લોકસભાની ચૂંટણીમાં મહારાષ્ટ્રના મતદારોમાં ઉદ્ધવ ઠાકરે અને શરદ પવાર માટે સહાનુભૂતિનું મોજું હતું, જેનો લાભ તેમને મળ્યો હતો. હવે છ જ મહિના પછી યોજાયેલી વિધાનસભાની ચૂંટણીનાં પરિણામો પરથી લાગે છે કે તે સહાનુભૂતિ ઓસરી ગઈ છે અને મતદારો મહાયુતિની સરકાર લાવવા માગે છે. ભારતનાં મતદારોનું માનસ કેટલું અકળ અને પરિવર્તનશીલ હોય છે, તેનો ખ્યાલ આ હકીકત ઉપરથી આવે છે. છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં ભાજપે શરદ પવારના એનસીપીમાં અને ઉદ્ધવ ઠાકરેની શિવસેનામાં ભંગાણ પડાવતાં લોકો માટે ભાજપ માટે અભાવ પેદા થયો હતો.
તે અભાવ હવે દૂર થઈ ગયો છે. હરિયાણા પછી મહારાષ્ટ્રમાં પણ ભાજપના મોરચાનો વિજય થતાં મોદી અને શાહની વ્યૂહરચના ફરી વાર સફળ થઈ છે. મોટા ભાગના એક્ઝિટ પોલ પણ આ વખતે સાચા સાબિત થયા છે. આ પરિણામો પરથી લાગે છે કે હિંદુત્વનો સાથ છોડીને બિનસાંપ્રદાયિકતાનો સ્વાંગ સજવાનો ઉદ્ધવ ઠાકરેનો પ્રયાસ નિષ્ફળતાને વર્યો છે. મહારાષ્ટ્રના કટ્ટર હિંદુ મતદારો ઠાકરે પરિવાર મુસ્લિમો સાથે કુલડીમાં ગોળ ભાંગે તે સહન કરી શકે તેમ નથી. વળી તેમણે શરદ પવારની કુટિલ રાજનીતિને પણ જાકારો આપ્યો છે. આ પરિણામો પછી ઉદ્ધવ ઠાકરે અને શરદ પવારે પોતાની કારકીર્દિ બચાવવા કઠોર પુરુષાર્થ કરવો પડશે.
મહારાષ્ટ્ર અને ઝારખંડ વિધાનસભા ચૂંટણીની મતગણતરી ચાલી રહી છે. પ્રારંભિક વલણો ચોંકાવનારાં રહ્યાં છે. જ્યારે ઝારખંડમાં નજીકની હરીફાઈ જોવા મળી રહી છે, ત્યારે મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપની આગેવાની હેઠળની ગઠબંધન મહાયુતિએ જબરદસ્ત લીડ મેળવી લીધી છે. જો આપણે મહારાષ્ટ્ર ચૂંટણીના એક્ઝિટ પોલની વાત કરીએ તો મોટા ભાગના સર્વેમાં ભાજપની આગેવાની હેઠળની સત્તાધારી ગઠબંધન મહાયુતિ સરકાર બનાવશે તેવી અપેક્ષા રાખવામાં આવી હતી. મહારાષ્ટ્રમાં મે મહિનામાં યોજાયેલી લોકસભા ચૂંટણીમાં વિપક્ષી ગઠબંધન મહાવિકાસ અઘાડીએ કુલ ૪૮ બેઠકોમાંથી ૩૦ બેઠકો જીતી હતી અને મહાયુતિએ માત્ર ૧૭ બેઠકો જીતી હતી, પરંતુ વિધાનસભાની ચૂંટણીનાં પરિણામો અલગ જ જણાય છે.
મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભાની ચૂંટણી માત્ર કોંગ્રેસ અને ભાજપ માટે જ નહીં પરંતુ શિવસેના અને એનસીપી માટે પણ મહત્ત્વની છે. શિવસેના અને એનસીપી બંને વિભાજિત છે. આવી સ્થિતિમાં, જે પણ જીતશે તે વાસ્તવિક શિવસેના અને એનસીપી પર વધુ મજબૂત દાવો કરશે. મુંબઈને દેશની આર્થિક રાજધાની માનવામાં આવે છે અને ત્યાં જે કોઈ સરકાર બનાવશે તે આર્થિક રાજધાની પર નિયંત્રણ રાખશે. જો કોંગ્રેસ અહીં ચૂંટણી હારે તો તેના માટે હરિયાણા સિવાય લોકસભા ચૂંટણી પછીની બીજી સૌથી મોટી હાર હશે. આ વર્ષે યોજાયેલી લોકસભાની ચૂંટણી દરમિયાન ભાજપ ૨૪૦ બેઠકો મેળવવામાં સફળ રહી હતી અને તેના નેતૃત્વમાં એનડીએ સરકાર રચાઈ હતી. વિશ્લેષકોએ આ પરિણામને ભાજપ અને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી માટે આંચકા તરીકે જોયું કારણ કે તેના કારણે એનડીએનાં ઘટકોનું મહત્ત્વ નોંધપાત્ર રીતે વધી ગયું હતું.
