2036 ઓલિમ્પિક માટે ભારતની દાવેદારીને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ સમર્થન આપ્યું છે. 14 ઓક્ટોબરના રોજ મુંબઈમાં 141મી ઇન્ટરનેશનલ ઓલિમ્પિક કમિટી (આઈઓસી) સત્રનું ઉદ્ઘાટન કરીને વડા પ્રધાને 2029 યુથ ઓલિમ્પિક્સની યજમાની કરવા માટે ભારતની વકીલાત પણ કરી છે. ઓલિમ્પિક ગેમ્સ એ સૌથી મોટી સ્પોર્ટ્સ ઇવેન્ટ છે, પરંતુ તેઓ જ્યાં યોજાય છે તે મોટા બિઝનેસ ઇવેન્ટ્સ પણ છે. ભારત એવા સમૃદ્ધ દેશોની હરોળમાં સામેલ થવા આતુર છે કે જેઓ અગાઉ આ ગેમ્સનું આયોજન કરી ચૂક્યા છે.
એવું જાણવા મળ્યું છે કે, ભારત સરકાર અને ભારતીય ઓલિમ્પિક એસોસિએશન (આઈઓએ) બિડ માટે આગળના માર્ગની શોધ કરવા માટે આગામી અઠવાડિયામાં એક સંયુક્ત સમિતિની રચના કરશે. ઓછામાં ઓછા આવતા વર્ષે આઈઓસીની ચૂંટણી સુધી 2036 ઓલિમ્પિક્સ આપવા અંગે કોઈ નિર્ણય લેવામાં આવશે નહીં. ઓલિમ્પિક્સનું આયોજન કરવાની બિડ માત્ર એક શહેર પૂરતી મર્યાદિત હોવી જરૂરી નથી, તે બહુ-શહેર, પ્રાદેશિક અથવા તો બહુ-રાષ્ટ્ર બિડ પણ હોઈ શકે છે.
મોદીએ જાહેરાત કરી તે પહેલાં જ ભારતે આંતરરાષ્ટ્રીય ઓલિમ્પિક કમિટી (આઈઓસી)ને સતત વાતચીતમાં જોડાવા માટે પત્ર મોકલી દીધો હતો. એવું પણ જાણવા મળ્યું છે કે, આઈઓસી સભ્યોની આઈઓએ ચીફ પીટી ઉષા અને રમતગમત મંત્રી અનુરાગ ઠાકુર સાથે અનૌપચારિક વાતચીત પણ કરી છે. આ ગેમ્સની યજમાની માટે ભારત પોલેન્ડ સહિત ઓછામાં ઓછા 10 દેશો સામે હરીફાઈ કરશે. ભારતે કઠોર શોર્ટલિસ્ટિંગ પ્રક્રિયામાંથી પસાર થવું પડશે અને અબજો ડોલર ખર્ચવા તૈયાર રહેવું પડશે. હાલમાં ઓલિમ્પિકની યજમાની માટેના તમામ સ્લોટ 2032 સુધી બુક થઈ ચૂક્યા છે. ઓલિમ્પિક ગેમ્સની આગામી ઉપલબ્ધ આવૃત્તિ ફક્ત 2036 માટે છે. રમતો 4 વર્ષમાં એકવાર યોજાય છે.
પેરિસને સમર ઓલિમ્પિક 2024 માટે અધિકારો આપવામાં આવ્યા છે અને લોસ એન્જલસમાં 2028માં ગેમ્સ યોજાશે. બ્રિસ્બેનને 2032ની રમતોની યજમાનીના અધિકારો મળ્યા છે. એક વિસ્તૃત બિડિંગ પ્રક્રિયા છે. દરેક રસ ધરાવનાર દેશે વિગતવાર પ્રોફોર્માના સ્વરૂપમાં પ્રારંભિક સબમિશન સબમિટ કરવું જરૂરી હોય છે. ત્યાર પછી તેને ડિજિટલ જોડાણ, રમતોના ખ્યાલો, વારસો, ટકાઉપણું, નાણા, માર્કેટિંગ અને સ્થળ માસ્ટરપ્લાન માટે રેટ કરવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ આ પ્રશ્નાવલીના આધારે દેશો દ્વારા ભવિષ્યના હોસ્ટ કમિશનની ભલામણો સાથે અંતિમ દરખાસ્ત સબમિટ કરવામાં આવે છે.
