વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ભાજપના દિગ્ગજ નેતા અને પૂર્વ નાયબ વડા પ્રધાન લાલકૃષ્ણ અડવાણીને દેશનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર ભારતરત્ન આપવાની જાહેરાત કરી છે. આ નિર્ણય પછાત વર્ગના પ્રતીક અને બિહારના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી દિવંગત કર્પૂરી ઠાકુરને ભારતરત્ન આપવામાં આવ્યા બાદ આવ્યો છે. એટલું જ નહીં, તે 22 જાન્યુઆરીએ અયોધ્યામાં રામ મંદિર પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાના થોડા દિવસોમાં જ થયું છે.
કર્પૂરી ઠાકુર અને એલ.કે. અડવાણી માટેનો એવોર્ડ – આ દિવસોમાં ભાજપના રાજકીય પ્રવચનના બે સ્તંભો – સામાજિક ન્યાય અને હિન્દુત્વને પ્રકાશિત કરે છે. કર્પૂરી ઠાકુર 1978માં ઓબીસી અને અત્યંત પછાત વર્ગ બંનેને અનામત આપનાર ઉત્તર ભારતમાં પ્રથમ નેતા હતા. ભાજપના પુરોગામી જનસંઘના સમર્થનથી જ તેઓ નાયબ મુખ્ય પ્રધાન બન્યા હતા અને બિહારના મુખ્ય પ્રધાન પણ બન્યા હતા. મોદીએ અડવાણીને ભારતરત્ન આપીને હિન્દુત્વને ભારતીય રાજકારણના કેન્દ્રમાં લાવવા અને રામ મંદિર આંદોલનમાં તેમની ભૂમિકાનો સંપૂર્ણ શ્રેય તેમને આપ્યો છે.
અડવાણી માટે આ સમાપનની ક્ષણ પણ છે. જો કે, તેઓ વડા પ્રધાન ન બની શક્યા, પરંતુ ભારતીય રાજકારણની ઉત્ક્રાંતિ અને નવી દિશા માટે તેમના યોગદાનને તેમની પાર્ટી અને સરકાર દ્વારા યોગ્ય સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. મોદીને રાજકીય સમયના માસ્ટર કહેવામાં આવે છે. પ્રથમ, અડવાણીને આ એવોર્ડ સામાન્ય ચૂંટણી પહેલાં આપવામાં આવ્યો છે. આ નિર્ણયથી પક્ષના તે વર્ગ નારાજ થવાની અપેક્ષા છે, જે અડવાણીને બાજુ પર રાખવાથી નારાજ થયા હતા, જેમના નિર્દેશનમાં ભાજપ 1984માં બે બેઠકોથી 1991માં 120 સુધી પહોંચી ગઈ હતી. 25 સપ્ટેમ્બર, 1990ના રોજ સોમનાથ મંદિરથી અડવાણીની યાત્રાએ જનતાને રામના વિચારની આસપાસ એકત્ર કર્યા.
તેણે ભારતીય રાજનીતિમાં હિંદુત્વની કેન્દ્રિયતાને વધુ મજબૂત બનાવી અને કેન્દ્રમાં ભાજપની સત્તાનો માર્ગ મોકળો કર્યો. યાત્રા દરમિયાન, અડવાણીએ દરરોજ લગભગ 300 કિલોમીટરની મુસાફરી કરી અને ઘણા રસ્તાઓ પર રેલીઓ યોજી હતી. જેના એક મહિના પછી તત્કાલીન મુખ્ય પ્રધાન લાલુ યાદવે તેમની બિહારમાં ધરપકડ કરી હતી.
અડવાણીનો રથ અયોધ્યામાં પ્રવેશી શક્યો ન હતો, જ્યાં તેણે ‘કારસેવા’ કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. જો કે, ત્યાં સુધીમાં અડવાણીએ અમીટ છાપ છોડી દીધી હતી અને ભાજપના અદ્ભુત ઉદયનો પાયો નાખ્યો હતો. ‘મંદિર વહીં બનાયેંગે’ના તેમના સ્પષ્ટ રણકારે રામભક્તોની એક પેઢીને ઉત્તેજિત કરી. તેણે એક આંદોલનને વેગ આપ્યો, જે આખરે 22 જાન્યુઆરીના રોજ પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા સમારોહ સાથે સમાપ્ત થયું. જો કે, બાબરી મસ્જિદના ધ્વંસ પછી રથયાત્રાએ તેમને રાજકીય અરણ્યમાં પણ ધકેલી દીધા હતા. ઘણા ‘સેક્યુલર’ પક્ષોએ તેના પર દોષ મૂક્યો. તેથી અડવાણીએ સર્વસંમતિ-નિર્માતા વાજપેયી સાથે કામ કરવાનું નક્કી કર્યું, જેઓ 1998થી 2004 સુધી વડા પ્રધાન હતા.
