કોંગ્રેસ જેટલું વધુ બદલવાનો પ્રયાસ કરે છે તેટલું જ તે એની એ જ રહે છે. નિષ્ક્રિયતા અને યથાસ્થિતિ એ સદીથી વધુ જૂની પાર્ટીની ઓળખ છે, જે હરિયાણા, મહારાષ્ટ્ર અને જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ચૂંટણીના આંચકાઓથી અચલ રહી છે, તે જ માનસિકતા સાથે દિલ્હી વિધાનસભા ચૂંટણી લડવા માટે તૈયાર છે. છેલ્લી બે વિધાનસભા ચૂંટણીઓમાં તે એક પણ બેઠક જીતી શકી નથી અને આ વખતે પોતાનું ખાતું ખોલવાની આશા રાખે છે.
શું તે આમ કરી શકશે? અથવા શું તે ભાજપ અને આમ આદમી પાર્ટી (આપ) વચ્ચે વિવિધ કારણોસર પ્રવર્તતા વ્યાપક ભ્રમને ધ્યાનમાં રાખીને વાપસી કરીને આશ્ચર્યચકિત કરી શકશે. જેમ-જેમ યુદ્ધની રેખાઓ દોરવામાં આવી રહી છે અને ચૂંટણી પ્રચાર તેજ થવા લાગ્યો છે, તેમ-તેમ કોંગ્રેસની શરૂઆત ખરાબ થઈ રહી હોય તેવું લાગે છે. એ માટે કોઈ બીજું નહીં પરંતુ પક્ષનું નેતૃત્વ અને વ્યૂહરચનાકારો જ જવાબદાર છે. એકમાત્ર સારી વાત એ હતી કે, ઉમેદવારોની યાદીઓ કોઈ જોરદાર પ્રચાર વિના જાહેર કરવામાં આવી હતી. ઉમેદવારોની યાદી જાહેર કરવામાં મધ્યરાત્રિના નાટક એ કોંગ્રેસની વિશેષતા હતી, પરંતુ હવે દિવસે કોંગ્રેસમાં ઉમેદવારો જાહેર કરવાનું શરૂ થયું છે.
પક્ષ ભલે તેને સકારાત્મક માની રહ્યું હોય પણ તેની એક કાળી બાજુ પણ છે. હકીકત એ છે કે, કોંગ્રેસ સારા ઉમેદવારોની સંપૂર્ણ અછતનો સામનો કરી રહી છે અને તેથી સ્પર્ધાનો અભાવ છે અને પરિણામે પાર્ટીના મેન્ડેટ મેળવવા માંગતા ઉમેદવારોની સંખ્યા ઘણી ઓછી થઈ ગઈ છે. આ નિશ્ચિત રૂપે પાર્ટી હાઇકમાન્ડ દ્વારા 70 વિધાનસભા મતવિસ્તારોમાં સંભવિત ઉમેદવારોની ઘોષણા સાથે ચૂંટણી માટે સ્થાનિક સંગઠનાત્મક માળખાને મજબૂત બનાવવામાં દર્શાવવામાં આવેલી સંપૂર્ણ રુચિના અભાવનું પરિણામ છે.
તે ઉપરાંત, દિલ્હીમાં સ્થાનિક સ્તરે કોંગ્રેસ અસરકારક નેતૃત્વથી સંપૂર્ણપણે વંચિત છે. નવી શૈલીના નેતૃત્વને સત્તા સંભાળવા માટે અવરોધો ઊભા કરવા માટે જવાબદાર જૂના નેતાઓ કાં તો ઠંડા પડી ગયા છે અથવા તેમના વોર્ડ માટે મેન્ડેટ મેળવવા અને ત્યાર બાદ તેમના માટે પ્રચાર કરવામાં વ્યસ્ત છે. સારા નેતૃત્વનો અભાવ અને સુસંગતતાના સંપૂર્ણ અભાવને કારણે કોંગ્રેસમાં સંપૂર્ણ શૂન્યતા છે.
