જો કે કોંગ્રેસે તાજેતરમાં યોજાયેલી વિધાનસભાની ચૂંટણીઓમાં ભાજપ કરતાં વધુ મત મેળવ્યા છે. 2024ની લોકસભાની ચૂંટણીને જોતા તેણે ચૂંટણીમાં સ્પષ્ટપણે મુખ્ય હિન્દીભાષી રાજ્યો છત્તીસગઢ, મધ્યપ્રદેશ અને રાજસ્થાન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું હતું. સોશિયલ એન્જિનીયરીંગ મોર્ચે ભાજપ કોંગ્રેસ કરતા આગળ રહ્યું છે. કોંગ્રેસે અધૂરા મનથી ઓબીસી-એસસી-એસટી અને સોફ્ટ હિંદુત્વ કાર્ડ રમ્યો હતો તેની સામે ભાજપના સોશિયલ એન્જિનિયરિંગે બધા ક્ષેત્રમાં બાજી મારી હતી.
આ રાજ્યોમાં મુખ્યમંત્રીઓ અને તેમના ડેપ્યુટીઓની પસંદગીમાં ભાજપની મજબૂત સોશિયલ એન્જિનિયરિંગનું પ્રતિબિંબ જોવા મળ્યું હતું. તે પેઢીઓના બદલાવવાની અને અટલ બિહારી વાજપેયી-લાલ કૃષ્ણ અડવાણી યુગથી અલગ થવાની કવાયત તરીકે દેખાતી હતી, પરંતુ તેમાં લોકસભાની ચૂંટણીઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને કાળજીપૂર્વક ગણતરી કરેલ જાતિ સમીકરણની કવાયત હતી.
જ્યારે ભૂતપૂર્વ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ રાહુલ ગાંધીએ તેમના ઓબીસી કાર્ડને દેખાડ્યો હતો, કેટલીકવાર આ પછાત સમુદાયો વચ્ચે તેમની દાદી શ્રીમતી ઇન્દિરા ગાંધીની મજબૂત અપીલ કરીને અનુસૂચિત જાતિઓને છેડ્યા હતા, ત્યારે ભાજપે ખરેખર ડ્રોઇંગ બોર્ડ પર ગણતરી કરી હતી. 3 મુખ્યમંત્રીઓ અને તેમના નાયબ મુખ્યમંત્રીઓ જે વિવિધ જ્ઞાતિઓમાંથી આવે છે અને ઉમેદવારોની પસંદગી આ ગણતરી દર્શાવે છે. છત્તીસગઢમાં આદિવાસી મુખ્યમંત્રી, મધ્ય પ્રદેશમાં ઓબીસી મુખ્યમંત્રી અને રાજસ્થાનમાં આશ્ચર્યજનક રીતે બ્રાહ્મણ મુખ્યમંત્રી, વૈચારિક મુખ્ય સંસ્થા આરએસએસના સમર્થન સાથે તમામ જાતિ અને સમુદાયના નાયબ મુખ્યમંત્રીઓનો મજબૂત સમૂહ. એક પેકેજ જે 2024ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ માટે મુખ્ય હિન્દીભાષી રાજ્યોમાં ભાજપના જાતિ સંતુલન કાર્યને પ્રતિબિંબિત કરે છે.
આ એક પ્રકારના માસ્ટર સ્ટ્રોક હતા. રાજસ્થાનમાં ભાજપના મુખ્યમંત્રી તરીકે બ્રાહ્મણની કલ્પના કોણ કરી શકે છે, ખાસ કરીને ચૂંટણીમાં વ્યૂહાત્મક રીતે મુખ્ય ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્યમાં અને પક્ષ જ્યાં પ્રભુત્વ ધરાવે છે તે અન્ય રાજ્યોમાં ભાજપ દ્વારા તે સમુદાયની સંપૂર્ણ અવગણના કરવામાં આવી હતી. 1990માં કોંગ્રેસના હરિદેવ જોશી બાદ 33 વર્ષ બાદ રાજ્યમાં બ્રાહ્મણ મુખ્યમંત્રી બન્યા છે. એ મોટી આશ્ચર્યની વાત નથી. પણ જે રીતે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સસલાને ટોપીમાંથી બહાર કાઢી બધાને આશ્ચર્યચકિત કરે છે.