યજમાન શહેર ત્યારે ચૂંટાય છે જ્યારે તે ગુપ્ત મતદાનમાં બહુમતી મતો હાંસલ કરે છે. દરેક સક્રિય સભ્યનો એક મત હોય છે. માનદ સભ્યો અને સસ્પેન્ડેડ સભ્યોને મતદાન કરવાની મંજૂરી નથી. જે સભ્યોની રાષ્ટ્રીયતા મતદાન પ્રક્રિયામાં દેશો સાથે સુસંગત છે તેઓ પણ મતદાન કરવાનું ટાળે છે. ઓલિમ્પિકની યજમાનીનો ખર્ચ અબજો ડોલરમાં થાય છે. જે દેશ ઓલિમ્પિકની યજમાની કરવા માંગે છે તે ગેરંટીઓની એક યાદી પૂરી કરવા સક્ષમ હોવો જોઈએ. સ્થળ, ટકાઉપણું અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિશેની આ બાંયધરી તેઓ જે આવૃત્તિ માટે અરજી કરી રહ્યાં છે તેના માટે ભાવિ હોસ્ટ નક્કી કરવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.
ભારત કે જેની પાસે પહેલેથી જ ખૂબ જ સારું સ્પોર્ટ્સ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર છે તેણે તેના હાલના નોન-સ્પોર્ટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર જેમ કે આવાસ અને જાહેર પરિવહન પર કામ કરવું પડશે. એક અભ્યાસ મુજબ, આવા ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવાનો અંદાજિત ખર્ચ 5 અબજ અમેરિકન ડોલરથી 50 અબજ અમેરિકન ડોલર સુધીનો હોઈ શકે છે. એક દેશને 206 વિવિધ દેશોના 10,500થી વધુ ખેલાડીઓને રહેવાની સગવડ પૂરી પાડવાની જરૂર પડશે. ઇવેન્ટ સમયે ખૂબ મોટી સંખ્યામાં આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસીઓ દેશની મુલાકાત લેશે.
ભારતે ઓલિમ્પિક માટે ખૂબ જ વિસ્તૃત સુરક્ષા પગલાં લેવા પડશે, જે 1972માં મ્યુનિક હત્યાકાંડ પછી વધ્યું હતું, જેમાં એક પેલેસ્ટિનિયન આતંકવાદી જૂથે ઇઝરાયલી ટીમના 11 સભ્યો અને એક જર્મન પોલીસમેનની હત્યા કરી હતી. રશિયાએ સોચીમાં 2014 વિન્ટર ગેમ્સ માટે 50 અબજ અમેરિકન ડોલરનો ખર્ચ કર્યો હતો, બ્રાઝિલે રિયો ડીમાં 2016 સમર ગેમ્સ માટે 20 અબજ અમેરિકન ડોલરનો ખર્ચ કર્યો હતો. જાનેરો, દક્ષિણ કોરિયાએ પ્યોંગચાંગમાં 2018 વિન્ટર ગેમ્સ માટે 13 અબજ અમેરિકન ડોલરનો ખર્ચ કર્યો હતો. વહીવટી ખર્ચ ઉપરાંત, જેમાં વહીવટ, સુરક્ષા અને કાર્યક્રમોનો સમાવેશ થાય છે. બીજું, તેનાથી પણ મોટો ખર્ચ રમતગમત અને સામાન્ય ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પર થાય છે.
ઓલિમ્પિક્સનું આયોજન કરવાનો સૌથી મોટો ફાયદો એ છે કે યજમાન દેશની અર્થવ્યવસ્થાને એકંદરે વેગ મળે છે. ઓલિમ્પિક્સનું અંદાજે 85 ટકા બજેટ રમતોની સુવિધા માટે ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવા અને અપગ્રેડ કરવા માટે જાય છે. આ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં સ્ટેડિયમ અને અન્ય રમત-ગમતની સુવિધાઓ તેમ જ રેલવે અને ઉડ્ડયન, આવાસ સુવિધાઓ અને અન્ય કાયમી શહેરી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સહિત પરિવહનનો સમાવેશ થાય છે, જે તમામ આગામી દાયકાઓ સુધી ગેમ્સ માટે ઉપયોગી છે.