2005માં અડવાણી પાકિસ્તાન ગયા, જ્યાં તેમણે જિન્નાહને ‘સેક્યુલર’ કહ્યા. આને ટીકાકારોએ એક ઉદારવાદી છબી રજૂ કરવાના પ્રયાસ રૂપે જોવામાં આવ્યું. બાદમાં તેમણે ભાજપના અધ્યક્ષપદેથી રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું. 2009માં અડવાણી સાથે ભાજપની હાર થઈ હતી. તેમણે પીએમ પદના ઉમેદવાર તરીકે ગઠબંધન નિર્માતા બનવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. જો કે, ભાજપને લોકસભામાં માત્ર 116 બેઠકો મળી હતી, જ્યારે કોંગ્રેસને 206 બેઠકો મળી હતી. અડવાણીને ફરીથી પીએમ તરીકે પ્રોજેક્ટ કરવાની બીજી તક મળી નહીં. 2013માં જ્યારે મોદીને ગોવામાં બીજેપીના કેન્દ્રીય પ્રચાર સંયોજક જાહેર કરવામાં આવ્યા ત્યારે અડવાણી ખૂબ નારાજ થયા હતા.
એવું લાગતું હતું કે, મોદી સાથેના તેમના સંબંધો બગડી ગયા છે, જેમના તેઓ એક સમયે ગુરુ હતા અને જેઓ 1990માં સોમનાથથી તેમની રામ રથયાત્રા શરૂ થઈ ત્યારે તેમની સાથે હાજર હતા. અડવાણીએ તમામ હોદ્દા પરથી રાજીનામું આપી દીધું હતું. પક્ષના સંસદીય બોર્ડે તેમનું રાજીનામું ફગાવી દીધું હતું, તત્કાલીન ભાજપના વડા રાજનાથ સિંહે કહ્યું હતું કે, અડવાણી પક્ષને માર્ગદર્શન આપવાનું ચાલુ રાખશે અને તેમણે તેમનું રાજીનામું પાછું ખેંચ્યું હતું. ઓગસ્ટ, 2014માં અડવાણી, જે સાંસદ હતા, પીઢ નેતા મુરલી મનોહર જોશી સાથે બીજેપી સંસદીય બોર્ડમાં તેમનું સ્થાન ગુમાવ્યું હતું.
બેશક અડવાણીએ વાજપેયી સાથે મળીને ભાજપનું નિર્માણ કર્યું. તેઓ હજી પણ ભાજપના સૌથી લાંબા સમય સુધી સેવા આપનાર પક્ષ પ્રમુખ છે, તેઓએ પ્રથમ વખત 1986-91 વચ્ચે, પછી 1993-98ની વચ્ચે અને છેલ્લે 2004-05માં એક વર્ષ સુધી પક્ષના તંત્રનું સુકાન સંભાળ્યું હતું. વાસ્તવમાં અડવાણીએ ઘણું બધું હાંસલ કર્યું. તેમણે હિંદુઓમાં નવા વિશ્વાસનો સંચાર કર્યો. અયોધ્યામાં રામ મંદિર માટેના તેમના અભિયાને હિંદુઓમાં એવી ભાવના જગાડી કે તેઓ એક મહાન સંસ્કૃતિના ભંડારના વારસદાર છે. અને તે સનાતન ધર્મ, એક વિશ્વાસ જે બહુલવાદી, સર્વસમાવેશક છે અને વિવિધતામાં એકતા જુએ છે.
અડવાણીએ સાંસ્કૃતિક પુનરુત્થાન માટે પાયો નાખ્યો. જે ઘણા હિંદુઓને લાગે છે કે તેઓએ તેમનું ખોવાયેલ ગૌરવ ફરી પાછું મેળવ્યું છે અને તેમની સંસ્કૃતિની ઓળખ સાથે ફરી જોડાઈ ગયા છે તો તે ભારતીય રાજકારણમાં અડવાણીની ભૂમિકાને કારણે છે. જો રામમંદિર આંદોલન ન થયું હોત તો ભાજપે વૈકલ્પિક ધ્રુવ બનાવ્યો ન હોત અને વિપક્ષ પર સ્પષ્ટ વૈચારિક વિજય મેળવ્યો ન હોત. અલબત્ત, જેઓ ભાજપનો વિરોધ કરે છે તેમના માટે અડવાણી એક વિભાજનકારી રાજકીય વ્યક્તિ છે, જેણે દેશને તીવ્ર ધાર્મિક ધ્રુવીકરણ તરફ દોર્યો.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ ભાજપના દિગ્ગજ નેતા અને પૂર્વ નાયબ વડા પ્રધાન લાલકૃષ્ણ અડવાણીને દેશનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર ભારતરત્ન આપવાની જાહેરાત કરી છે. આ નિર્ણય પછાત વર્ગના પ્રતીક અને બિહારના પૂર્વ મુખ્યમંત્રી દિવંગત કર્પૂરી ઠાકુરને ભારતરત્ન આપવામાં આવ્યા બાદ આવ્યો છે. એટલું જ નહીં, તે 22 જાન્યુઆરીએ અયોધ્યામાં રામ મંદિર પ્રાણ પ્રતિષ્ઠાના થોડા દિવસોમાં જ થયું છે.
