસ સંખ્યામાં મતદારો મળે છે. સામાન્ય ચૂંટણી પછી મતદાર તેમના મતથી રાષ્ટ્રપતિની પસંદગી કરે છે અને જેને 270 મત મળે છે તે જીતે છે. આ કારણે નવેમ્બરમાં યોજાનારી સામાન્ય ચૂંટણીઓ નક્કી કરતી નથી કે ચૂંટણી કોણ જીતશે. આ કારણોસર ઘણી વખત રાષ્ટ્રપતિ પદ માટેના ઉમેદવાર સામાન્ય ચૂંટણી દરમિયાન લોકો દ્વારા આપવામાં આવેલા મતોમાં બહુમતી મેળવ્યા વિના ચૂંટણી મતદાનમાં જીતી જાય છે.
જો કોઈને બહુમતી ન મળે તો
પ્રમુખપદ આખરે ચૂંટણી મત દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. દેશભરના મતદારો ચૂંટણીના દિવસે મતદાન કરે છે પરંતુ જ્યાં સુધી ઈલેક્ટોરલ કૉલેજ ન મળે ત્યાં સુધી પરિણામો સત્તાવાર રીતે નક્કી થતા નથી. જ્યારે લોકપ્રિય મતો મહત્વપૂર્ણ છે. જો કોઈ ઉમેદવારને બહુમતી ચૂંટણી મત (270) ન મળે તો હાઉસ ઓફ રિપ્રેઝન્ટેટિવ્સ ચૂંટણીનો નિર્ણય કરે છે. જેમાં દરેક રાજ્ય પ્રતિનિધિમંડળનો એક મત છે. અમેરિકાના ઈતિહાસમાં આવી સ્થિતિ માત્ર થોડી વાર આવી છે.
આ પ્રક્રિયામાં ટીકાઓ અને વિવાદો પણ
યુએસ પ્રમુખપદની ચૂંટણી પ્રણાલી, ખાસ કરીને ઇલેક્ટોરલ કૉલેજને વર્ષોથી ટીકાઓનો સામનો કરવો પડ્યો છે. વિવેચકો માને છે કે લોકપ્રિય મત અને ચૂંટણી મત વચ્ચેની વિસંગતતાઓ ઉમેદવાર માટે રાષ્ટ્રીય લોકપ્રિય મત જીત્યા વિના રાષ્ટ્રપતિ પદ જીતવાનું શક્ય બનાવે છે જેમ કે વર્ષ 2000 અને 2016ની ચૂંટણીઓમાં થયું હતું. આનાથી કેટલાક લોકો એવી દલીલ કરે છે કે ઇલેક્ટોરલ કૉલેજ જૂની અને અલોકશાહી છે.
વિવેચકો એવી પણ દલીલ કરે છે કે ઇલેક્ટોરલ કૉલેજ કેટલાક સ્વિંગ રાજ્યોને વધુ પડતી શક્તિ આપે છે જે મોટાભાગના રાજ્યોને ચૂંટણીમાં ઓછા સંબંધિત બનાવે છે. સિસ્ટમ બે-પક્ષની સિસ્ટમની ભારે તરફેણ કરે છે, જે ત્રીજા પક્ષના ઉમેદવારો માટે ચૂંટણી મત જીતવા અથવા પરિણામને પ્રભાવિત કરવાનું મુશ્કેલ બનાવે છે. આ ટીકાઓ છતાં, ઈલેક્ટોરલ કોલેજ એ અમેરિકન પ્રમુખપદની ચૂંટણી પ્રણાલીનો પાયાનો પથ્થર છે અને પ્રક્રિયામાં કોઈપણ નોંધપાત્ર ફેરફારો માટે બંધારણીય સુધારાની જરૂર પડશે.
અમેરિકન કોંગ્રેસના સભ્યોની પસંદગી
યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ સેનેટ એ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ લેજિસ્લેચર (કોંગ્રેસ) ના બે ગૃહોમાંથી એક છે જે 1789 માં બંધારણ હેઠળ સ્થાપિત કરવામાં આવ્યું હતું. દરેક રાજ્ય છ વર્ષની મુદત માટે બે સેનેટરોની પસંદગી કરે છે. સેનેટની લગભગ એક તૃતીયાંશ સદસ્યતાનો કાર્યકાળ દર બે વર્ષે સમાપ્ત થાય છે જે ગૃહને “ધ હાઉસ જે ક્યારેય મૃત્યુ પામતું નથી” ઉપનામ આપે છે. દરેક રાજ્ય, વસ્તી અથવા કદને ધ્યાનમાં લીધા વિના, બે સેનેટર્સ ધરાવે છે, તેથી હાલમાં, 50 રાજ્યો માટે 100 સેનેટર્સ છે.