ચૂંટણીમાં નોંધપાત્ર મુખ્ય હિન્દીભાષી રાજ્યોમાં પ્રભાવશાળી વિજય હોવા છતાં, ભાજપના વ્યૂહરચનાકારોએ કાં તો દૃષ્ટિ ગુમાવી ન હતી અથવા ઉજવણીના મૂડમાં ડૂબી ગયા નહોતા, પરંતુ સારી રીતે આયોજિત સોશિયલ એન્જિનિયરિંગ વ્યૂહરચના દ્વારા આગળ જવાનું પસંદ કર્યું હતું. આ પ્રદેશ ભાજપનો ગઢ રહ્યા છે તો છતાં તેઓ મુખ્ય રાજ્યોના મુખ્ય સમુદાયો આદિવાસી, ઓબીસી, ઉચ્ચ જાતિ અને દલિતો સુધી પહોંચ્યા હતા, આ રાજ્યોમાં 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં મોટાભાગની બેઠકો જીતી હતી તો છતાં ભાજપે કોઈ કચાશ રહેવા દીધી ન હતી.
ત્રણ નવા અને તુલનાત્મક રીતે યુવા ચહેરાઓને મુખ્યમંત્રી તરીકે રજૂ કરીને મોદીના તાબા હેઠળ પેઢીગત પરિવર્તનની ક્રિયાને જ્ઞાતિના પરિબળોના સંતુલન સાથે ખૂબ જ ઝીણવટપૂર્વક જોડવામાં આવી છે. તે ભાવિ ચૂંટણી માટે અસરકારક પેકેજ બનાવે છે. ભાજપના દૃષ્ટિકોણથી આ જાતિના અંકગણિતને જે રસપ્રદ બનાવે છે તે એ છે કે તેણે વ્યૂહાત્મક રીતે નાયબ મુખ્યમંત્રીઓની નિમણૂક કરીને તમામ મુખ્ય જાતિ જૂથોને સંતોષવાનું પસંદ કર્યું, જે ભાજપના વ્યૂહમાં અત્યાર સુધી દેખાતું ન હતું. 2019ની સામાન્ય ચૂંટણી જીતવામાં મદદ કરનાર તમામ જાતિઓ સહિત સપ્તરંગી હિન્દુ ગઠબંધનને મજબૂત કરવા અને તેને પકડી રાખવાનું આ કાર્ય છે.
મુખ્ય હિન્દીભાષી રાજ્યોમાં ભાજપ પહેલેથી જ મજબૂત છે તે હકીકતને જોતાં આ નવેસરથી સોશિયલ એન્જિનિયરિંગ શા માટે? આ હકીકતને જોતા આ એક રસપ્રદ પ્રશ્ન છે કે પાર્ટીએ 65 લોકસભા બેઠકોમાંથી 62 બેઠકો જીતી હતી જે આ ત્રણ રાજ્યોમેાંથી હતી. સોશિયલ એનજિનીયરીંગમાં આ નવેસરથી દબાણ, દેખીતી રીતે, મુખ્ય હિન્દી રાજ્યોથી આગળ ઉત્તર ભારતની બહારના પ્રદેશોમાં પક્ષને મદદ કરવાનો વ્યાપક અર્થ ધરાવે છે. આ આશા સાથે કરવામાં આવ્યું છે કે તે દેશના અન્ય ભાગોમાં એક મજબૂત સંદેશ મોકલશે કે ભાજપ બધાની કાળજી રાખે છે અને આ પ્રક્રિયામાં તે લઘુમતી મુસ્લિમ અને ખ્રિસ્તી સમુદાયોને સંપૂર્ણપણે અલગ પાડે છે. શું તે ઈચ્છા મુજબના પરિણામ આપશે? માત્ર સમય જ કહેશે પરંતુ આ પગલું પોતે જ મહત્વ ધરાવે છે અને કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિપક્ષને ગંભીર વિચાર અને આત્મનિરીક્ષણમાં કરવું જોઈએ.
