આફ્રિકન દેશ સુદાનમાં ઘણા દિવસોથી ગૃહયુદ્ધ ચાલી રહ્યું છે. સેના અને અર્ધલશ્કરી દળો વચ્ચેના સંઘર્ષમાં સતત જાનહાનિ થઈ રહી છે. એવું માનવામાં આવે છે કે જો લડાઈ લાંબા સમય સુધી ચાલે તો ઘણું નુકસાન થઈ શકે છે. આફ્રિકાના લગભગ તમામ દેશો સતત કોઈ ને કોઈ યુદ્ધમાં સામેલ છે. તેને સૌથી અસ્થિર ખંડ પણ માનવામાં આવે છે, જ્યાં જીવવું જોખમથી મુક્ત નથી. થોડા સમય પહેલાં, ગ્લોબલ ટેરરિઝમ ડેટાબેઝે સ્વીકાર્યું હતું કે મોટા ભાગના આફ્રિકન દેશોમાં આંતરિક લડાઈઓ ચાલુ છે. આ મુજબ ૧૯૯૦ના દાયકામાં આફ્રિકામાં સશસ્ત્ર સંઘર્ષ ચરમસીમાએ પહોંચ્યો હતો. જ્યારે વિશ્વમાં શીતયુદ્ધનો અંત આવી રહ્યો હતો અને દેશો વૈશ્વિક વેપાર માટે પોતાની સરહદો ખોલવા માટે તૈયાર થઈ રહ્યા હતા ત્યારે આફ્રિકાના ઘણા દેશો ગૃહ યુદ્ધમાં ફસાયેલા હતા. પછીનાં કેટલાંક વર્ષો પછી યુદ્ધની સ્થિતિ હળવી બની, પરંતુ સંપૂર્ણપણે બંધ ન થઈ.
વર્ષ ૨૦૧૫ માં આ મહાદ્વીપના ઘણા મોટા દેશો ફરી એક વાર અસ્થિર બની ગયા. સુદાનમાં આવેલો ભૂકંપ તેમાંનો એક છે. સૌથી પહેલાં તો લેટેસ્ટ મુદ્દો સમજીએ. આફ્રિકન બાબતોના નિષ્ણાતોને શંકા છે કે આ ખંડ પર દેખાતો આંતરિક સંઘર્ષ વાસ્તવમાં આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરનું ષડ્યંત્ર છે; જેથી પશ્ચિમના દેશો ત્યાંના કાચા માલનો અને માનવબળનો પૂરેપૂરો ફાયદો ઉઠાવી શકે. જર્નલ ઑફ મોર્ડન આફ્રિકન સ્ટડીઝના લેખોની શ્રેણીમાં એવો દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે આફ્રિકામાં ચાલી રહેલા સંઘર્ષોમાંથી માત્ર ૩૦% સ્થાનિક છે, જ્યારે બાકીના ૭૦% આંતરરાષ્ટ્રીય ષડ્યંત્રનો ભાગ છે. આફ્રિકાના કોંગોમાં આટલું મોટું યુદ્ધ થયું, લાખો લોકો માર્યા ગયા, પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે તેની બહુ ચર્ચા થઈ નહીં. જેમ પ્રયોગો દરમિયાન લાખો પ્રાણીઓ મૃત્યુ પામે છે પણ હોબાળો થતો નથી તેમ આફ્રિકાના યુદ્ધોમાં લાખો લોકો મરણ પામે છે, પણ દુનિયાને કંઈ ફરક પડતો નથી. આફ્રિકાના મોટા ભાગના યુદ્ધો પશ્ચિમના દેશો રિમોટ કન્ટ્રોલ વડે કરાવતા હોય છે.
ભારતની આઝાદીનાં લગભગ ૧૦ વર્ષ પછી સુદાન પણ આઝાદ થયું હતું. શરૂઆતી ઉથલપાથલ બાદ દેશ સ્થિર થઈ શક્યો હોત, પરંતુ અહીં સતત ગૃહયુદ્ધ ચાલતું હતું. યુદ્ધના નિષ્ણાતોનો દાવો છે કે ગુલામીમાંથી આઝાદી મળ્યા બાદ મોટા ભાગના દેશો વિકાસના માર્ગ પર ચાલી શકતા નથી, બલ્કે તેઓ અન્ય યુદ્ધોમાં ફસાયેલા રહે છે. જે જૂથોએ આઝાદીમાં સહકાર આપ્યો હતો તેઓ એકબીજા સામે લડવા લાગે છે અને ગૃહયુદ્ધની સ્થિતિ સર્જાય છે. આવું વારંવાર થાય છે. સુદાન સાથે પણ એવું જ થયું. આઝાદી બાદ સ્થાનિક જૂથો ત્યાં સતત લડતા રહ્યા છે.