કર્પૂરી ઠાકુર અને એલ.કે. અડવાણી માટેનો એવોર્ડ – આ દિવસોમાં ભાજપના રાજકીય પ્રવચનના બે સ્તંભો – સામાજિક ન્યાય અને હિન્દુત્વને પ્રકાશિત કરે છે. કર્પૂરી ઠાકુર 1978માં ઓબીસી અને અત્યંત પછાત વર્ગ બંનેને અનામત આપનાર ઉત્તર ભારતમાં પ્રથમ નેતા હતા. ભાજપના પુરોગામી જનસંઘના સમર્થનથી જ તેઓ નાયબ મુખ્ય પ્રધાન બન્યા હતા અને બિહારના મુખ્ય પ્રધાન પણ બન્યા હતા. મોદીએ અડવાણીને ભારતરત્ન આપીને હિન્દુત્વને ભારતીય રાજકારણના કેન્દ્રમાં લાવવા અને રામ મંદિર આંદોલનમાં તેમની ભૂમિકાનો સંપૂર્ણ શ્રેય તેમને આપ્યો છે.
અડવાણી માટે આ સમાપનની ક્ષણ પણ છે. જો કે, તેઓ વડા પ્રધાન ન બની શક્યા, પરંતુ ભારતીય રાજકારણની ઉત્ક્રાંતિ અને નવી દિશા માટે તેમના યોગદાનને તેમની પાર્ટી અને સરકાર દ્વારા યોગ્ય સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. મોદીને રાજકીય સમયના માસ્ટર કહેવામાં આવે છે. પ્રથમ, અડવાણીને આ એવોર્ડ સામાન્ય ચૂંટણી પહેલાં આપવામાં આવ્યો છે. આ નિર્ણયથી પક્ષના તે વર્ગ નારાજ થવાની અપેક્ષા છે, જે અડવાણીને બાજુ પર રાખવાથી નારાજ થયા હતા, જેમના નિર્દેશનમાં ભાજપ 1984માં બે બેઠકોથી 1991માં 120 સુધી પહોંચી ગઈ હતી. 25 સપ્ટેમ્બર, 1990ના રોજ સોમનાથ મંદિરથી અડવાણીની યાત્રાએ જનતાને રામના વિચારની આસપાસ એકત્ર કર્યા.
તેણે ભારતીય રાજનીતિમાં હિંદુત્વની કેન્દ્રિયતાને વધુ મજબૂત બનાવી અને કેન્દ્રમાં ભાજપની સત્તાનો માર્ગ મોકળો કર્યો. યાત્રા દરમિયાન, અડવાણીએ દરરોજ લગભગ 300 કિલોમીટરની મુસાફરી કરી અને ઘણા રસ્તાઓ પર રેલીઓ યોજી હતી. જેના એક મહિના પછી તત્કાલીન મુખ્ય પ્રધાન લાલુ યાદવે તેમની બિહારમાં ધરપકડ કરી હતી.
અડવાણીનો રથ અયોધ્યામાં પ્રવેશી શક્યો ન હતો, જ્યાં તેણે ‘કારસેવા’ કરવાની પ્રતિજ્ઞા લીધી હતી. જો કે, ત્યાં સુધીમાં અડવાણીએ અમીટ છાપ છોડી દીધી હતી અને ભાજપના અદ્ભુત ઉદયનો પાયો નાખ્યો હતો. ‘મંદિર વહીં બનાયેંગે’ના તેમના સ્પષ્ટ રણકારે રામભક્તોની એક પેઢીને ઉત્તેજિત કરી. તેણે એક આંદોલનને વેગ આપ્યો, જે આખરે 22 જાન્યુઆરીના રોજ પ્રાણ પ્રતિષ્ઠા સમારોહ સાથે સમાપ્ત થયું. જો કે, બાબરી મસ્જિદના ધ્વંસ પછી રથયાત્રાએ તેમને રાજકીય અરણ્યમાં પણ ધકેલી દીધા હતા. ઘણા ‘સેક્યુલર’ પક્ષોએ તેના પર દોષ મૂક્યો. તેથી અડવાણીએ સર્વસંમતિ-નિર્માતા વાજપેયી સાથે કામ કરવાનું નક્કી કર્યું, જેઓ 1998થી 2004 સુધી વડા પ્રધાન હતા.