દિલ્હીના વરિષ્ઠ નેતા અજય માકનનું વિપરીત વલણ છતાં કોંગ્રેસ હાઇકમાન્ડે વિરોધ પક્ષોના ઇન્ડિયા જૂથને મજબૂત બનાવવાના નામે આપ વડા અરવિંદ કેજરીવાલને મનાવવામાં પોતાનો કિંમતી સમય બગાડ્યો. કેજરીવાલે કોંગ્રેસને એક ઇંચ પણ જગ્યા આપવાનો ઇનકાર કર્યો છે, જે સમગ્ર ઇન્ડિયા ગઠબંધનમાં સૌથી મોટી પાર્ટી છે. સ્વાભાવિક રીતે, વિપક્ષી એકતાનું કેન્દ્રિય પરિબળ, જે એક મહત્ત્વપૂર્ણ પરિબળ છે જેને કેજરીવાલે, પંજાબ સિવાય, સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. જો કે, કોંગ્રેસના રણનીતિકારોએ ચૂંટણી યોજનાઓ બનાવવા માટે કિંમતી સમય બગાડ્યો. તેમાં પરંપરાગત નેતૃત્વને એક કરવા અને તેમને ભવિષ્યની યોજના માટે સંમત કરાવવાનો સમાવેશ થતો હતો, જેથી તેઓ સમગ્ર બોર્ડ પર યુવા નેતૃત્વ વિકસાવવાની વ્યૂહરચના પર કામ કરી શકે.
જ્યારે આપે દાયકાથી પણ વધુ સમયથી વ્યવસ્થિત રીતે કોંગ્રેસના પરંપરાગત જનાધારને છીનવી લીધો છે અને ભાજપ તેને સતત પછાડી રહ્યો છે ત્યારે ઘણા કોંગ્રેસના નેતાઓ તકવાદી રીતે આપ અથવા બીજેપી તરફ વળ્યા છે, કાં તો દબાણ હેઠળ અથવા ફક્ત સારી સંભાવનાઓની શોધમાં. આ પ્રવૃત્તિને રોકવા માટે એઆઈસીસી દ્વારા કોઈ પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો ન હતો. હકીકતમાં, દિલ્હીના સ્થાનિક રાજકારણથી ખૂબ પરિચિત ન હોય તેવા હળવા અને બિનપરિચિત વ્યક્તિઓને રાજધાનીમાં પાર્ટીના મામલાઓના મુખ્ય પ્રભારી બનાવવામાં આવ્યા હતા, જેનાથી ગડબડમાં વધારો થયો.
આનો અર્થ એ નથી કે, ભાજપ અને આપ બંને આરામદાયક સ્થિતિમાં છે. જો કે, સારી રીતે સજ્જ સંગઠનાત્મક ગોઠવણ, પાયાનો ટેકો અને પુષ્કળ આર્થિક સંસાધનો તેમને કોંગ્રેસ પર આગળ રાખે છે. ભાજપ અને આપ બંને સંગઠનાત્મક ઉથલપાથલ અને સત્તા વિરોધી ભાવનાનો સામનો કરી રહ્યા છે તે હકીકતને ધ્યાનમાં રાખીને કોંગ્રેસ સમયસર આયોજન દ્વારા ઉભરતી ત્રિકોણીય સ્પર્ધામાં પોતાને વધુ સારી સ્થિતિમાં મૂકી શકી હોત. જો કે, આજની તારીખે એવું લાગતું નથી. હકીકત એ છે કે, કોંગ્રેસના ઉમેદવારોની યાદી પર એક નજર નાખતાં લોકોને તેના પર વિશ્વાસ નથી.
ભાજપ અને આપની યાદીઓ સામે પણ આવી જ લાગણી પ્રવર્તે છે. અહીં કોંગ્રેસ અલગ રીતે કરી શકતી હતી અને નવી શરૂઆત કરી શકતી હતી. કારણ કે, તેના મોટા ભાગના ડેડવુડ (વાંચો સ્થાપિત નેતાઓ ) પહેલાથી જ પાર્ટી છોડી ચૂક્યા હતા. આથી ઘણું બધું તેના પર નિર્ભર રહેશે કે, કોંગ્રેસ તેના વર્તમાન ક્ષેત્રમાં પરિસ્થિતિનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કેવી રીતે કરે છે. ઉમેદવારો તેની સૌથી નબળી કડી છે અને પાર્ટીએ તેના પ્રચારનું આયોજન અને નિર્માણ કેન્દ્રિય રીતે કરવું પડશે જેથી ઉમેદવારો પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત ન કરીને સ્થાનિક મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકાય.