યુએસ પ્રમુખપદની ડિબેટ શું છે?
દરેક દેશને વ્યવસ્થા જાળવવા અને તેના નાગરિકોને સેવાઓ આપવા માટે સરકાર અને કાયદો અને વ્યવસ્થાની જરૂર હોય છે. કેટલાક લોકો ઉમેદવારોને સીધો મત આપે છે અથવા આડકતરી રીતે એવા પ્રતિનિધિઓને મત આપે છે જેઓ તેમના વતી નિર્ણયો લેશે. તેથી સામાન્ય ચૂંટણી પહેલા ઘણી ડિબેટ થાય છે. કારણ કે વિવિધ રાજકીય પક્ષોના ઉમેદવારો રાષ્ટ્રપતિ પદ માટે સ્પર્ધા કરશે. આગામી ચાર વર્ષમાં દેશ કઈ દિશામાં આગળ વધશે તે ચૂંટણીના પરિણામો નક્કી કરશે. આ વર્ષે પ્રથમ સામાન્ય ચૂંટણીની ચર્ચા 27 જૂન, 2024 ના રોજ થઈ હતી, જેમાં તત્કાલીન ડેમોક્રેટિક નોમિની જો બિડેન અને રિપબ્લિકન ઉમેદવાર ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ હતા. બિડેનના નબળા પ્રદર્શનને પગલે તેઓ 21 જુલાઈના રોજ રેસમાંથી ખસી ગયા હતા પરિણામે ઉપરાષ્ટ્રપતિ કમલા હેરિસ ડેમોક્રેટિક નોમિની તરીકે ઉભરી આવ્યા. આગળની ચર્ચા સપ્ટેમ્બર 10, 2024 ના રોજ થઈ હતી અને હેરિસ અને ટ્રમ્પ વચ્ચે પ્રથમ સામ-સામે ડિબેટ થઈ હતી. આ ચર્ચા મહત્વપૂર્ણ હતી કારણ કે બે ઉમેદવારો ચૂંટણીમાં સખત સ્પર્ધાનો સામનો કરી રહ્યા છે જેમાં ટ્રમ્પ અને હેરિસ મુખ્ય ચૂંટણી રાજ્યોમાં સખત લડત આપી રહ્યા છે.
રાષ્ટ્રપતિ પદના ઉમેદવારો માટે બંધારણીય આવશ્યકતાઓ
યુએસ બંધારણ જણાવે છે કે રાષ્ટ્રપતિ બનવા માટે યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના નેચરલાઈઝ્ડ નાગરિક હોવું જરૂરી છે. ઉમેદવાર ઓછામાં ઓછા 35 વર્ષના હોવો જોઈએ અને તે 14 વર્ષથી યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સના રહેવાસી હોવા જોઈએ. આ જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરતી કોઈપણ વ્યક્તિ રાષ્ટ્રપતિ પદ માટે પોતાની ઉમેદવારી જાહેર કરી શકે છે. જ્યારે ઉમેદવાર તેના કે તેણીના ઝુંબેશ માટે $5,000 થી વધુ એકત્ર કરે છે અથવા ખર્ચ કરે છે ત્યારે તેણે ફેડરલ ચૂંટણી કમિશનમાં નોંધણી કરાવવી આવશ્યક છે. આમાં ઝુંબેશ ભંડોળ એકત્ર કરવા અને ખર્ચવા માટે મુખ્ય ઝુંબેશ સમિતિનું નામ આપવાનો સમાવેશ થાય છે.
ઉદ્દઘાટન: યૂંટાયેલા રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિની શપથ
નવા ચૂંટાયેલા રાષ્ટ્રપતિનું ઉદ્ઘાટન આવતા વર્ષે 20 જાન્યુઆરીએ કરવામાં આવશે. જેને ઉદ્ઘાટન દિવસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. ઉદ્ઘાટન દિવસ એ દિવસ છે જ્યારે ચૂંટાયેલા રાષ્ટ્રપતિ અને ઉપરાષ્ટ્રપતિ શપથ લે છે અને પદ સંભાળે છે. ઉદઘાટન દિવસ દર ચાર વર્ષે 20 જાન્યુઆરીના રોજ આવે છે (જો 20 જાન્યુઆરી રવિવારના દિવસે આવે તો 21 જાન્યુઆરી). ઉદ્ઘાટન સમારોહ યુ.એસ. માં થાય છે. વોશિંગ્ટન, ડીસીમાં કેપિટલ બિલ્ડીંગ. આગામી રાષ્ટ્રપતિનું ઉદઘાટન 20 જાન્યુઆરી, 2025 ના રોજ થવાનું છે.