કોંગ્રેસે છત્તીસગઢમાં આદિવાસીઓને યોગ્ય પ્રતિનિધિત્વ આપવાની અવગણના કરી જ્યારે ભાજપે આદિવાસી નેતા વિષ્ણુ દેવ સાઈને મુખ્યમંત્રી તરીકે પસંદ કર્યા. આદિવાસીઓની 32 ટકા વસ્તી ધરાવતા રાજ્યમાં અગાઉની કોંગ્રેસ સરકારે ટોચના અધિકારીઓમાં તેમની અવગણના કરી હતી. કોંગ્રેસે, આદિવાસી કેન્દ્રીય વિકાસલક્ષી યોજનાઓ શરૂ કરવા છતાં, આ પછાત સમુદાયોને રાજકીય રીતે સશક્ત કરવા માટે કંઈ કર્યું નથી. ભાજપે સતત તેનું અનુસરણ કર્યું અને રાજકીય સશક્તિકરણનું વચન આપીને અને તે ગણતરી પર પહોંચાડીને તેનો અમલ કર્યો. મુખ્યમંત્રી ભૂપેશ બઘેલ ઉપરાંત બે નાયબ મુખ્યમંત્રીઓ બંને બિન-આદિવાસી હતા. તે છેલ્લી ક્ષણે એક આદિવાસી નેતાને કોંગ્રેસ એકમના અધ્યક્ષ તરીકે લેવામાં આવ્યા હતા. પણ ત્યાં સુધી મોડું થઈ ગયું હતું.
છત્તીસગઢમાં સાઈને સીએમ બનાવવા અથવા રાજસ્થાનમાં ભજનલાલ શર્માને તેના પ્રથમ બ્રાહ્મણ સીએમ બનાવવા જેવા નિર્ણયો અચાનક ન હતા. પાક્ષના 4 વખતના જનરલ સેક્રેટરી ભજનલાલ શર્માને ચાલુ ધારાસભ્યને હટાવીને અને અપેક્ષિત બળવાઓને નજરઅંદાજ કરીને પ્રથમ વખત વિધાનસભા ચૂંટણી લડવા માટે પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા. દાખલા તરીકે રાજસ્થાનમાં પાર્ટીને જીતનો અહેસાસ થઈ રહ્યો હતો કે કેમ પરંતુ આગળના પગલાની યોજના ભજનલાલ શર્માના આકારમાં પહેલેથી જ તૈયાર કરવામાં આવી હતી.
ભાજપ દ્વારા અવગણનાની લાગણી હોવા છતાં, પક્ષ બ્રાહ્મણોને મુખ્ય પ્રભાવક તરીકે અને ખાસ કરીને હિન્દી પટ્ટામાં તેના હિંદુત્વના એજન્ડામાં કેન્દ્ર સ્થાને રાખે છે. તેથી વધુ, જ્યારે પક્ષ અયોધ્યામાં ભવ્ય રામ મંદિરના ઉદ્ઘાટનને લઈને યુદ્ધના ધોરણે તૈયારી કરી રહી છે. 80 લોકસભા બેઠકો ધરાવતા ઉત્તર પ્રદેશમાં બ્રાહ્મણોને તેના પક્ષમાં પાછા આકર્ષીને તેના જાતિ સમીકરણોને મજબૂત કરવાનો વિચાર પણ હોઈ શકે છે.
જ્યારે ભાજપ દ્વારા ઉપેક્ષિત અને છોડી દેવામાં આવતા અને આશરો લેવા માટે અન્ય કોઈ જગ્યા ન હોય તેવા બ્રાહ્મણ સમુદાય પર જીત મેળવવાની કોંગી વર્તુળોમાં પોકળ વાતો ચાલી રહી છે, ત્યારે ભગવા પક્ષે વાસ્તવમાં જમીન પર કામ કર્યું છે. ભાજપે કોંગ્રેસ પાસેથી આ પહેલ છીનવી લીધી છે જ્યાં નિર્ણય લેવાનું ધીમું અને અયોગ્ય રીતે નિર્ણય લેવાય છે. જ્યારે ભાજપ ઝડપી અને વ્યૂહાત્મક નિર્ણયો લેવાની ક્ષમતાના આધારે નિર્ભેળ રીતે આગળ વધ્યું છે, ત્યારે કોંગ્રેસ અને તેથી ઈન્ડિયાએ વિચારવું જોઈએ અને પાઠ શીખવો જોઈએ. જો તેઓ આવનારી લોકસભાની ચૂંટણીમાંથી સારી લડત આપવા માગે છે. અન્યથા તમે રમત હારી જ ગયા છો.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
જો કે કોંગ્રેસે તાજેતરમાં યોજાયેલી વિધાનસભાની ચૂંટણીઓમાં ભાજપ કરતાં વધુ મત મેળવ્યા છે. 2024ની લોકસભાની ચૂંટણીને જોતા તેણે ચૂંટણીમાં સ્પષ્ટપણે મુખ્ય હિન્દીભાષી રાજ્યો છત્તીસગઢ, મધ્યપ્રદેશ અને રાજસ્થાન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું હતું. સોશિયલ એન્જિનીયરીંગ મોર્ચે ભાજપ કોંગ્રેસ કરતા આગળ રહ્યું છે. કોંગ્રેસે અધૂરા મનથી ઓબીસી-એસસી-એસટી અને સોફ્ટ હિંદુત્વ કાર્ડ રમ્યો હતો તેની સામે ભાજપના સોશિયલ એન્જિનિયરિંગે બધા ક્ષેત્રમાં બાજી મારી હતી.