અગાઉ ૨૦૧૪ અને ૨૦૧૯ માં ભાજપે કેન્દ્રમાં પોતાના દમ પર સરકાર બનાવી હતી. આ વખતે બહુમતી ન મળવાનું કારણ વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની ઘટતી લોકપ્રિયતા સાથે જોડાયેલું છે. પરંતુ હરિયાણામાં જીત અને મહારાષ્ટ્ર અને ઝારખંડમાં જીત બાદ વડા પ્રધાન મોદીની લોકપ્રિયતા ઘટી રહી છે તે કહેવું મુશ્કેલ હશે. હવે એનડીએમાં ભાજપનું વર્ચસ્વ વધશે. આવી સ્થિતિમાં એનડીએમાં સહયોગીઓની દખલ નબળી પડશે. બિહારમાં આવતા વર્ષે વિધાનસભાની ચૂંટણી છે અને અહીં પણ ભાજપ નીતીશ કુમાર સાથે સીટ વહેંચણીમાં પોતાની ઈચ્છા મુજબ સોદો કરી શકે છે.
હરિયાણામાં છેલ્લાં દસ વર્ષથી ભાજપની સરકાર હતી અને તે સતત ત્રીજી વખત જીતી હતી. રાજ્યમાં ૧૦ વર્ષ સુધી સત્તાવિરોધી લહેર અને સરકારવિરોધી અનેક ચળવળો ચાલી રહી હોવા છતાં ભાજપ ત્રીજી વખત સત્તામાં આવ્યો. વિશ્લેષકોનું માનવું હતું કે લોકસભા ચૂંટણીમાં ભાજપને બહુમતી ન મળવાથી વિપક્ષ મજબૂત થશે, પરંતુ ત્યાર પછી યોજાયેલી ચૂંટણીમાં વિપક્ષ એવું કંઈ કરી શક્યો નથી. જો હરિયાણા, મહારાષ્ટ્ર અને ઝારખંડમાં વિરોધ પક્ષો ચૂંટણી જીત્યા હોત તો કેન્દ્રમાં મોદી સરકાર નબળી પડી હોત અને એનડીએમાં ભાજપનો પ્રભાવ ઓછો હોત.
ભાજપનું મજબૂત થવું માત્ર વિપક્ષી પાર્ટીઓ માટે જ નિરાશાજનક નથી પરંતુ એનડીએના સાથી પક્ષો માટે પણ બહુ સારી સ્થિતિ રહેશે નહીં. મહારાષ્ટ્રમાં ભાજપે સૌથી વધુ ૧૪૯ બેઠકો પર ચૂંટણી લડી હતી. મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં પણ ભાજપે મોદીની લોકપ્રિયતા અને નીતિઓના આધારે ચૂંટણી લડી હતી. જો અહીં ભાજપની સરકાર બનશે તો તેને મોદીની જીત ગણાશે. કોંગ્રેસ માટે આ પરિસ્થિતિ ખૂબ જ નિરાશાજનક હશે, કારણ કે લોકસભાની ચૂંટણીમાં ૯૯ બેઠકો જીત્યા બાદ કોંગ્રેસ પાર્ટીને જે નવી ઊર્જા મળી હતી તે હવે વેડફાઈ જશે.