જો કોંગ્રેસ હાઇકમાન્ડ મુખ્યમંત્રીપદના ઉમેદવારની જાહેરાત કરે તો તે ફાયદાકારક રહેશે જેથી ભાજપ અને આપ પર પોતાનો પ્રભાવ પાડી શકાય. કારણ કે તેના બે કટ્ટર હરીફોમાંથી કોઈએ પણ મુખ્યમંત્રીપદના ઉમેદવારની જાહેરાત કરી નથી. હા, કેજરીવાલ આપના ઉમેદવાર છે, પરંતુ કાનૂની અવરોધો અને કોર્ટના નિર્દેશોને ધ્યાનમાં રાખીને આપ બહુમતી મેળવીને ટોચના પદ પર તેમનું ચઢાણ અનિશ્ચિત છે. આ તે જગ્યા છે જ્યાં કોંગ્રેસને માનસિક ફાયદો મળી શકે છે. જો કે, એકસાથે ઘણા વિવાદો જોડાયેલા છે અને પાર્ટી હાઇકમાન્ડ સાથે તેમનો પ્રેમ અને નફરતનો સંબંધ છે.
આમ છતાં ભૂતપૂર્વ સાંસદ અને દિલ્હીના સૌથી સફળ મુખ્યમંત્રી સ્વર્ગસ્થ શીલા દીક્ષિતના પુત્રનું નામ પાર્ટીના મુખ્યમંત્રીપદના ઉમેદવાર તરીકે રાખવું યોગ્ય રહેશે. કેટલાંક લોકો એમ કહી શકે છે કે આવી જાહેરાત કરવામાં હજુ મોડું થઈ ગયું છે. જો કે, દિલ્હી વિધાનસભામાં પોતાનું ખાતું ખોલવા માંગતી કોંગ્રેસ પાસે ગુમાવવાનું કંઈ નથી. હકીકતમાં, મુખ્યમંત્રીપદના ઉમેદવારનું નામ આપવા સહિતના કેટલાક ઝડપી અને અનોખા પગલાં ફક્ત પાર્ટીના કાર્યકરોને જ ઉત્સાહિત કરશે નહીં, પરંતુ મતદારોની કલ્પનાશક્તિને પણ આકર્ષિત કરશે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.
કોંગ્રેસ જેટલું વધુ બદલવાનો પ્રયાસ કરે છે તેટલું જ તે એની એ જ રહે છે. નિષ્ક્રિયતા અને યથાસ્થિતિ એ સદીથી વધુ જૂની પાર્ટીની ઓળખ છે, જે હરિયાણા, મહારાષ્ટ્ર અને જમ્મુ અને કાશ્મીરમાં ચૂંટણીના આંચકાઓથી અચલ રહી છે, તે જ માનસિકતા સાથે દિલ્હી વિધાનસભા ચૂંટણી લડવા માટે તૈયાર છે. છેલ્લી બે વિધાનસભા ચૂંટણીઓમાં તે એક પણ બેઠક જીતી શકી નથી અને આ વખતે પોતાનું ખાતું ખોલવાની આશા રાખે છે.
શું તે આમ કરી શકશે? અથવા શું તે ભાજપ અને આમ આદમી પાર્ટી (આપ) વચ્ચે વિવિધ કારણોસર પ્રવર્તતા વ્યાપક ભ્રમને ધ્યાનમાં રાખીને વાપસી કરીને આશ્ચર્યચકિત કરી શકશે. જેમ-જેમ યુદ્ધની રેખાઓ દોરવામાં આવી રહી છે અને ચૂંટણી પ્રચાર તેજ થવા લાગ્યો છે, તેમ-તેમ કોંગ્રેસની શરૂઆત ખરાબ થઈ રહી હોય તેવું લાગે છે. એ માટે કોઈ બીજું નહીં પરંતુ પક્ષનું નેતૃત્વ અને વ્યૂહરચનાકારો જ જવાબદાર છે. એકમાત્ર સારી વાત એ હતી કે, ઉમેદવારોની યાદીઓ કોઈ જોરદાર પ્રચાર વિના જાહેર કરવામાં આવી હતી. ઉમેદવારોની યાદી જાહેર કરવામાં મધ્યરાત્રિના નાટક એ કોંગ્રેસની વિશેષતા હતી, પરંતુ હવે દિવસે કોંગ્રેસમાં ઉમેદવારો જાહેર કરવાનું શરૂ થયું છે.
