ભારતીય વાયુસેના (IAF) આ વર્ષે સપ્ટેમ્બર સુધીમાં તેના જૂના મિગ-21 ફાઇટર એરક્રાફ્ટને તબક્કાવાર રીતે દૂર કરશે. આ વિમાનનું સંચાલન કરતી સ્ક્વોડ્રન હાલમાં રાજસ્થાનના નાલ એરબેઝ પર છે. આ વિમાનોને સ્વદેશી રીતે વિકસિત હળવા કોમ્બેટ એરક્રાફ્ટ (LCA) તેજસ માર્ક 1A દ્વારા બદલવામાં આવશે. સંરક્ષણ અધિકારીઓએ આ વાતની પુષ્ટિ કરી છે.
મિગ-21 ફાઇટર એરક્રાફ્ટ દાયકાઓથી ભારતીય વાયુસેનાની કરોડરજ્જુ રહ્યા છે પરંતુ વારંવાર થતા અકસ્માતો અને અપ્રચલિતતાને કારણે તેમને સેવામાંથી દૂર કરવાનો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. મિગ-21ને “ઉડતા તાબૂત” પણ કહેવામાં આવે છે કારણ કે છેલ્લા કેટલાક દાયકાઓમાં તેની સાથે સંબંધિત ઘણા અકસ્માતો થયા છે જેમાં ઘણા પાઇલટ્સે પોતાના જીવ ગુમાવ્યા છે.
ભારતીય વાયુસેના (IAF) માં 62 વર્ષ સેવા આપ્યા પછી મિગ-21 ફાઇટર એરક્રાફ્ટ 19 સપ્ટેમ્બરે નિવૃત્ત થશે. ચંદીગઢ એરબેઝ ખાતે ફાઇટર જેટ માટે વિદાય સમારંભ યોજાશે. આ પછી વિમાનની સેવાઓ સત્તાવાર રીતે સમાપ્ત થશે. 1963 માં પ્રથમ વખત મિગ-21 જેટને ભારતીય વાયુસેનામાં સામેલ કરવામાં આવ્યું હતું. તે ભારતનું પહેલું સુપરસોનિક જેટ હતું, એટલે કે તે અવાજની ગતિ (332 મીટર પ્રતિ સેકન્ડ) કરતા વધુ ઝડપથી ઉડી શકતું હતું.
રાજસ્થાનના બિકાનેરમાં નાલ એરબેઝ પર ફાઇટર જેટના છેલ્લા 2 સ્ક્વોડ્રન (36 મિગ-21) તૈનાત છે. તેમને નંબર 3 સ્ક્વોડ્રન કોબ્રા અને નંબર 23 સ્ક્વોડ્રન પેન્થર્સ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. 1965 ના ભારત-પાક યુદ્ધ, 1971 ના બાંગ્લાદેશ મુક્તિ યુદ્ધ, 1999 ના કારગિલ યુદ્ધ અને 2019 ના બાલાકોટ હવાઈ હુમલામાં મિગ-21 જેટે મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી હતી. હવે તેનું સ્થાન તેજસ Mk1A ફાઇટર એરક્રાફ્ટ લેશે.
સંરક્ષણ મંત્રાલયના ડેટા અનુસાર 400 થી વધુ મિગ-21 વિમાન ક્રેશ થયા છે. આમાં 200 થી વધુ પાઇલટ્સ માર્યા ગયા છે. આ કારણોસર આ ફાઇટર પ્લેનને ‘ઉડતા તાબૂત’ અને ‘વિડો મેકર’ કહેવામાં આવે છે.
ભારત રશિયા અને ચીન પછી મિગ-21 નું ત્રીજું સૌથી મોટું ઓપરેટર રહ્યું છે. 1964 માં આ વિમાનને પ્રથમ સુપરસોનિક ફાઇટર જેટ તરીકે વાયુસેનામાં સામેલ કરવામાં આવ્યું હતું. શરૂઆતના જેટ રશિયામાં બનાવવામાં આવ્યા હતા અને પછી ભારતે આ વિમાનને એસેમ્બલ કરવાના અધિકારો અને ટેકનોલોજી પણ મેળવી હતી. રશિયાએ 1985 માં આ વિમાનનું ઉત્પાદન બંધ કરી દીધું હતું પરંતુ ભારતે તેના અપગ્રેડેડ વેરિઅન્ટનો ઉપયોગ ચાલુ રાખ્યો હતો.
- LCA માર્ક 1A ફાઇટર જેટ રિપ્લેસ કરશે
- મિગ-21 ની નિવૃત્તિ પછી તેને સ્વદેશી તેજસ માર્ક-1A ફાઇટર એરક્રાફ્ટ દ્વારા બદલવામાં આવશે.
- તેજસની ડિલિવરીમાં વિલંબને કારણે મિગ-21 ને ઉડાન ચાલુ રાખવા માટે તેનું આયુષ્ય ઘણી વખત લંબાવવામાં આવ્યું હતું.
- તેજસ માર્ક-1A ને હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડ (HAL) દ્વારા વિકસાવવામાં આવ્યું છે.
- તે 4.5 પેઢીનું મલ્ટી-રોલ ફાઇટર જેટ છે.
- તેમાં ઘણા આધુનિક સાધનોનો સમાવેશ થાય છે જેમાં એક્ટિવ ઇલેક્ટ્રોનિકલી સ્કેન્ડ એરે (AESA) રડાર, બિયોન્ડ વિઝ્યુઅલ રેન્જ (BVR) મિસાઇલ ક્ષમતા અને અદ્યતન ઇલેક્ટ્રોનિક વોરફેર સ્યુટનો સમાવેશ થાય છે.
- તે હવાથી હવા અને હવાથી સપાટી પર પ્રહાર કરવા સક્ષમ છે.
ભારતે 900 મિગ-21 જેટ ખરીદ્યા હતા હવે ફક્ત 36 બાકી
ભારતે 900 મિગ-21 ફાઇટર જેટ ખરીદ્યા હતા. આમાંથી 660 હિન્દુસ્તાન એરોનોટિક્સ લિમિટેડ (HAL) દ્વારા સ્વદેશી રીતે બનાવવામાં આવ્યા હતા. અહેવાલો અનુસાર હાલમાં ભારતીય વાયુસેનાના કાફલામાં ફક્ત 36 મિગ-21 ફાઇટર જેટ બાકી છે. તેણે ઘણા દાયકાઓ સુધી ઉત્તમ સેવા આપી છે.