મહારાષ્ટ્રમાં મહાવિકાસ અઘાડીને ઝટકો લાગ્યો છે માટે ફરી એક વાર કોંગ્રેસની ટોચની નેતાગીરી અને ખાસ કરીને રાહુલ ગાંધી પર સવાલો ઊભા થઈ શકે છે. તેમની નેતૃત્વક્ષમતાને લઈને વારંવાર પ્રશ્નો ઉઠાવવામાં આવ્યા છે. જો કે તમામ પક્ષોએ મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભાની ચૂંટણી એકસાથે લડી છે, પરંતુ કોઈ એક વ્યક્તિ પર દોષનો ટોપલો ઢોળવો મુશ્કેલ બની શકે છે. દિલ્હીમાં અઢી મહિના પછી જ વિધાનસભાની ચૂંટણી યોજાવા જઈ રહી છે. ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૫માં યોજાનારી આ ચૂંટણીમાં ત્રણ મુખ્ય પક્ષો ચૂંટણી લડી રહ્યા છે. હરિયાણા વિધાનસભા ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસ અને આમ આદમી પાર્ટી વચ્ચે કોઈ ગઠબંધન થયું ન હતું અને દિલ્હીમાં પણ થવાનું નથી. મહારાષ્ટ્ર અને ઝારખંડનાં પરિણામોની અસર દિલ્હી વિધાનસભાની ચૂંટણી પર પડી શકે છે. જો કે દિલ્હીમાં આમ આદમી પાર્ટી મજબૂત છે અને તેની સરખામણી અન્ય રાજ્યો સાથે થઈ શકે તેમ નથી.
મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભાની ચૂંટણી દરમિયાન જ બટેંગે તો કટંગે સૂત્ર ખૂબ ચર્ચામાં આવ્યું હતું અને તેની વ્યાપક ચર્ચા થઈ હતી. મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભામાં ચૂંટણી પ્રચાર દરમિયાન ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્ય મંત્રી યોગી આદિત્યનાથે આ સૂત્રનો વ્યાપક ઉપયોગ કર્યો હતો. એવું માનવામાં આવતું હતું કે આ સૂત્ર હિંદુ સમુદાયની વિવિધ જાતિઓને એક કરવાનું હતું. જ્યારે આ સૂત્રને લઈને વિવાદ ઊભો થયો ત્યારે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી મહારાષ્ટ્ર વિધાનસભા ચૂંટણી દરમિયાન જો આપણે એક થઈએ તો સેફ છીએ સૂત્ર સાથે આવ્યા હતા.
આ નારાને હિન્દુ સમુદાયને એક કરવાના દૃષ્ટિકોણથી પણ જોવામાં આવ્યો હતો. મહારાષ્ટ્ર ચૂંટણી દરમિયાન ભાજપે એ સુનિશ્ચિત કરવાનો પૂરો પ્રયાસ કર્યો હતો કે ચૂંટણી જાતિના આધારે વિભાજિત ન થાય. જ્યારે ઝારખંડમાં ચૂંટણી દરમિયાન ભાજપે બાંગ્લા દેશી ઘૂસણખોરોનો મુદ્દો જોરદાર રીતે ઉઠાવ્યો હતો. મહારાષ્ટ્ર અને ઝારખંડ વિધાનસભા ચૂંટણીનાં પરિણામો સાબિત કરશે કે ભાજપનું હિન્દુત્વનું રાજકારણ કઈ દિશામાં જઈ રહ્યું છે. જો આ બંને રાજ્યોનાં પરિણામો ભાજપની તરફેણમાં આવે તો સ્પષ્ટ થશે કે અનેક જાતિઓમાં વહેંચાયેલા હિન્દુ સમુદાયે એક સાથે ભાજપની તરફેણમાં મતદાન કર્યું હતું.
મહારાષ્ટ્રમાં મહાયુતિને સ્પષ્ટ બહુમતિ મળ્યા પછી હવે મુખ્ય મંત્રીના હોદ્દા માટે કશ્મકશ થવાની છે. ભાજપ સૌથી મોટા પક્ષ તરીકે ઊભરી આવ્યો હોવાથી કુદરતી રીતે મુખ્ય મંત્રીપદ ભાજપને જ મળવું જોઈએ, પણ એકનાથ શિંદેના સમર્થકો તેથી નારાજ થઈ જશે. જો મુખ્ય મંત્રી ભાજપના હોય તો પણ તેની પસંદગી આસાન નહીં હોય, કારણ કે ભાજપમાં અડધો ડઝન મૂરતિયા વરમાળા પહેરવા તલપાપડ છે. રેસમાં સૌથી આગળ દેવેન્દ્ર ફડનવિસ અને વિનોદ તાવડે છે, પણ મોવડીમંડળ છેલ્લી ઘડીએ કોઈ નવા ચહેરાને આગળ કરીને આંચકો પણ આપી શકે છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