પક્ષ ભલે તેને સકારાત્મક માની રહ્યું હોય પણ તેની એક કાળી બાજુ પણ છે. હકીકત એ છે કે, કોંગ્રેસ સારા ઉમેદવારોની સંપૂર્ણ અછતનો સામનો કરી રહી છે અને તેથી સ્પર્ધાનો અભાવ છે અને પરિણામે પાર્ટીના મેન્ડેટ મેળવવા માંગતા ઉમેદવારોની સંખ્યા ઘણી ઓછી થઈ ગઈ છે. આ નિશ્ચિત રૂપે પાર્ટી હાઇકમાન્ડ દ્વારા 70 વિધાનસભા મતવિસ્તારોમાં સંભવિત ઉમેદવારોની ઘોષણા સાથે ચૂંટણી માટે સ્થાનિક સંગઠનાત્મક માળખાને મજબૂત બનાવવામાં દર્શાવવામાં આવેલી સંપૂર્ણ રુચિના અભાવનું પરિણામ છે.
તે ઉપરાંત, દિલ્હીમાં સ્થાનિક સ્તરે કોંગ્રેસ અસરકારક નેતૃત્વથી સંપૂર્ણપણે વંચિત છે. નવી શૈલીના નેતૃત્વને સત્તા સંભાળવા માટે અવરોધો ઊભા કરવા માટે જવાબદાર જૂના નેતાઓ કાં તો ઠંડા પડી ગયા છે અથવા તેમના વોર્ડ માટે મેન્ડેટ મેળવવા અને ત્યાર બાદ તેમના માટે પ્રચાર કરવામાં વ્યસ્ત છે. સારા નેતૃત્વનો અભાવ અને સુસંગતતાના સંપૂર્ણ અભાવને કારણે કોંગ્રેસમાં સંપૂર્ણ શૂન્યતા છે.
દિલ્હીના વરિષ્ઠ નેતા અજય માકનનું વિપરીત વલણ છતાં કોંગ્રેસ હાઇકમાન્ડે વિરોધ પક્ષોના ઇન્ડિયા જૂથને મજબૂત બનાવવાના નામે આપ વડા અરવિંદ કેજરીવાલને મનાવવામાં પોતાનો કિંમતી સમય બગાડ્યો. કેજરીવાલે કોંગ્રેસને એક ઇંચ પણ જગ્યા આપવાનો ઇનકાર કર્યો છે, જે સમગ્ર ઇન્ડિયા ગઠબંધનમાં સૌથી મોટી પાર્ટી છે. સ્વાભાવિક રીતે, વિપક્ષી એકતાનું કેન્દ્રિય પરિબળ, જે એક મહત્ત્વપૂર્ણ પરિબળ છે જેને કેજરીવાલે, પંજાબ સિવાય, સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. જો કે, કોંગ્રેસના રણનીતિકારોએ ચૂંટણી યોજનાઓ બનાવવા માટે કિંમતી સમય બગાડ્યો. તેમાં પરંપરાગત નેતૃત્વને એક કરવા અને તેમને ભવિષ્યની યોજના માટે સંમત કરાવવાનો સમાવેશ થતો હતો, જેથી તેઓ સમગ્ર બોર્ડ પર યુવા નેતૃત્વ વિકસાવવાની વ્યૂહરચના પર કામ કરી શકે.
જ્યારે આપે દાયકાથી પણ વધુ સમયથી વ્યવસ્થિત રીતે કોંગ્રેસના પરંપરાગત જનાધારને છીનવી લીધો છે અને ભાજપ તેને સતત પછાડી રહ્યો છે ત્યારે ઘણા કોંગ્રેસના નેતાઓ તકવાદી રીતે આપ અથવા બીજેપી તરફ વળ્યા છે, કાં તો દબાણ હેઠળ અથવા ફક્ત સારી સંભાવનાઓની શોધમાં. આ પ્રવૃત્તિને રોકવા માટે એઆઈસીસી દ્વારા કોઈ પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો ન હતો. હકીકતમાં, દિલ્હીના સ્થાનિક રાજકારણથી ખૂબ પરિચિત ન હોય તેવા હળવા અને બિનપરિચિત વ્યક્તિઓને રાજધાનીમાં પાર્ટીના મામલાઓના મુખ્ય પ્રભારી બનાવવામાં આવ્યા હતા, જેનાથી ગડબડમાં વધારો થયો.