આ રાજ્યોમાં મુખ્યમંત્રીઓ અને તેમના ડેપ્યુટીઓની પસંદગીમાં ભાજપની મજબૂત સોશિયલ એન્જિનિયરિંગનું પ્રતિબિંબ જોવા મળ્યું હતું. તે પેઢીઓના બદલાવવાની અને અટલ બિહારી વાજપેયી-લાલ કૃષ્ણ અડવાણી યુગથી અલગ થવાની કવાયત તરીકે દેખાતી હતી, પરંતુ તેમાં લોકસભાની ચૂંટણીઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને કાળજીપૂર્વક ગણતરી કરેલ જાતિ સમીકરણની કવાયત હતી.
જ્યારે ભૂતપૂર્વ કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ રાહુલ ગાંધીએ તેમના ઓબીસી કાર્ડને દેખાડ્યો હતો, કેટલીકવાર આ પછાત સમુદાયો વચ્ચે તેમની દાદી શ્રીમતી ઇન્દિરા ગાંધીની મજબૂત અપીલ કરીને અનુસૂચિત જાતિઓને છેડ્યા હતા, ત્યારે ભાજપે ખરેખર ડ્રોઇંગ બોર્ડ પર ગણતરી કરી હતી. 3 મુખ્યમંત્રીઓ અને તેમના નાયબ મુખ્યમંત્રીઓ જે વિવિધ જ્ઞાતિઓમાંથી આવે છે અને ઉમેદવારોની પસંદગી આ ગણતરી દર્શાવે છે. છત્તીસગઢમાં આદિવાસી મુખ્યમંત્રી, મધ્ય પ્રદેશમાં ઓબીસી મુખ્યમંત્રી અને રાજસ્થાનમાં આશ્ચર્યજનક રીતે બ્રાહ્મણ મુખ્યમંત્રી, વૈચારિક મુખ્ય સંસ્થા આરએસએસના સમર્થન સાથે તમામ જાતિ અને સમુદાયના નાયબ મુખ્યમંત્રીઓનો મજબૂત સમૂહ. એક પેકેજ જે 2024ની સામાન્ય ચૂંટણીઓ માટે મુખ્ય હિન્દીભાષી રાજ્યોમાં ભાજપના જાતિ સંતુલન કાર્યને પ્રતિબિંબિત કરે છે.
આ એક પ્રકારના માસ્ટર સ્ટ્રોક હતા. રાજસ્થાનમાં ભાજપના મુખ્યમંત્રી તરીકે બ્રાહ્મણની કલ્પના કોણ કરી શકે છે, ખાસ કરીને ચૂંટણીમાં વ્યૂહાત્મક રીતે મુખ્ય ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્યમાં અને પક્ષ જ્યાં પ્રભુત્વ ધરાવે છે તે અન્ય રાજ્યોમાં ભાજપ દ્વારા તે સમુદાયની સંપૂર્ણ અવગણના કરવામાં આવી હતી. 1990માં કોંગ્રેસના હરિદેવ જોશી બાદ 33 વર્ષ બાદ રાજ્યમાં બ્રાહ્મણ મુખ્યમંત્રી બન્યા છે. એ મોટી આશ્ચર્યની વાત નથી. પણ જે રીતે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સસલાને ટોપીમાંથી બહાર કાઢી બધાને આશ્ચર્યચકિત કરે છે.
