અરાવલી પર્વતમાળાને લગતા ચાલી રહેલા વિવાદ વચ્ચે કેન્દ્ર સરકારે એક મોટો નિર્ણય લીધો છે. કેન્દ્રએ અરાવલી પર્વતમાળામાં નવા ખાણકામ લીઝ પર પ્રતિબંધ મૂકવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે. વન અને પર્યાવરણ મંત્રાલયે રાજસ્થાન, હરિયાણા અને ગુજરાતના મુખ્ય સચિવોને પત્ર લખ્યો છે જેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે નવી માર્ગદર્શિકા વિકસિત ન થાય ત્યાં સુધી કોઈ નવી ખાણકામ લીઝ મંજૂર ન કરવી જોઈએ.
અરવલ્લી પર્વતમાળા પર ચાલી રહેલા વિવાદ વચ્ચે કેન્દ્ર સરકારે રાજ્યોને નવી માર્ગદર્શિકા જારી કરી છે. આ માર્ગદર્શિકામાં જણાવાયું છે કે અરાવલી ક્ષેત્રમાં નવા ખાણકામ લીઝ આપવા પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ રહેશે. કેન્દ્રએ દિલ્હીથી ગુજરાત સુધી ફેલાયેલી સમગ્ર અરવલ્લી પર્વતમાળાના પર્યાવરણને સુરક્ષિત રાખવા માટે આ પગલું ભર્યું છે.
કેન્દ્ર સરકારે પર્યાવરણીય મુદ્દા અંગે રાજ્યોને નવી સૂચનાઓ જારી કરી છે. આ નિર્દેશ અનુસાર રાજ્યો ગુજરાતથી દિલ્હી સુધી ફેલાયેલી અરવલ્લી પર્વતમાળામાં નવા ખાણકામ લીઝ મંજૂર કરી શકશે નહીં. આનો અર્થ એ થયો કે હવે પર્યાવરણીય રીતે સંવેદનશીલ આ વિસ્તારમાં નવા ખાણકામ લીઝ આપવા પર સંપૂર્ણ પ્રતિબંધ રહેશે. નોંધનીય છે કે ગયા નવેમ્બરમાં સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશ બાદ પર્યાવરણ મંત્રાલયે અગાઉ રાજ્યોને આ સંદર્ભમાં ચેતવણી આપી હતી. હવે આજે 24 ડિસેમ્બરે જારી કરાયેલા નિર્દેશોને અનુસરીને રાજ્યો સંપૂર્ણપણે પ્રતિબંધિત રહેશે.
21 ડિસેમ્બરની સલાહમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે MPSM (સસ્ટેનેબલ માઇનિંગ મેનેજમેન્ટ પ્લાન) ને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં ન આવે ત્યાં સુધી કોઈ નવી ખાણકામ લીઝ આપવી જોઈએ નહીં. સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશ બાદ આ સલાહ જારી કરવામાં આવી હતી. આદેશમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે જ્યાં સુધી ભારતીય વન સંશોધન અને શિક્ષણ પરિષદ (ICFRE) મેનેજમેન્ટ યોજના વિકસાવશે નહીં ત્યાં સુધી કોઈ નવી ખાણકામ લીઝ આપી શકાશે નહીં.
24 ડિસેમ્બરના નિર્દેશો શું કહે છે?
કેન્દ્રીય પર્યાવરણ, વન અને આબોહવા પરિવર્તન મંત્રાલયના નવા નિર્દેશોમાં જણાવાયું છે કે નવી ખાણકામ મંજૂરી આપવા પર પ્રતિબંધ સમગ્ર અરવલ્લી પ્રદેશ પર લાગુ થશે. આનો હેતુ અરવલ્લી શ્રેણીની અખંડિતતા જાળવવાનો છે. આ નિર્દેશોનો ઉદ્દેશ્ય ગુજરાતથી રાષ્ટ્રીય રાજધાની ક્ષેત્ર સુધી ફેલાયેલી સતત ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય સાંકળ તરીકે અરવલ્લી પર્વતમાળાનું સંરક્ષણ કરવાનો અને બધી અનિયંત્રિત ખાણકામ પ્રવૃત્તિઓને રોકવાનો છે.
પર્યાવરણ મંત્રાલયના જણાવ્યા અનુસાર ICFRE ને અરવલ્લી ક્ષેત્રમાં વધારાના વિસ્તારો ઓળખવા માટે કહેવામાં આવ્યું છે જ્યાં ખાણકામ પર પ્રતિબંધ હોવો જોઈએ. આ તે વિસ્તારો ઉપરાંત હશે જ્યાં કેન્દ્ર સરકારે પહેલાથી જ ખાણકામ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે. ICFRE ને એક વ્યાપક અને વિજ્ઞાન-આધારિત વ્યવસ્થાપન યોજના વિકસાવવા માટે કહેવામાં આવ્યું છે. ત્યારબાદ આ યોજના તમામ હિસ્સેદારો સાથે પરામર્શ માટે જાહેર કરવામાં આવશે. સંરક્ષણ હેતુઓ માટે સંવેદનશીલ વિસ્તારોને ઓળખવા માટે તેના પર્યાવરણીય મૂલ્યાંકન અને ઇકોલોજીકલ ક્ષમતાની પણ સમીક્ષા કરવામાં આવશે અને આવા વિસ્તારોના પુનઃસ્થાપન અથવા પુનર્વસન માટેના પગલાં અમલમાં મૂકી શકાય છે.