આનો અર્થ એ નથી કે, ભાજપ અને આપ બંને આરામદાયક સ્થિતિમાં છે. જો કે, સારી રીતે સજ્જ સંગઠનાત્મક ગોઠવણ, પાયાનો ટેકો અને પુષ્કળ આર્થિક સંસાધનો તેમને કોંગ્રેસ પર આગળ રાખે છે. ભાજપ અને આપ બંને સંગઠનાત્મક ઉથલપાથલ અને સત્તા વિરોધી ભાવનાનો સામનો કરી રહ્યા છે તે હકીકતને ધ્યાનમાં રાખીને કોંગ્રેસ સમયસર આયોજન દ્વારા ઉભરતી ત્રિકોણીય સ્પર્ધામાં પોતાને વધુ સારી સ્થિતિમાં મૂકી શકી હોત. જો કે, આજની તારીખે એવું લાગતું નથી. હકીકત એ છે કે, કોંગ્રેસના ઉમેદવારોની યાદી પર એક નજર નાખતાં લોકોને તેના પર વિશ્વાસ નથી.
ભાજપ અને આપની યાદીઓ સામે પણ આવી જ લાગણી પ્રવર્તે છે. અહીં કોંગ્રેસ અલગ રીતે કરી શકતી હતી અને નવી શરૂઆત કરી શકતી હતી. કારણ કે, તેના મોટા ભાગના ડેડવુડ (વાંચો સ્થાપિત નેતાઓ ) પહેલાથી જ પાર્ટી છોડી ચૂક્યા હતા. આથી ઘણું બધું તેના પર નિર્ભર રહેશે કે, કોંગ્રેસ તેના વર્તમાન ક્ષેત્રમાં પરિસ્થિતિનો શ્રેષ્ઠ ઉપયોગ કેવી રીતે કરે છે. ઉમેદવારો તેની સૌથી નબળી કડી છે અને પાર્ટીએ તેના પ્રચારનું આયોજન અને નિર્માણ કેન્દ્રિય રીતે કરવું પડશે જેથી ઉમેદવારો પર વધુ ધ્યાન કેન્દ્રિત ન કરીને સ્થાનિક મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકાય.
જો કોંગ્રેસ હાઇકમાન્ડ મુખ્યમંત્રીપદના ઉમેદવારની જાહેરાત કરે તો તે ફાયદાકારક રહેશે જેથી ભાજપ અને આપ પર પોતાનો પ્રભાવ પાડી શકાય. કારણ કે તેના બે કટ્ટર હરીફોમાંથી કોઈએ પણ મુખ્યમંત્રીપદના ઉમેદવારની જાહેરાત કરી નથી. હા, કેજરીવાલ આપના ઉમેદવાર છે, પરંતુ કાનૂની અવરોધો અને કોર્ટના નિર્દેશોને ધ્યાનમાં રાખીને આપ બહુમતી મેળવીને ટોચના પદ પર તેમનું ચઢાણ અનિશ્ચિત છે. આ તે જગ્યા છે જ્યાં કોંગ્રેસને માનસિક ફાયદો મળી શકે છે. જો કે, એકસાથે ઘણા વિવાદો જોડાયેલા છે અને પાર્ટી હાઇકમાન્ડ સાથે તેમનો પ્રેમ અને નફરતનો સંબંધ છે.
આમ છતાં ભૂતપૂર્વ સાંસદ અને દિલ્હીના સૌથી સફળ મુખ્યમંત્રી સ્વર્ગસ્થ શીલા દીક્ષિતના પુત્રનું નામ પાર્ટીના મુખ્યમંત્રીપદના ઉમેદવાર તરીકે રાખવું યોગ્ય રહેશે. કેટલાંક લોકો એમ કહી શકે છે કે આવી જાહેરાત કરવામાં હજુ મોડું થઈ ગયું છે. જો કે, દિલ્હી વિધાનસભામાં પોતાનું ખાતું ખોલવા માંગતી કોંગ્રેસ પાસે ગુમાવવાનું કંઈ નથી. હકીકતમાં, મુખ્યમંત્રીપદના ઉમેદવારનું નામ આપવા સહિતના કેટલાક ઝડપી અને અનોખા પગલાં ફક્ત પાર્ટીના કાર્યકરોને જ ઉત્સાહિત કરશે નહીં, પરંતુ મતદારોની કલ્પનાશક્તિને પણ આકર્ષિત કરશે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલાં વિચારો લેખકનાં પોતાના છે.