નવી દિલ્હી: આ વર્ષે પણ ભૌતિકશાસ્ત્રના (physics) નોબેલ પુરસ્કાર (Nobel Prize) માટે ત્રણ વૈજ્ઞાનિકોના નામ સંયુક્ત રીતે પસંદ કરવામાં આવ્યા છે. ક્વોન્ટમ ફિઝિક્સમાં તેમના યોગદાન માટે આ વર્ષનું ભૌતિકશાસ્ત્રનું નોબેલ એલેન એસ્પેક્ટ (Ellen Aspect), જ્હોન એફ. ક્લોઝર (John F. Clouser) અને એન્ટોન ઝીલિંગરને (Anton Zeilinger) એનાયત કરવામાં આવ્યા છે. રોયલ સ્વીડિશ એકેડેમી ઓફ સાયન્સ દ્વારા ત્રણેય ભૌતિકશાસ્ત્રીઓને ‘પાયોનિયરિંગ ક્વોન્ટમ ઇન્ફોર્મેશન સાયન્સ’ કહેવામાં આવ્યા છે. આ ત્રણમાંથી એલેન એસ્પેક્ટ ફ્રાન્સના છે જ્યારે જ્હોન એફ. ક્લાઉઝર અને એન્ટોન ઝિલિંગર અમેરિકા અને ઓસ્ટ્રેલિયાના છે. આ પહેલા સોમવારે સ્વીડનના વૈજ્ઞાનિક સ્વાંતે પાબોને દવાના ક્ષેત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર મળ્યો હતો.
નોબેલ સમિતિના સભ્ય ઈવા ઓલ્નસે કહ્યું કે “ક્વોન્ટમ માહિતી વિજ્ઞાન એક ગતિશીલ અને ઝડપથી વિકાસશીલ ક્ષેત્ર છે. તે સુરક્ષિત માહિતી ટ્રાન્સફર, ક્વોન્ટમ કમ્પ્યુટિંગ અને સેન્સિંગ ટેકનોલોજી જેવા ક્ષેત્રોમાં વ્યાપક અને સંભવિત અસરો ધરાવે છે.” તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે, ‘ક્વોન્ટમ ફિઝિક્સની જાણકારીએ અન્ય દુનિયા માટે દરવાજા ખોલ્યા છે.’
તમને જણાવી દઈએ કે ગત વર્ષે આ પુરસ્કાર ત્રણ વૈજ્ઞાનિકોને આપવામાં આવ્યો હતો – સુકેરો માનાબે, ક્લાઉસ હાસેલમેન અને જ્યોર્જિયો પેરિસી – જેમના કાર્યથી પ્રકૃતિની જટિલ શક્તિઓને સમજાવવામાં અને ભવિષ્યવાણી કરવામાં મદદ મળી છે. આનાથી આબોહવા પરિવર્તન અંગેની અમારી સમજણનો વિસ્તાર થયો છે. નોબેલ પ્રાઈઝ વીક આ સોમવારથી શરૂ થઈ રહ્યું છે. સ્વીડિશ વૈજ્ઞાનિક સ્વાંતે પાબોને પ્રથમ દિવસે નિએન્ડરથલ ડીએનએની સફળ તપાસ માટે મેડિસિનનું નોબેલ પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો છે.
નોબેલની સ્થાપના કોણે કરી હતી?
ચિકિત્સા, ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, સાહિત્ય અને શાંતિ માટેના નોબેલ પુરસ્કારોની સ્થાપના ધનિક સ્વીડિશ ઉદ્યોગપતિ અને ડાયનામાઈટના શોધક સર આલ્ફ્રેડ નોબેલની વસિયતના આધારે કરવામાં આવી હતી. પ્રથમ નોબેલ પુરસ્કાર સર આલ્ફ્રેડ નોબેલના મૃત્યુના પાંચ વર્ષ પછી 1901 માં એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો. અર્થશાસ્ત્રમાં નોબેલ, જેનું મૂળ નામ છે ‘બેંક ઓફ સ્વીડન પ્રાઈઝ ઇન ઈકોનોમિક સાયન્સ ઇન મેમોરી ઓફ આલ્ફ્રેડ નોબેલ, તેની સ્થાપના આલ્ફ્રેડ નોબેલની વસિયતના આધારે કરવામાં આવી ન હતી. સ્વીડનની મધ્યસ્થ બેંક દ્વારા 1968 માં શરૂ કરવામાં આવી હતી.
વિજેતાઓને ઇનામ સિવાય શું મળે છે?
દરેક ક્ષેત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતાઓને ગોલ્ડ મેડલ અને પ્રમાણપત્ર સાથે 10 મિલિયન ક્રોનર (અંદાજે નવ મિલિયન ડોલર) ની ઇનામ રકમ વહન કરે છે. વિજેતાઓને દર વર્ષે 10 ડિસેમ્બરે સન્માનિત કરવામાં આવે છે. આલ્ફ્રેડ નોબેલનું અવસાન 1896માં 10 ડિસેમ્બરના રોજ થયું હતું. 1901 થી 2021 સુધી વિવિધ ક્ષેત્રોમાં કુલ 609 નોબેલ પુરસ્કારો એનાયત કરવામાં આવ્યા છે.
નોબેલ માટે કોણ પસંદ કરે છે?
વિશ્વભરના હજારો લોકો નોબેલ પુરસ્કાર માટે નોમિનેશન સબમિટ કરવા માટે લાયક છે. તેમાં યુનિવર્સિટીના પ્રોફેસરો, ધારાશાસ્ત્રીઓ, ભૂતપૂર્વ નોબેલ વિજેતાઓ અને ખુદ નોબેલ સમિતિના સભ્યોનો સમાવેશ થાય છે. જોકે નામાંકન 50 વર્ષ સુધી ગુપ્ત રાખવામાં આવે છે, જેઓ તેમને સબમિટ કરે છે તેઓ કેટલીકવાર જાહેરમાં તેમની ભલામણો જાહેર કરે છે, ખાસ કરીને નોબેલ શાંતિ પુરસ્કારના સંબંધમાં આવું જોવા મળે છે.
નોબેલ પુરસ્કાર જીતવા માટે શું જરૂરી છે?
નોબેલ પુરસ્કાર જીતવા ઈચ્છતા લોકોમાં ધીરજની સૌથી વધુ જરૂર છે. નોબેલ પારિતોષિક સમિતિના સભ્યો દ્વારા તેમના કાર્યને માન્યતા મળે તે માટે વિજ્ઞાનીઓને ઘણી વાર દાયકાઓ સુધી રાહ જોવી પડે છે, જેઓ ખાતરી કરવા માગે છે કે કોઈપણ શોધ અથવા સફળતા સમયની કસોટી પર રહે. જો કે, આ નોબેલની સલાહની વિરુદ્ધ છે, જે જણાવે છે કે ઈનામો એનાયત કરવા જોઈએ ‘જેમણે પાછલા વર્ષ દરમિયાન, માનવજાતને મોટો લાભ આપ્યો છે.’ શાંતિ પુરસ્કાર સમિતિ એકમાત્ર એવી સમિતિ છે જે નિયમિત છે. વિજેતાઓને એનાયત કરવામાં આવે છે. પાછલા વર્ષમાં પ્રાપ્ત કરેલ સિદ્ધિઓના આધારે.