સુદાનમાં હાલમાં સૈન્ય અને અર્ધલશ્કરી દળો વચ્ચે યુદ્ધ ચાલી રહ્યું છે. સત્તા માટેના આ યુદ્ધનું ખતરનાક પાસું એ છે કે તે બે સૌથી શક્તિશાળી સેનાપતિઓ વચ્ચેની લડાઈ છે. સુદાન આર્મીના કમાન્ડર જનરલ અબ્દુલ ફત્તાહ અલ-બુરહાન અને અર્ધલશ્કરી રેપિડ સપોર્ટ ફોર્સના કમાન્ડર જનરલ મોહમ્મદ હમદાન દગાલો વચ્ચે લાંબા સમયથી તણાવ ચાલી રહ્યો છે. વર્ષ ૨૦૨૧માં બંને સાથે હતા અને તત્કાલીન તખ્તાપલટ માટે તેમણે સાથે મળીને કામ કર્યું હતું. આ દરમિયાન કથિત રીતે કેટલાક કરાર કરવામાં આવ્યા હતા. સુદાન બે સેનાપતિઓ વચ્ચેની પરસ્પર લડાઈમાં સળગી રહ્યું છે. તેઓ સુદાનની રાજધાની ખાર્તુમથી લઈને તમામ મોટાં શહેરોને કબજે કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે, જેના કારણે સમગ્ર દેશમાં કટોકટીની સ્થિતિ સર્જાઈ છે.
આફ્રિકાના લગભગ તમામ દેશો ક્યાંક ને ક્યાંક અસ્થિર રહ્યા હતા. યુનાઈટેડ નેશન્સ અનુસાર આફ્રિકન ખંડમાં કુલ ૫૪ દેશો છે. આ તમામ દેશો ઓછા કે વધુ સમય માટે યુદ્ધમાં સામેલ હતા. કોઈ પણ દેશ વિશે એવું ન કહી શકાય કે તેમાં કોઈ આંતરિક યુદ્ધ કે પરસ્પર યુદ્ધ થયું નથી. અહીંના બીજા સૌથી મોટા દેશ કોંગોમાં એક નહીં પણ બે વાર ભારે યુદ્ધ થયું. ૧૯૯૦ના દાયકાની મધ્યમાં ફાટી નીકળેલી આ બે લડાઈઓ વિશે એવું કહેવાય છે કે વિશ્વને બીજા વિશ્વ યુદ્ધમાં જેટલું નુકસાન થયું હતું એટલું જ નુકસાન થયું હતું. આ દરમિયાન લગભગ ૫૦ લાખ લોકો માર્યા ગયાં હતાં. લાખો લોકોએ પોતાનાં ઘર ગુમાવ્યાં અને કરોડો લોકો ભૂખમરાનો શિકાર બન્યા. નિષ્ણાતો તેને માનવતાવાદી આપત્તિ માને છે, જેના વિશે વાત કરવામાં આવી ન હતી. હાલમાં શું સ્થિતિ છે? આ સમયે પણ આફ્રિકાના ઘણા દેશોમાં આંતરિક સંઘર્ષની સ્થિતિ છે, જેમ કે અલ્જેરિયા, બુર્કિના ફાસો, ચાડ, ડેમોક્રેટિક રિપબ્લિક ઑફ કોંગો, ઘાના, આઇવરી કોસ્ટ, મોરિટાનિયા, મોઝામ્બિક, નાઇજર, સુદાન, તાંઝાનિયા, ટોગો, ટ્યુનિશિયા અને યુગાન્ડા.