ચૂંટણીમાં નોંધપાત્ર મુખ્ય હિન્દીભાષી રાજ્યોમાં પ્રભાવશાળી વિજય હોવા છતાં, ભાજપના વ્યૂહરચનાકારોએ કાં તો દૃષ્ટિ ગુમાવી ન હતી અથવા ઉજવણીના મૂડમાં ડૂબી ગયા નહોતા, પરંતુ સારી રીતે આયોજિત સોશિયલ એન્જિનિયરિંગ વ્યૂહરચના દ્વારા આગળ જવાનું પસંદ કર્યું હતું. આ પ્રદેશ ભાજપનો ગઢ રહ્યા છે તો છતાં તેઓ મુખ્ય રાજ્યોના મુખ્ય સમુદાયો આદિવાસી, ઓબીસી, ઉચ્ચ જાતિ અને દલિતો સુધી પહોંચ્યા હતા, આ રાજ્યોમાં 2019ની લોકસભા ચૂંટણીમાં મોટાભાગની બેઠકો જીતી હતી તો છતાં ભાજપે કોઈ કચાશ રહેવા દીધી ન હતી.
ત્રણ નવા અને તુલનાત્મક રીતે યુવા ચહેરાઓને મુખ્યમંત્રી તરીકે રજૂ કરીને મોદીના તાબા હેઠળ પેઢીગત પરિવર્તનની ક્રિયાને જ્ઞાતિના પરિબળોના સંતુલન સાથે ખૂબ જ ઝીણવટપૂર્વક જોડવામાં આવી છે. તે ભાવિ ચૂંટણી માટે અસરકારક પેકેજ બનાવે છે. ભાજપના દૃષ્ટિકોણથી આ જાતિના અંકગણિતને જે રસપ્રદ બનાવે છે તે એ છે કે તેણે વ્યૂહાત્મક રીતે નાયબ મુખ્યમંત્રીઓની નિમણૂક કરીને તમામ મુખ્ય જાતિ જૂથોને સંતોષવાનું પસંદ કર્યું, જે ભાજપના વ્યૂહમાં અત્યાર સુધી દેખાતું ન હતું. 2019ની સામાન્ય ચૂંટણી જીતવામાં મદદ કરનાર તમામ જાતિઓ સહિત સપ્તરંગી હિન્દુ ગઠબંધનને મજબૂત કરવા અને તેને પકડી રાખવાનું આ કાર્ય છે.
મુખ્ય હિન્દીભાષી રાજ્યોમાં ભાજપ પહેલેથી જ મજબૂત છે તે હકીકતને જોતાં આ નવેસરથી સોશિયલ એન્જિનિયરિંગ શા માટે? આ હકીકતને જોતા આ એક રસપ્રદ પ્રશ્ન છે કે પાર્ટીએ 65 લોકસભા બેઠકોમાંથી 62 બેઠકો જીતી હતી જે આ ત્રણ રાજ્યોમેાંથી હતી. સોશિયલ એનજિનીયરીંગમાં આ નવેસરથી દબાણ, દેખીતી રીતે, મુખ્ય હિન્દી રાજ્યોથી આગળ ઉત્તર ભારતની બહારના પ્રદેશોમાં પક્ષને મદદ કરવાનો વ્યાપક અર્થ ધરાવે છે. આ આશા સાથે કરવામાં આવ્યું છે કે તે દેશના અન્ય ભાગોમાં એક મજબૂત સંદેશ મોકલશે કે ભાજપ બધાની કાળજી રાખે છે અને આ પ્રક્રિયામાં તે લઘુમતી મુસ્લિમ અને ખ્રિસ્તી સમુદાયોને સંપૂર્ણપણે અલગ પાડે છે. શું તે ઈચ્છા મુજબના પરિણામ આપશે? માત્ર સમય જ કહેશે પરંતુ આ પગલું પોતે જ મહત્વ ધરાવે છે અને કોંગ્રેસની આગેવાની હેઠળના વિપક્ષને ગંભીર વિચાર અને આત્મનિરીક્ષણમાં કરવું જોઈએ.