યજમાન દેશ અને શહેરની સુધારેલી વૈશ્વિક બ્રાન્ડિંગ જેવા અમૂર્ત લાભો સિવાય અન્ય લાભોમાં લાંબા ગાળે વેપાર, વિદેશી રોકાણ અને પ્રવાસનનો સમાવેશ થઈ શકે છે. એક અભ્યાસનો અંદાજ છે કે, પેરિસ 2024 ઓલિમ્પિક અને પેરાલિમ્પિક ગેમ્સથી 10.7 અબજ યુરોના આર્થિક લાભો થઈ શકે છે અને પેરિસ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં 250,000થી વધુ નોકરીઓનું સર્જન કરી શકે છે. પેરિસ ઓલિમ્પિક્સ માટેનું એકંદર બજેટ લગભગ 8 અબજ યુરો છે, જેમાં સ્થાનો બનાવવા અને નવીનીકરણ કરવાના ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે. 96% જેટલું બજેટ ખાનગી ક્ષેત્ર દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવે છે, જેમાં આંતરરાષ્ટ્રીય ઓલિમ્પિક સમિતિ, ભાગીદાર કંપનીઓ, તેમજ ટિકિટિંગ ઓફિસ અને લાઇસન્સિંગનો સમાવેશ થાય છે. અલબત્ત, લાભ હંમેશાં તેના પર આધાર રાખે છે કે જે-તે દેશ દ્વારા નાણાં કેવી રીતે ખર્ચવામાં આવ્યા છે. જોકે, કેટલાક અર્થશાસ્ત્રીઓએ દલીલ કરી છે કે રમતોનું આયોજન કરવાના ફાયદા અંદાજ કરતાં વધારે છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.
2036 ઓલિમ્પિક માટે ભારતની દાવેદારીને વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ સમર્થન આપ્યું છે. 14 ઓક્ટોબરના રોજ મુંબઈમાં 141મી ઇન્ટરનેશનલ ઓલિમ્પિક કમિટી (આઈઓસી) સત્રનું ઉદ્ઘાટન કરીને વડા પ્રધાને 2029 યુથ ઓલિમ્પિક્સની યજમાની કરવા માટે ભારતની વકીલાત પણ કરી છે. ઓલિમ્પિક ગેમ્સ એ સૌથી મોટી સ્પોર્ટ્સ ઇવેન્ટ છે, પરંતુ તેઓ જ્યાં યોજાય છે તે મોટા બિઝનેસ ઇવેન્ટ્સ પણ છે. ભારત એવા સમૃદ્ધ દેશોની હરોળમાં સામેલ થવા આતુર છે કે જેઓ અગાઉ આ ગેમ્સનું આયોજન કરી ચૂક્યા છે.
એવું જાણવા મળ્યું છે કે, ભારત સરકાર અને ભારતીય ઓલિમ્પિક એસોસિએશન (આઈઓએ) બિડ માટે આગળના માર્ગની શોધ કરવા માટે આગામી અઠવાડિયામાં એક સંયુક્ત સમિતિની રચના કરશે. ઓછામાં ઓછા આવતા વર્ષે આઈઓસીની ચૂંટણી સુધી 2036 ઓલિમ્પિક્સ આપવા અંગે કોઈ નિર્ણય લેવામાં આવશે નહીં. ઓલિમ્પિક્સનું આયોજન કરવાની બિડ માત્ર એક શહેર પૂરતી મર્યાદિત હોવી જરૂરી નથી, તે બહુ-શહેર, પ્રાદેશિક અથવા તો બહુ-રાષ્ટ્ર બિડ પણ હોઈ શકે છે.
