વિશ્વના સૌથી પ્રતિષ્ઠિત વૈજ્ઞાનિક સન્માનોમાંના એક ફિઝિયોલોજી અથવા મેડિસિન 2025 નો નોબેલ પુરસ્કાર ત્રણ વૈજ્ઞાનિકોને “પેરિફેરલ ઇમ્યુન ટોલરન્સ” ની તેમની ગ્રાઉન્ડબ્રેકિંગ શોધ બદલ એનાયત કરવામાં આવ્યો છે. સ્વીડનની કેરોલિન્સ્કા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ખાતે નોબેલ એસેમ્બલીએ સોમવારે આ જાહેરાત કરી. ત્રણ વૈજ્ઞાનિકોના સંશોધને માનવ રોગપ્રતિકારક શક્તિની સમજને માત્ર બદલી નાખી નથી પરંતુ કેન્સર, સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો અને અન્ય ઘણા જટિલ રોગોની સારવાર માટે નવા માર્ગો પણ ખોલ્યા છે.
‘પેરિફેરલ ઇમ્યુન ટોલરન્સ’ શું છે?
પેરિફેરલ ઇમ્યુન ટોલરન્સ એ જૈવિક પ્રક્રિયા છે જે શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિને તેના પોતાના કોષો પર હુમલો કરતા અટકાવે છે. સામાન્ય રીતે આપણી રોગપ્રતિકારક શક્તિ હાનિકારક પદાર્થો (જેમ કે વાયરસ અને બેક્ટેરિયા) પર હુમલો કરે છે પરંતુ ક્યારેક તે ભૂલથી શરીરના પોતાના પેશીઓને વિદેશી તરીકે ઓળખે છે. આ સ્થિતિ સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગોનું કારણ બને છે (જેમ કે ટાઇપ 1 ડાયાબિટીસ, લ્યુપસ અને મલ્ટીપલ સ્ક્લેરોસિસ). શિમોન સાકાગુચીએ સૌપ્રથમ નિયમનકારી ટી-કોષોની ભૂમિકા શોધી કાઢી હતી, જે શરીરની અંદર આ સંતુલન જાળવી રાખે છે. બ્રુન્કો અને રેમ્સડેલે આ ટી-કોષોના વિકાસ અને કાર્યને નિયંત્રિત કરતા જનીનોને ઓળખીને આ શોધને આગળ ધપાવી. આ સંશોધને આધુનિક ઇમ્યુનોથેરાપીના નવા યુગનો પાયો નાખ્યો.
ત્રણેય વિજેતાઓને આશરે 11 મિલિયન સ્વીડિશ ક્રાઉન (આશરે US$1.2 મિલિયન) ની ઇનામ રકમ અને સ્વીડનના રાજા દ્વારા આપવામાં આવેલ સુવર્ણ ચંદ્રક પ્રાપ્ત થશે. આ સમારોહ દર વર્ષે 10 ડિસેમ્બરે – આલ્ફ્રેડ નોબેલના મૃત્યુની વર્ષગાંઠના રોજ યોજવામાં આવે છે. ડાયનામાઇટના શોધક અને ઉદ્યોગપતિ આલ્ફ્રેડ નોબેલની વસિયતનામા અનુસાર નોબેલ પુરસ્કારોની સ્થાપના 1901 માં કરવામાં આવી હતી. દવા ઉપરાંત ભૌતિકશાસ્ત્ર, રસાયણશાસ્ત્ર, સાહિત્ય, શાંતિ અને અર્થશાસ્ત્રના ક્ષેત્રોમાં પુરસ્કારો આપવામાં આવે છે. અર્થશાસ્ત્રમાં નોબેલ પુરસ્કાર પાછળથી સ્વીડનની સેન્ટ્રલ બેંક, રિક્સબેંક દ્વારા ઉમેરવામાં આવ્યો હતો.