2005માં અડવાણી પાકિસ્તાન ગયા, જ્યાં તેમણે જિન્નાહને ‘સેક્યુલર’ કહ્યા. આને ટીકાકારોએ એક ઉદારવાદી છબી રજૂ કરવાના પ્રયાસ રૂપે જોવામાં આવ્યું. બાદમાં તેમણે ભાજપના અધ્યક્ષપદેથી રાજીનામું આપવું પડ્યું હતું. 2009માં અડવાણી સાથે ભાજપની હાર થઈ હતી. તેમણે પીએમ પદના ઉમેદવાર તરીકે ગઠબંધન નિર્માતા બનવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. જો કે, ભાજપને લોકસભામાં માત્ર 116 બેઠકો મળી હતી, જ્યારે કોંગ્રેસને 206 બેઠકો મળી હતી. અડવાણીને ફરીથી પીએમ તરીકે પ્રોજેક્ટ કરવાની બીજી તક મળી નહીં. 2013માં જ્યારે મોદીને ગોવામાં બીજેપીના કેન્દ્રીય પ્રચાર સંયોજક જાહેર કરવામાં આવ્યા ત્યારે અડવાણી ખૂબ નારાજ થયા હતા.
એવું લાગતું હતું કે, મોદી સાથેના તેમના સંબંધો બગડી ગયા છે, જેમના તેઓ એક સમયે ગુરુ હતા અને જેઓ 1990માં સોમનાથથી તેમની રામ રથયાત્રા શરૂ થઈ ત્યારે તેમની સાથે હાજર હતા. અડવાણીએ તમામ હોદ્દા પરથી રાજીનામું આપી દીધું હતું. પક્ષના સંસદીય બોર્ડે તેમનું રાજીનામું ફગાવી દીધું હતું, તત્કાલીન ભાજપના વડા રાજનાથ સિંહે કહ્યું હતું કે, અડવાણી પક્ષને માર્ગદર્શન આપવાનું ચાલુ રાખશે અને તેમણે તેમનું રાજીનામું પાછું ખેંચ્યું હતું. ઓગસ્ટ, 2014માં અડવાણી, જે સાંસદ હતા, પીઢ નેતા મુરલી મનોહર જોશી સાથે બીજેપી સંસદીય બોર્ડમાં તેમનું સ્થાન ગુમાવ્યું હતું.
બેશક અડવાણીએ વાજપેયી સાથે મળીને ભાજપનું નિર્માણ કર્યું. તેઓ હજી પણ ભાજપના સૌથી લાંબા સમય સુધી સેવા આપનાર પક્ષ પ્રમુખ છે, તેઓએ પ્રથમ વખત 1986-91 વચ્ચે, પછી 1993-98ની વચ્ચે અને છેલ્લે 2004-05માં એક વર્ષ સુધી પક્ષના તંત્રનું સુકાન સંભાળ્યું હતું. વાસ્તવમાં અડવાણીએ ઘણું બધું હાંસલ કર્યું. તેમણે હિંદુઓમાં નવા વિશ્વાસનો સંચાર કર્યો. અયોધ્યામાં રામ મંદિર માટેના તેમના અભિયાને હિંદુઓમાં એવી ભાવના જગાડી કે તેઓ એક મહાન સંસ્કૃતિના ભંડારના વારસદાર છે. અને તે સનાતન ધર્મ, એક વિશ્વાસ જે બહુલવાદી, સર્વસમાવેશક છે અને વિવિધતામાં એકતા જુએ છે.
અડવાણીએ સાંસ્કૃતિક પુનરુત્થાન માટે પાયો નાખ્યો. જે ઘણા હિંદુઓને લાગે છે કે તેઓએ તેમનું ખોવાયેલ ગૌરવ ફરી પાછું મેળવ્યું છે અને તેમની સંસ્કૃતિની ઓળખ સાથે ફરી જોડાઈ ગયા છે તો તે ભારતીય રાજકારણમાં અડવાણીની ભૂમિકાને કારણે છે. જો રામમંદિર આંદોલન ન થયું હોત તો ભાજપે વૈકલ્પિક ધ્રુવ બનાવ્યો ન હોત અને વિપક્ષ પર સ્પષ્ટ વૈચારિક વિજય મેળવ્યો ન હોત. અલબત્ત, જેઓ ભાજપનો વિરોધ કરે છે તેમના માટે અડવાણી એક વિભાજનકારી રાજકીય વ્યક્તિ છે, જેણે દેશને તીવ્ર ધાર્મિક ધ્રુવીકરણ તરફ દોર્યો.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.