અહીં ચાલતી લડાઈના પ્રકારો અલગ-અલગ છે. ક્યાંક ગૃહયુદ્ધ છે તો ક્યાંક વંશીય સંઘર્ષ છે. ઘણા દેશોમાં ગરીબીને કારણે આતંકવાદ વધી રહ્યો છે. ઇસ્લામિક સ્ટેટ અને અન્ય આતંકવાદી જૂથો માટે સોફ્ટ ટાર્ગેટ બુર્કિના ફાસો છે. તેને લાંબા સમયથી ઇસ્લામિક સ્ટેટ દ્વારા તેના ગઢ તરીકે જાળવી રાખવામાં આવ્યું છે. તે અહીંના યુવાનોને જેહાદી બનવાની તાલીમ આપતો હતો, તેમને શસ્ત્રો પૂરાં પાડતો હતો અને પોતાની સાથે આતંકવાદી બનાવતો હતો. ઘણી આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીઓ ચેતવણી આપી રહી છે કે ઇસ્લામિક સ્ટેટ આ લોકોનો ઉપયોગ સીમાપાર ડ્રગ્સના વેપાર અને માનવ તસ્કરીમાં પણ કરી રહ્યું છે. આ બધી બાબતોએ દેશને પણ નબળો બનાવ્યો છે.
યુદ્ધનાં કેટલાંક કારણો સમગ્ર આફ્રિકા ખંડમાં સામાન્ય છે. પહેલું કારણ છે ગરીબી. ઇન્ટરનેશનલ ફીચર્સ ફોરકાસ્ટિંગ સિસ્ટમના ડેટા કહે છે કે લગભગ ૩૭ % આફ્રિકનો એટલે કે ૪૫ કરોડથી વધુની વસ્તી અત્યંત ગરીબીમાં જીવે છે. લોકશાહીની વધતી માંગ પણ યુદ્ધ માટેનું એક કારણ છે. હકીકતમાં, આઝાદી પછી પણ મોટા ભાગના આફ્રિકન દેશો લશ્કરી શાસન હેઠળ રહ્યા હતા. છેલ્લા થોડા સમયથી લોકશાહી અને પારદર્શક ચૂંટણીની માગણીઓ થતી રહી છે. લશ્કરી શાસકો આ માટે સંમત છે, પરંતુ ચૂંટણી દરમિયાન, તેઓ તેમનાં વચનોથી પાછા ફરે છે અથવા બળજબરીનો ઉપયોગ કરે છે. આ અંગે સ્થાનિક જૂથો તેમની સાથે અથડામણ કરે છે. ઘણી વાર આ સંઘર્ષ કાગળ પર કે મૌખિક રીતે રહેતો નથી, તે સશસ્ત્ર લડાઈમાં ફેરવાઈ જાય છે.
આફ્રિકન દેશોમાં વંશીય યુદ્ધો પણ સામાન્ય છે. સમગ્ર ખંડમાં વ્યાપકપણે ત્રણ વંશીય જૂથો છે, બર્બર્સ, હૌસા અને યોરૂબા. તેમાં ઘણા પેટા વિભાગો પણ છે. ભોજન અને પૂજાથી લઈને વાણી સુધી તે લોકો પોતાને અલગ માને છે. તેથી એવું બને છે કે ઘણી વાર સત્તાપરિવર્તન દરમિયાન, સ્થાનિક જૂથો એકબીજા સાથે લડવાનું શરૂ કરે છે. દરેક વ્યક્તિ ઈચ્છે છે કે તેમનાં લોકો પાસે વધુ શક્તિ આવે. મોટા પાયે તેને ધાર્મિક રંગ પણ આપવામાં આવે છે, જેમ કે મુસ્લિમોમાં શિયા-સુન્ની વચ્ચેનો તફાવત. આફ્રિકામાં યુવાનોની વસ્તી ઘણી વધારે હોવાથી ત્યાં પણ લડાઈઓ ખુલ્લેઆમ થાય છે. આ સિવાય પણ ઘણાં કારણો છે, જેણે મળીને સમગ્ર ખંડમાં સતત ઉથલપાથલ મચાવી છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને, આફ્રિકન સંઘે એક એજન્ડા બનાવ્યો હતો, જેમાં એક લક્ષ્ય વર્ષ ૨૦૨૦ સુધીમાં સશસ્ત્ર સંઘર્ષ ઘટાડવાનું હતું. જો કે હવે ૨૦૨૩ આવી ગયું છે, પરંતુ સ્થિતિ એવી જ છે. જો પશ્ચિમના દેશો આફ્રિકામાં હસ્તક્ષેપ કરવાનું બંધ કરશે તો જ આ યુદ્ધોનો અંત આવશે.
