નવી દિલ્હી: દેશમાં પ્રથમ વખત જમ્મુ-કાશ્મીરના (Jammu Kashmir) રિયાસી (Riasi) જિલ્લામાં લિથિયમનો (Lithium) મોટો ભંડાર મળી આવ્યો છે. લિથિયમ ભંડારની આ પહેલી સાઈટ છે. જીઓલોજિકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયાએ (GSI) ભંડારને રિયાસી જિલ્લામાંથી શોધી કાઢવામાં આવ્યો છે. કહી શકાય કે ભારતમાં લિથિયમ મળતા હવે ભારતને અન્ય કોઈ દેશો પર નિર્ભર રહેવું પડશે નહીં. તમને જણાવી દઈએ કે ઇલેક્ટ્રિક વાહનો અને મોબાઇલ ફોન જેવા ઉપકરણોની બેટરીમાં વપરાતું લિથિયમ અન્ય દેશોમાંથી આયાત કરવામાં આવે છે. હવે જમ્મુ-કાશ્મીરના જિલ્લામાં તેના ભંડારનો ઉપયોગ આયાત પરની દેશની નિર્ભરતા ઘટાડશે.
દેશમાં પહેલીવાર જમ્મુ-કાશ્મીરમાં 59 લાખ ટન લિથિયમનો ભંડાર મળી આવ્યો
જીઓલોજિકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયાએ પહેલીવાર જમ્મુ અને કાશ્મીરના રિયાસી જિલ્લાના સલાલ-હૈમાના વિસ્તારમાં 5.9 મિલિયન ટનના લિથિયમના અંદાજિત સંસાધનોની સ્થાપના કરી છે. લિથિયમ એ નોન-ફેરસ મેટલ છે જેનો ઉપયોગ મોબાઇલ ફોન, લેપટોપ, ડિજિટલ કેમેરા અને ઇલેક્ટ્રિક વાહનો માટે રિચાર્જેબલ બેટરીમાં થાય છે. આ સિવાય તેનો ઉપયોગ રમકડાં અને ઘડિયાળો માટે પણ થાય છે. હાલમાં ભારત લિથિયમ માટે સંપૂર્ણપણે અન્ય દેશો પર નિર્ભર છે.
માઇસ સેક્રેટરી વિવેક ભારદ્વાજે કહ્યું, “દેશમાં પ્રથમ વખત જમ્મુ અને કાશ્મીરના રિયાસીમાં લિથિયમ ભંડારની શોધ કરવામાં આવી છે.” તેમણે કહ્યું, “મોબાઈલ ફોન હોય કે સોલાર પેનલ, દરેક જગ્યાએ ક્રિટિકલ મિનરલ્સની જરૂર હોય છે. દેશ માટે આત્મનિર્ભર બનવા માટે ક્રિટિકલ મિનરલ્સ શોધીને તેની પ્રક્રિયા કરવી ખૂબ જ જરૂરી છે.” લિથિયમના મોટા સપ્લાયર્સ છે, લિથિયમની માંગ ભવિષ્યમાં ઝડપથી વધવાની છે કારણ કે તેનો ઉપયોગ EV બેટરી બનાવવામાં થાય છે. તેમણે એમ પણ કહ્યું કે જો સોનાની આયાત ઘટશે તો આપણે આત્મનિર્ભર બનીશું. 62મી સેન્ટ્રલ જિયોલોજિકલ પ્રોગ્રામિંગ બોર્ડ (CGPB)ની બેઠક દરમિયાન લિથિયમ અને ગોલ્ડ સહિત 51 મિનરલ બ્લોક્સ પરનો અહેવાલ રાજ્ય સરકારોને સુપરત કરવામાં આવ્યો હતો. . હવે ભારત પાસે પોતાનો ભંડાર છે એટલે કે ચીનનું વર્ચસ્વ ખતમ થવા જઈ રહ્યું છે.
લિથિયમની કિંમત કેટલી છે?
લિથિયમની કિંમત બદલાય છે. શેરબજારમાં જેમ કંપનીના શેરની કિંમત દરરોજ નક્કી થાય છે, તેવી જ રીતે કોમોડિટી માર્કેટ પણ છે. આ માર્કેટમાં ધાતુની કિંમત નિશ્ચિત છે. સમાચાર લખવાના સમયે, લિથિયમની કિંમત 472500 યુઆન (લગભગ 57,36,119 રૂપિયા) પ્રતિ ટન હતી. તે મુજબ ભારતીય રૂપિયામાં એક ટન લિથિયમની કિંમત 57.36 લાખ રૂપિયા છે. ભારતમાં 59 લાખ ટન લિથિયમનો ભંડાર મળી આવ્યો છે. એટલે કે આજના સમયમાં તેની કિંમત 33,84,31,021 લાખ રૂપિયા (3,384 અબજ રૂપિયા) હશે. આ ભાવ આજના દરે છે. વૈશ્વિક બજાર સાથે તેની કિંમત સતત બદલાતી રહે છે.