કોંગ્રેસે છત્તીસગઢમાં આદિવાસીઓને યોગ્ય પ્રતિનિધિત્વ આપવાની અવગણના કરી જ્યારે ભાજપે આદિવાસી નેતા વિષ્ણુ દેવ સાઈને મુખ્યમંત્રી તરીકે પસંદ કર્યા. આદિવાસીઓની 32 ટકા વસ્તી ધરાવતા રાજ્યમાં અગાઉની કોંગ્રેસ સરકારે ટોચના અધિકારીઓમાં તેમની અવગણના કરી હતી. કોંગ્રેસે, આદિવાસી કેન્દ્રીય વિકાસલક્ષી યોજનાઓ શરૂ કરવા છતાં, આ પછાત સમુદાયોને રાજકીય રીતે સશક્ત કરવા માટે કંઈ કર્યું નથી. ભાજપે સતત તેનું અનુસરણ કર્યું અને રાજકીય સશક્તિકરણનું વચન આપીને અને તે ગણતરી પર પહોંચાડીને તેનો અમલ કર્યો. મુખ્યમંત્રી ભૂપેશ બઘેલ ઉપરાંત બે નાયબ મુખ્યમંત્રીઓ બંને બિન-આદિવાસી હતા. તે છેલ્લી ક્ષણે એક આદિવાસી નેતાને કોંગ્રેસ એકમના અધ્યક્ષ તરીકે લેવામાં આવ્યા હતા. પણ ત્યાં સુધી મોડું થઈ ગયું હતું.
છત્તીસગઢમાં સાઈને સીએમ બનાવવા અથવા રાજસ્થાનમાં ભજનલાલ શર્માને તેના પ્રથમ બ્રાહ્મણ સીએમ બનાવવા જેવા નિર્ણયો અચાનક ન હતા. પાક્ષના 4 વખતના જનરલ સેક્રેટરી ભજનલાલ શર્માને ચાલુ ધારાસભ્યને હટાવીને અને અપેક્ષિત બળવાઓને નજરઅંદાજ કરીને પ્રથમ વખત વિધાનસભા ચૂંટણી લડવા માટે પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા. દાખલા તરીકે રાજસ્થાનમાં પાર્ટીને જીતનો અહેસાસ થઈ રહ્યો હતો કે કેમ પરંતુ આગળના પગલાની યોજના ભજનલાલ શર્માના આકારમાં પહેલેથી જ તૈયાર કરવામાં આવી હતી.
ભાજપ દ્વારા અવગણનાની લાગણી હોવા છતાં, પક્ષ બ્રાહ્મણોને મુખ્ય પ્રભાવક તરીકે અને ખાસ કરીને હિન્દી પટ્ટામાં તેના હિંદુત્વના એજન્ડામાં કેન્દ્ર સ્થાને રાખે છે. તેથી વધુ, જ્યારે પક્ષ અયોધ્યામાં ભવ્ય રામ મંદિરના ઉદ્ઘાટનને લઈને યુદ્ધના ધોરણે તૈયારી કરી રહી છે. 80 લોકસભા બેઠકો ધરાવતા ઉત્તર પ્રદેશમાં બ્રાહ્મણોને તેના પક્ષમાં પાછા આકર્ષીને તેના જાતિ સમીકરણોને મજબૂત કરવાનો વિચાર પણ હોઈ શકે છે.
જ્યારે ભાજપ દ્વારા ઉપેક્ષિત અને છોડી દેવામાં આવતા અને આશરો લેવા માટે અન્ય કોઈ જગ્યા ન હોય તેવા બ્રાહ્મણ સમુદાય પર જીત મેળવવાની કોંગી વર્તુળોમાં પોકળ વાતો ચાલી રહી છે, ત્યારે ભગવા પક્ષે વાસ્તવમાં જમીન પર કામ કર્યું છે. ભાજપે કોંગ્રેસ પાસેથી આ પહેલ છીનવી લીધી છે જ્યાં નિર્ણય લેવાનું ધીમું અને અયોગ્ય રીતે નિર્ણય લેવાય છે. જ્યારે ભાજપ ઝડપી અને વ્યૂહાત્મક નિર્ણયો લેવાની ક્ષમતાના આધારે નિર્ભેળ રીતે આગળ વધ્યું છે, ત્યારે કોંગ્રેસ અને તેથી ઈન્ડિયાએ વિચારવું જોઈએ અને પાઠ શીખવો જોઈએ. જો તેઓ આવનારી લોકસભાની ચૂંટણીમાંથી સારી લડત આપવા માગે છે. અન્યથા તમે રમત હારી જ ગયા છો.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.