મોદીએ જાહેરાત કરી તે પહેલાં જ ભારતે આંતરરાષ્ટ્રીય ઓલિમ્પિક કમિટી (આઈઓસી)ને સતત વાતચીતમાં જોડાવા માટે પત્ર મોકલી દીધો હતો. એવું પણ જાણવા મળ્યું છે કે, આઈઓસી સભ્યોની આઈઓએ ચીફ પીટી ઉષા અને રમતગમત મંત્રી અનુરાગ ઠાકુર સાથે અનૌપચારિક વાતચીત પણ કરી છે. આ ગેમ્સની યજમાની માટે ભારત પોલેન્ડ સહિત ઓછામાં ઓછા 10 દેશો સામે હરીફાઈ કરશે. ભારતે કઠોર શોર્ટલિસ્ટિંગ પ્રક્રિયામાંથી પસાર થવું પડશે અને અબજો ડોલર ખર્ચવા તૈયાર રહેવું પડશે. હાલમાં ઓલિમ્પિકની યજમાની માટેના તમામ સ્લોટ 2032 સુધી બુક થઈ ચૂક્યા છે. ઓલિમ્પિક ગેમ્સની આગામી ઉપલબ્ધ આવૃત્તિ ફક્ત 2036 માટે છે. રમતો 4 વર્ષમાં એકવાર યોજાય છે.
પેરિસને સમર ઓલિમ્પિક 2024 માટે અધિકારો આપવામાં આવ્યા છે અને લોસ એન્જલસમાં 2028માં ગેમ્સ યોજાશે. બ્રિસ્બેનને 2032ની રમતોની યજમાનીના અધિકારો મળ્યા છે. એક વિસ્તૃત બિડિંગ પ્રક્રિયા છે. દરેક રસ ધરાવનાર દેશે વિગતવાર પ્રોફોર્માના સ્વરૂપમાં પ્રારંભિક સબમિશન સબમિટ કરવું જરૂરી હોય છે. ત્યાર પછી તેને ડિજિટલ જોડાણ, રમતોના ખ્યાલો, વારસો, ટકાઉપણું, નાણા, માર્કેટિંગ અને સ્થળ માસ્ટરપ્લાન માટે રેટ કરવામાં આવે છે. ત્યાર બાદ આ પ્રશ્નાવલીના આધારે દેશો દ્વારા ભવિષ્યના હોસ્ટ કમિશનની ભલામણો સાથે અંતિમ દરખાસ્ત સબમિટ કરવામાં આવે છે.
યજમાન શહેર ત્યારે ચૂંટાય છે જ્યારે તે ગુપ્ત મતદાનમાં બહુમતી મતો હાંસલ કરે છે. દરેક સક્રિય સભ્યનો એક મત હોય છે. માનદ સભ્યો અને સસ્પેન્ડેડ સભ્યોને મતદાન કરવાની મંજૂરી નથી. જે સભ્યોની રાષ્ટ્રીયતા મતદાન પ્રક્રિયામાં દેશો સાથે સુસંગત છે તેઓ પણ મતદાન કરવાનું ટાળે છે. ઓલિમ્પિકની યજમાનીનો ખર્ચ અબજો ડોલરમાં થાય છે. જે દેશ ઓલિમ્પિકની યજમાની કરવા માંગે છે તે ગેરંટીઓની એક યાદી પૂરી કરવા સક્ષમ હોવો જોઈએ. સ્થળ, ટકાઉપણું અને ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર વિશેની આ બાંયધરી તેઓ જે આવૃત્તિ માટે અરજી કરી રહ્યાં છે તેના માટે ભાવિ હોસ્ટ નક્કી કરવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે.
ભારત કે જેની પાસે પહેલેથી જ ખૂબ જ સારું સ્પોર્ટ્સ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર છે તેણે તેના હાલના નોન-સ્પોર્ટ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર જેમ કે આવાસ અને જાહેર પરિવહન પર કામ કરવું પડશે. એક અભ્યાસ મુજબ, આવા ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવાનો અંદાજિત ખર્ચ 5 અબજ અમેરિકન ડોલરથી 50 અબજ અમેરિકન ડોલર સુધીનો હોઈ શકે છે. એક દેશને 206 વિવિધ દેશોના 10,500થી વધુ ખેલાડીઓને રહેવાની સગવડ પૂરી પાડવાની જરૂર પડશે. ઇવેન્ટ સમયે ખૂબ મોટી સંખ્યામાં આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસીઓ દેશની મુલાકાત લેશે.