આ 11 રાજ્યોમાં ખનિજ સંસાધનો જોવા મળે છે
ખાણ મંત્રાલયે જણાવ્યું હતું કે, “આ 51 મિનરલ બ્લોક્સમાંથી 5 બ્લોક સોના સાથે સંબંધિત છે. આ સિવાય પોટાશ, મોલિબડેનમ, બેઝ મેટલ્સ સાથે સંકળાયેલા છે. આ ધાતુઓ 11 રાજ્યોના અલગ-અલગ જિલ્લાઓમાં મળી આવી છે. આ રાજ્યોમાં , જમ્મુ-કાશ્મીર (UT), આંધ્રપ્રદેશ, છત્તીસગઢ, ગુજરાત, ઝારખંડ, કર્ણાટક, મધ્યપ્રદેશ, ઓડિશા, રાજસ્થાન, તમિલનાડુ અને તેલંગાણાનો સમાવેશ થાય છે.
જીએસઆઈ દ્વારા ફિલ્ડ સીઝન 2018-19 થી અત્યાર સુધી કરવામાં આવેલ કામના આધારે બ્લોક્સ તૈયાર કરવામાં આવ્યા હતા. આ ઉપરાંત, કોલસા મંત્રાલયને કુલ 7897 મિલિયન ટનના સંસાધન સાથે કોલસા અને લિગ્નાઈટના 17 અહેવાલો પણ સબમિટ કરવામાં આવ્યા હતા. વિવિધ વિષયો અને હસ્તક્ષેપના ક્ષેત્રો કે જેમાં GSI કાર્ય કરે છે તેના પર મીટિંગ દરમિયાન સાત પ્રકાશનો પણ બહાર પાડવામાં આવ્યા હતા. મંત્રાલયે જણાવ્યું હતું કે, “આગામી ફીલ્ડ સીઝન 2023-24 માટેનો પ્રસ્તાવિત વાર્ષિક કાર્યક્રમ બેઠક દરમિયાન રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો અને તેની ચર્ચા કરવામાં આવી હતી. આગામી વર્ષ 2023-24 દરમિયાન, GSI 966 કાર્યક્રમો ચલાવી રહ્યું છે જેમાં 318 ખનિજ સંશોધન પ્રોજેક્ટ્સનો સમાવેશ થાય છે જેમાં 12 દરિયાઈ ખનિજ સંશોધન પ્રોજેક્ટનો સમાવેશ થાય છે.” ભારતીય ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય સર્વેક્ષણે વ્યૂહાત્મક અને મહત્વપૂર્ણ ખનિજો પર 115 અને ખાતર ખનિજો પર 16 પ્રોજેક્ટ્સ તૈયાર કર્યા છે.
ખાણ મંત્રાલયે જણાવ્યું હતું કે, “જિયોઇન્ફોર્મેટિક્સ પર 55 કાર્યક્રમો, મૂળભૂત અને મલ્ટિડિસિપ્લિનરી જીઓલોજી પર 140 કાર્યક્રમો અને તાલીમ અને સંસ્થાકીય ક્ષમતા નિર્માણ માટે 155 કાર્યક્રમો પણ શરૂ કરવામાં આવ્યા છે.” જીઓલોજિકલ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા (GSI)ની સ્થાપના 1851માં રેલવે માટે કોલસાના ભંડાર શોધવા માટે કરવામાં આવી હતી. વર્ષોથી, GSI દેશમાં વિવિધ ક્ષેત્રોમાં આવશ્યક ભૂ-વિજ્ઞાન માહિતીના ભંડાર તરીકે જ વિકસ્યું નથી, પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રતિષ્ઠા ધરાવતા ભૂ-વૈજ્ઞાનિક સંગઠનનો દરજ્જો પણ પ્રાપ્ત કર્યો છે. તેનું મુખ્ય કાર્ય રાષ્ટ્રીય ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય માહિતી અને ખનિજ સંસાધન આકારણીની રચના અને અપડેટ સાથે સંબંધિત છે.