ભારતે ઓલિમ્પિક માટે ખૂબ જ વિસ્તૃત સુરક્ષા પગલાં લેવા પડશે, જે 1972માં મ્યુનિક હત્યાકાંડ પછી વધ્યું હતું, જેમાં એક પેલેસ્ટિનિયન આતંકવાદી જૂથે ઇઝરાયલી ટીમના 11 સભ્યો અને એક જર્મન પોલીસમેનની હત્યા કરી હતી. રશિયાએ સોચીમાં 2014 વિન્ટર ગેમ્સ માટે 50 અબજ અમેરિકન ડોલરનો ખર્ચ કર્યો હતો, બ્રાઝિલે રિયો ડીમાં 2016 સમર ગેમ્સ માટે 20 અબજ અમેરિકન ડોલરનો ખર્ચ કર્યો હતો. જાનેરો, દક્ષિણ કોરિયાએ પ્યોંગચાંગમાં 2018 વિન્ટર ગેમ્સ માટે 13 અબજ અમેરિકન ડોલરનો ખર્ચ કર્યો હતો. વહીવટી ખર્ચ ઉપરાંત, જેમાં વહીવટ, સુરક્ષા અને કાર્યક્રમોનો સમાવેશ થાય છે. બીજું, તેનાથી પણ મોટો ખર્ચ રમતગમત અને સામાન્ય ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પર થાય છે.
ઓલિમ્પિક્સનું આયોજન કરવાનો સૌથી મોટો ફાયદો એ છે કે યજમાન દેશની અર્થવ્યવસ્થાને એકંદરે વેગ મળે છે. ઓલિમ્પિક્સનું અંદાજે 85 ટકા બજેટ રમતોની સુવિધા માટે ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર બનાવવા અને અપગ્રેડ કરવા માટે જાય છે. આ ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચરમાં સ્ટેડિયમ અને અન્ય રમત-ગમતની સુવિધાઓ તેમ જ રેલવે અને ઉડ્ડયન, આવાસ સુવિધાઓ અને અન્ય કાયમી શહેરી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર સહિત પરિવહનનો સમાવેશ થાય છે, જે તમામ આગામી દાયકાઓ સુધી ગેમ્સ માટે ઉપયોગી છે.
યજમાન દેશ અને શહેરની સુધારેલી વૈશ્વિક બ્રાન્ડિંગ જેવા અમૂર્ત લાભો સિવાય અન્ય લાભોમાં લાંબા ગાળે વેપાર, વિદેશી રોકાણ અને પ્રવાસનનો સમાવેશ થઈ શકે છે. એક અભ્યાસનો અંદાજ છે કે, પેરિસ 2024 ઓલિમ્પિક અને પેરાલિમ્પિક ગેમ્સથી 10.7 અબજ યુરોના આર્થિક લાભો થઈ શકે છે અને પેરિસ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં 250,000થી વધુ નોકરીઓનું સર્જન કરી શકે છે. પેરિસ ઓલિમ્પિક્સ માટેનું એકંદર બજેટ લગભગ 8 અબજ યુરો છે, જેમાં સ્થાનો બનાવવા અને નવીનીકરણ કરવાના ખર્ચનો સમાવેશ થાય છે. 96% જેટલું બજેટ ખાનગી ક્ષેત્ર દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવે છે, જેમાં આંતરરાષ્ટ્રીય ઓલિમ્પિક સમિતિ, ભાગીદાર કંપનીઓ, તેમજ ટિકિટિંગ ઓફિસ અને લાઇસન્સિંગનો સમાવેશ થાય છે. અલબત્ત, લાભ હંમેશાં તેના પર આધાર રાખે છે કે જે-તે દેશ દ્વારા નાણાં કેવી રીતે ખર્ચવામાં આવ્યા છે. જોકે, કેટલાક અર્થશાસ્ત્રીઓએ દલીલ કરી છે કે રમતોનું આયોજન કરવાના ફાયદા અંદાજ કરતાં વધારે છે.
– આ લેખમાં પ્રગટ થયેલા વિચારો લેખકના પોતાના છે.